بخشی از مقاله
آبزي پروري در مناطق خشک و بیابانی دنیا در یک نگاه
چکیده:
مقاله حاضر مقدمهاي کوتاه بر آبزي پروري در مناطق خشک و بیابانی با تاکید بر محدودیت ها و فرصتها می باشد. اطلاعات فراهم شده در مورد گسترش سطح آبزي پروري در چنین مناطقی با شرایط اقلیمی سخت در تمامی قارهها، نشانهاي از دسترسی زمین براي گسترش پرورش ماهی همانند سایر فعالیت هاي تولید غذا در جایی که آب سطحی یا زیرزمینی در دسترس می باشد. از نظر سیستمهاي پرورشی، این مقاله به معرفی کشورهایی پرداخته که در حال استفاده از این مناطق میباشند، در حالی که کشورهاي دیگري، خلاقیت بیشتري دارند و نیاز به درجه خاصی از دانش فنی و مهارت دارند. شرح مزایا و معایب آبزي پروري در مناطق خشک و بیابانی همراه با انتخاب گونههاي پرورشی، اطلاعات بیشتري در مورد چالشهاي پیشرو در توسعهي این بخش از صنعت آبزيپروري فراهم می کند. بخش پایانی این مقاله عناصر کلیدي را که میتواند در استراتژيهاي کشورهاي علاقمند و مستعد به ایجاد فعالیتهاي آبزيپروري در این مناطق گنجانده شود، توصیه می کند.
کلمات کلیدي: آبزيپروري، مناطق خشک، بیابان، ماهی
١
مقدمه
این مقاله مقدمه اي کوتاه می باشد بر آبزي پروري در مناطق خشک وبیابانی با مشخص کردن خصوصیات فیزیکی اصلی این مناطق و شناختن بیشترین فاکتورهاي محدود کننده که مانع از توسعه این صنعت می شوند.
در کره زمین هفت منطقه جغرافیایی با زمینهاي خشک گسترده و منابع آبی سطحی محدود مشخص شده اند که هرکدام با روشهاي مختلفی براي تولید تجاري ماهی با یا بدون فعالیتهاي ثانویه کشاورزي سازگار شده اند. مثالهاي متعددي از سیستم هاي تجاري آبزي پروري وجود دارد که نشان دهنده قابل اجرا بودن صنعتی پرورش موجودات آبزي در این اقلیم سخت می باشد. بعلاوه بررسیها یک منطقه جغرافیایی گسترده در بسیاري از کشورها و مناطق را نشان می دهند که تجارب بسیار ارزشمندي در پرورش ماهیان در محیطهاي کم آب در طول 20 سال گذشته کسب کردهاند که نشان دهنده دارا بودن پتانسیل بالاي این مناطق در توسعه-
ي این بخش از صنعت آبزي پروري می باشد. شکل1، هفت منطقه تحت پوشش در این مطالعه همراه با سطوح متوسط بارش سالیانه در سراسر دنیا را نشان می دهد.
اهمیت آبزي پروري در فراهم کردن پروتئین ماهی براي رشد جمعیت انسانی رو به افزایش می باشد ( FAO Fisheries .(Department, 2011 بخصوص در مناطقی که پرورش انواع دیگري از حیوانات اهلی گران ویا حتی به آسانی امکان پذیر نمی باشد. مناطق خشک ونیمه خشک از جمله مناطقی می باشند که معمولا بواسطه شرایط زیستی، آب وهوا و بخصوص کمبود مقدار بارندگی سالیانه فعالیت هاي کشاورزي و دامپروري متراکم (انبوهشدیداً) محدود شده است.
شکل-:1 مقادیر میانگین بارش سالانه در دنیا و هفت منطقه خشک و بیابانی که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتهاند
ایدهي پرورش ماهی در بیابان براي بار اول در سالهاي 1963 تا 1965 شکل گرفت و وقتی که بطور آزمایشی امتحان گردید، مشخص شد که می توان در آبهاي شور و لب شور بیابانی ماهی را بطور موفقیت آمیز پرورش داد .(Fishelson and Loya, 1968)
مقادیر بالاي مواد معدنی در این آبها به همراه دماي بالاي محیط و تابش خورشید در حقیقت موجب تولید اولیه بالا می شود که یک پایه غذایی مطلوب و مناسب براي ماهی را تشکیل می دهد .(Pruginin, et al., 1988) علاوه بر آن، افزایش رقابت براي
٢
استفاده از زمین و خصوصا آب براي طیف گسترده اي از فعالیت هاي اقتصادي، توسعهي عملیاتهاي آبزي پروري را به سمت مرزهاي جدید از جمله مناطق دور از دریا یا مناطق بد آب وهوا از قبیل بیابان و زمینهاي خشک که اکنون می توانند از طریق روشهاي آبزي پروري مدرن مورد استفاده قرار گیرند، سوق می دهد.
