بخشی از مقاله
چکیده:
معیار اساسی تعیین قلمرو بیابانها توجه به علوم اقلیم شناسی، ژئومورفولوژی ،خاکشناسی ، جغرافیای گیاهی و انسانی هر منطقه می باشد و با توجه به مجموع معیار های این علوم محدوده قلمرو بیابانها را می توان تعیین نمود. در این تحقیق و مطالعه اساس تعیین قلمرو بیابانی ژئومورفولوژی بوده است. ابتدا با استفاده از نقشه های زمین شناسی‚ عکسهای ماهواره ای و هوایی و نقشه های توپوگرافی محدوده واحدهای ژئومورفولوژی استان هرمزگان در محیط GIS تعیین گردید.
سپس عوارضی که از نظر علم ژئومورفولوژی جزء بیابان محسوب می شوند بر روی نقشه بعنوان مناطق بیابانی مشخص و سایر مناطق بعنوان غیر بیابانی تعیین گردید.بر این اساس اگر تنها از عامل ژئومورفولوژی محدوده های بیابانی تعیین گردد. می توان نتیجه گرفت که از 17/2 درصد از مناطق استان هرمزگان بطور مشخص جزء مناطق بیابانی است. ولی برای تعیین دقیق قلمرو بیابان در سایر مناطق استان نیاز به مطالعه سایر فاکتور های محیطی می باشد.
مقدمه:
حقیقت این است که برای بیابانهای ایران نمی توان تعریف جامعی ارائه داد . تعریف بیابان در ایران باید محلی باشد تعیین قلمرو بیابان باید با اتکا به علوم اقلیم شناسی ،ژئومورفولوژی ،خاکشناسی ، جغرافیای گیاهی و انسانی باشد و محدوده های تحت تاثیر این پدیده را با روشهای هریک از علوم فوق تعیین کرد.
ژئومورفولوژی عمدتاً به بررسی عوامل موثر در شکل سازندهای سطحی توجه دارد و به عبارتی ناهمواری های زمین را بررسی کرده و علل و عوامل موثر در تغییر شکل آنها ونیز نهشته های ناشی از آنها را مورد مطالعه قرار می دهد از این رو نتیجه مطالعات ژئومورفولوژی، شناسائی ناهمواری های زمین و فرآیندهای موثر در تغییر شکل آنها، همچنین مشخص نمودن اقلیم گذشته ای است که این ناهموارها را بوجود آورده اند. در استان هرمزگان دو عامل اقلیم گذشته و مجاورت با خلیج فارس و دریای عمان باعث بوجود آمدن اشکال ژئومورفولوژی خاصی گردیده است.
در این مقاله ژئومورفولوژی به عنوان یکی از پارامترهای مهم در تعیین قلمرو بیابان مورد مطالعه قرار گرفته و عوارض ژئومورفولوژی بیابان تفکیک گردیده است.
طبقه بندی بیابانها بر مبنای مورفوژنیک توسط ژئومورفولوژیستهایی چون آ.وی سیدرونکو - - 1950 ،تی کلمنت - 1954 - ،بی آفدرویچ - 1964 - ، جی . درش - 1962 - و پترو - 1971 - انجام گرفته که در زیر به شرح مختصر بعضی از آنها اشاره می شود
آ.وی سیدرونکو - - 1950 بیابانها را به دو گروه بیابانهای تراکمی و بیابانهای فرسایشی تقسیم کرده است. بیابانهای نوع اول در مجاورت توده های کوهستانی بزرگ قرار گرفته و شامل چاله های داخلی بزرگ با رسوبات ضخیم رودخانه ای است. بیابانهای نوع دوم که مشمل بر یک سری عوارض کوهستانی یا زمینهای مرتفع فلات مانند همراه با چاله های سطحی کم عمق است که مهمترین ویژگی آنها، رخنمون سنگهای اصلی در سطح زمین است.
