بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور ارتقاء سطح معیشتی حاشیهنشینان جنگل و جلوگیری از تخریب روزافزون جنگلها باید چارهای اندیشید . این چارهاندیشی برای جلوگیری از تخریب فزایندهی منابع طبیعی و توجه به راهکارهای جدید علمی در دنیا باید با تأکید بر پایداری و تناسب با شرایط محیط زیستی انجام شود. یکی از رویکردهای تحلیل اقتصادی با بهسازی زنجیرههای ارزش انجام میشود. در این مطالعه از روش تحلیل BOCR بهمنظور اولویتبندی زنجیره ارزش استفاده شد. منظور به کمک نرمافزار Super Decision-Q پرسشنامههای مربوط به مدل ANP تهیه شد.
درنهایت نتایج حاصل از مدل تصمیمگیری نشان داد در جنگلهای سیرکانی زنجیره ارزش توریسم وابسته به جنگل با وزن 0/364 در اولویت اول قرار دارد و پسازآن زنجیرههای ارزش محصولات فرعی، چوب و بیشه زراعی به ترتیب با اوزان 0/258، 0/222 و 0/157 در اولویت قرار دارند. در مورد جنگلهای زاگرس محصولات فرعی با وزن 0/348 در اولویت اول بود و پسازآن زنجیرههای ارزش بیشه زراعی، توریسم وابسته به جنگل و چوب به ترتیب با اوزان 0/328، 0/256 و 0/056 در اولویتهای بعدی قرار دارند.
مقدمه
زنجیره ارزش، مجموعهای از عملیات است که در یک صنعت بهصورت زنجیر گونه انجام میپذیرد تا به خلق ارزش منجر شود. محصولات از میان حلقههای این زنجیره عبور میکنند و در هر حلقه، ارزشی به محصول نهایی افزوده میشود. رویکرد زنجیره ارزش در تحلیل فعالیتهای درونسازمانی، ابزاری مؤثر در شناخت نقاط ضعف و قوت و تصمیمگیری در مورد هریک از این فعالیتها است. این زنجیره از دو سو با مؤثرترین عوامل محیطی، یعنی تأمینکنندگان و مشتریان مرتبط میشود . - Mohtarami, 2003 - زنجیرههای ارزشی را که برای جنگلها میتواند تعریف شود، شامل چهار زنجیره ارزش چوب، محصولات فرعی، گردشگری و بیشه زراعی است
شکل -1 تقسیمبندی زنجیرههای ارزش جنگل
چاره اندیشی برای تخریب فزایندهی منابع طبیعی و توجه به راهکارهای جدید علمی در دنیا باید با تأکید بر پایداری و تناسب با شرایط محیط زیستی انجام شود . - Matin Khah et al, 2004 - در اراضی تخریب یافته کشور بخصوص در اراضی جنگلهای زاگرس که به شکل بیرویهای به زمینهای زراعی مبدل شدهاند، میتوان از روشهایی همچون بیشه زراعی جهت اصلاح و بهرهبرداری بهینه استفاده کرد. مناطقی که تعداد جمعیت زیاد و اراضی قابلدسترس محدود باشد اگروفارستری فرصتی برای تولید پایدار در وضعیتهای مختلف ارائه میدهد
یکی دیگر از زنجیرههای ارزش جنگل مربوط به محصولات فرعی جنگل است. محصولات فرعی جنگل و مرتع شامل گل، برگ، ساقه، ریشه، غده، میوه، پوست، صمغ و رزین برخی از گیاهان است که مصرف دارویی و خوراکی و صنعتی دارد.
بیتردید با توجه به اهمیت و ارزش اقتصادی استفاده از محصولات فرعی، در صورت تدوین روشهای درست بهرهبرداری از این منابع با مشارکت مردم، استمرار تولید این فراوردهها تضمین خواهد شد. همچنین به علت آنکه منبع درآمد مستمری برای مردم خواهد بود، تعلق خاطری به وجود خواهد آمد که درنهایت منجر به حفاظت مستمر منبع تولید - جنگلها - خواهد شد. توسعه گردشگری در مناطق روستایی عنصری اساسی است و یکی از راههای نجات روستاها از فقر، مهاجرت و مشکلات اجتماعی و اقتصادی به شمار میرود.