تی کلمنت - 1954 - تقسیم بندی بیابانهای ایالات متحده آمریکا را بر مبنای ژئومورفولوژی انجام داده است و انواع بیابانها از دیدگاه نامبرده عبارتند از :
-1:کویرها -2 دشتهای بیابانی -3مخروط افکنه های آبرفتی -4زمینهای پست حد فاصل مخروط افکنه ها -5 رخنمونهای سنگ اصلی - دشت سر های لخت، گنبدهای نمکی ،ستونهای و بیبانهای سنگی - -6مواد جابجا شده و رسوب داده شده بوسیله جریانهای اتفاقی -7 تپه های ماسه ای -8بدلندها -9بیابانهای با جریانهایی دائمی غیر بومی که از مناطق مرطوب سرچشمه می گیرد. 10 -آتشفشانها -11کوهستانهای بیابانی که در بیابانها و یا در نواحی حاشیه ای آن گسترش دارند.
یک معیار ژئومورفولوژی ساختمانی را برای طبقه بندی بیابانهای دنیا پیشنهاد کرده است. در این فرضیه او دو نوع سطوح مرفوساختمانی را در نظر می گیرد: اول بیابانهای سپری که تحت تاثیر فرسایش هموار شده اند - هامادا - و دوم بیابانهایی که در حوضه های رسوبی قدیمی بوجود آمده اند.
محمودی - - 1367 با در نظر گرفتن تاثیر پاره ای از عوامل جغرافیایی - از جمله حجم و امتداد ناهمواریهای ارتفاع در شرایط محیطی کشور ایران - بیابانهای ایران را به دو گروه بیابانهای ساحلی و بیابانهای داخلی تقسیم نموده است.
موقعیت جغرافیایی و خصوصیات کلی منطقه مورد مطالعه:
استان هرمزگان با مساحتی بیش از 6/800/000 هکتار و حدود 820 کیلومتر مرز آبی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان در مختصات جغرافیایی 29 درجه تا 25 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 41 دقیقه تا 59 درجه و15دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. پایین بودن عرض جغرافیایی منطقه شرایط اقلیمی خاصی را بر آن حاکم نموده است. ازنظر تنوع آب و هوایی سه محدوده مشخصی رابه شرح ذیل می توان دراستان هرمزگان تفکیک کرد.
-1 ناحیه ساحلی و جزایر استان
-2 ناحیه استپی گرم در منطقه شمالی استان
-3 ارتفاعات و کوههای بالنسبه مرتفع استان شامل کوه گنو , هماگ و غیره که شرایط اقلیمی جنگلهای خشک کشور را دارا می باشد.
از عوامل مهم اقلیمی در ناحیه ساحلی و جزایر استان بالابودن دما و درصد رطوبت نسبی, طولانی بودن دوره خشکی و بارندگی با شدت بالا می باشد. در این محدوده دما هیچ وقت به صفر نمی رسد در صورتی که در دو ناحیه دیگر دمای زیر صفر در آمارهای هواشناسی گزارش شده است. میزان بارندگی در ناحیه استپی و ساحلی به تقریب بطور متوسط در حدود 150 میلی متر است. حداکثر مطلق دما تا 50 سانتی گراد نیز گزارش شده است. به طور کلی نزولات جوی منطقه در فصل زمستان نازل می شود و در فصل تابستان به تناوب هر چند سال دارای نزولات تابستانی است.
از ویژگیهای رژیم بارندگی منطقه شدت بالا و مقدار کم و تعداد روزهای با بارش کم باشد.
مواد و روش:
در این مطالعه با استفاده از نقشه های زمین شناسی‚ عکسهای ماهواره ای و هوایی و نقشه های توپوگرافی محدوده واحدهای ژئومورفولوژی استان هرمزگان در محیط GIS تعیین گردید که پس از بررسی های صحرایی منجر به تهیه نقشه ژئومورفولوژی استان در مقیاس 1/250000 شد. سپس عوارض زیر که از نظر علم ژئومورفولوژی جزء بیابان محسوب می شوند بر روی نقشه بعنوان مناطق بیابانی مشخص و سایر مناطق بعنوان غیر بیابانی تعیین گردید.
-1 دشت سرها -2تپه های ماسه ای – نبکا -3کویر های و زمینهای نمکی -4 بستر های طغیانی در مسیر شبکه آبها -5بدلند ها –6 یاردانگها و کلوتها -7دشتهای ریگی -8 - REG - گنبد های نمکی -9 دقها و زمینهای بدون پوشش - ماسه زارها - -10 چاله های بادی -11 دریاچه ها و ماندابهای شور