در اکثر نواحی روستایی، به دلیل غالب بودن اقتصاد کشاورزی و آسیبپذیری آن، توجه به دیگر فعالیتهای توسعهای نظیر گردشگری بهعنوان مکمل این بخش میتواند از جنبههای مختلف، تضمینی در بهبود شرایط زندگی روستاییان باشد
با توجه به اهمیت زنجیرههای ارزش محصولات فرعی، بیشه زراعی و توریسم وابسته به جنگل و از طرفی اهمیت زنجیره ارزش چوب از قدیمالایام، با توجه به شرایط جنگلهای هیرکانی و زاگرس باید مشخص شود که در شرایط کنونی توسعه و بهسازی کدامیک از این چهار زنجیره اصلی باید انجام شود به همین منظور هدف اصلی این تحقیق تعیین اولویتها برای بهسازی زنجیره ارزش جنگلهای زاگرس و هیرکانی است.
مواد و روشها
در ابتدا بهمنظور تهیه فهرستی کامل از زنجیرههای ارزش، مطالعات میدانی و کتابخانهای انجام شد. سپس به کمک لیست تهیهشده، مدل زنجیره ارزش توسعهیافته و به تائید متخصصین رسید. همانطور که در شکل - 2 - نشان دادهشده است، اطلاعات بهدستآمده از طریق مطالعات میدانی و کتابخانهای مطابق با دستورالعمل روش تحلیل BOCR تنظیم و بهصورت پرسشنامه توسط متخصصین تکمیل و تائید شد.
شکل -2 شمای کلی سلسله مراتبی اولیه BOCR
در مرحله بعد به کمک نرمافزار Super Decision-Q پرسشنامههای مربوط به مدل ANP تهیه شد. شمای کلی مدل تحلیل BOCR در شکل - 5-3 - نشان دادهشده است. ازآنجاییکه در تکنیک تحلیل شبکهای، یک مسئله اغلب بهواسطهی چهار معیار راهبردی، یعنی فواید، هزینهها، فرصتها و تهدیدها مطالعه میشود - Saati, 2005 - این چهار معیار که بیشترین تطابق را با نیازهای انسانی دارند، برای اتخاذ تصمیمات بهصورت ملموستر، در این پژوهش مورداستفاده قرار گرفت تحلیل مدل شبکهای - طبق شکل - 3 در 11 مرحله انجام شد.
شکل -3طرح کلی مراحل تحلیل شبکهای - BOCR -
نتایج
طبق شکل - 4 - نتایج حاصل از مدل تصمیمگیری نشان داد در جنگلهای هیرکانی زنجیره ارزش توریسم وابسته به جنگل با وزن 0/364 در اولویت اول قرار دارد و پسازآن زنجیرههای ارزش محصولات فرعی، چوب و بیشه زراعی به ترتیب با اوزان 0/258، 0/222 و 0/157 در اولویت قرار دارند.
شکل -4 نتایج وزن زنجیرههای ارزش اصلی مربوط به جنگلهای هیرکانی
در مورد جنگلهای زاگرس محصولات فرعی با وزن 0/348 در اولویت اول بود و پسازآن زنجیرههای ارزش بیشه زراعی، توریسم وابسته به جنگل و چوب به ترتیب با اوزان 0/328، 0/256 و 0/056 در اولویتهای بعدی قرار دارند
شکل -5 نتایج وزن زنجیرههای ارزش اصلی مربوط به جنگلهای زاگرس
همانطور که در شکل - 6 - نشان دادهشده است، مقایسه نتایج وزن دهی نشان داد در مورد جنگلهای هیرکانی زنجیره ارزش توسعه توریسم وابسته به جنگل و زنجیره ارزش چوب نسبت به جنگلهای زاگرس از اهمیت بیشتری برخوردار است. این در حالی است که زنجیرههای ارزش بیشه زراعی و محصولات فرعی در جنگلهای زاگرس اهمیت بیشتری دارند.