رشد جهانی جمعیت و افزایش تقاضا براي غذا موجب گسترش سریع و افزایش زمینهاي تحت کشت می شود. این پدیده به همراه افزایش تبخیر و کاهش بارندگی که احتمالا در نتیجهي تغییرات جهانی آب و هوا می باشد، مطمئنا به پدیدهي بیابان زایی کمک می کند همانگونه که بوسیله کنوانسیون سازمان ملل براي مبارزه با گسترش بیابانها نیز این امر شناخته شده بود .(UNCCD, 2007)
علاوه بر آن بر اساس آمارهاي سازمان جهانی هواشناسی (WMO)، انتظار می رود تغییرات اقلیمی و بیابانزایی موجب افزایش شورشدن و بیابانی شدن اراضی کشاورزي شوند. با وجود مشکلات سخت اراضی خشک، بطور کلی این امر که این اراضی از پتانسیل بالایی براي توسعه برخوردار می باشند، بخوبی مورد تایید قرار گرفته است. این اراضی داراي منابع زیادي می باشند و زیستگاه حدود 50 درصد از حیوانات اهلی دنیا می باشند .(UNCCD, 2007) آمار کنونی از برنامه توسعه سازمان ملل متحد/ دفتر سازمان ملل براي مبارزه با بیابان زایی (UNDP/UNSO) نشان می دهد که حدود 13 درصد از جمعیت دنیا (تقریبا 313 میلیون نفر) در مناطق خشک زندگی می کنند و 92 میلیون نفر هم در بیبانهاي خیلی خشک سکونت دارند .(Smith et al, 2008)
پراکنش جغرافیایی بیابانها
بیابانها بالغ بر یک پنجم از خشکی ها را پوشش می دهند و در تمامی قاره ها یافت می شوند. بیابانها تقریبا 25500000 کیلومتر مربع یا بیست درصد از توده هاي خشکی را پوشانده اند .(Smith et al, 2008) این مناطق با دماي روزانه و تابش خورشید بالا، شبهاي سرد زمستانی، بارندگی هاي اندك و رطوبت نسبی بسیار پایین شناخته می شوند .(Hochman and Brill, 1994) نقشهي شکل 1 میانگین بارندگی سالیانه را در خشکیها نشان می دهد و شکل 2 و شکل 3 به ترتیب میانگین دما و پراکندگی میزان خشکی اراضی را از خیلی خشک تا غیر خشک بر اساس شاخص خشکی (Aridity index) برنامه محیط زیستی سازمان ملل نشان می دهد .(FAO, 2011)
شکل-:2 متوسط دماي سالیانه در نقاط مختلف دنیا و هفت منطقه ٣خشک وبیابانی که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند.
شکل-:3 نقشهي مناطق خشک در دنیا
پیشرفتهاي حال و آینده آبزي پروري در این قبیل مناطق تا حد زیادي به استفاده درست ومناسب از آبهاي زیر زمینی، با استفاده از فناوريهاي پرورشی که استفاده حفاظتی (conservative use) از این منابع محدود را تضمین می کنند، تکیه خواهد داشت. رشد ثابت جمعیت انسان و بهره برداري مداوم از منابع آب و زمین براي تولید غذا همانند دیگر فعالیت هاي اقتصادي، بدون شک استخراج آبهاي زیرزمینی مناطق خشک براي پاسخ به این نیازهاي رو به رشد، افزایش می دهد. بنابراین واضح است که گسترش برنامههاي نظارت و فعالیتهاي استخراجی آبهاي زیر زمینی و بخصوص استفاده از مناطق خشک، بطور فزایندهاي اهمیت پیدا خواهند کرد و باید با دقت نسبت به زمان پر شدن دوباره منابع آبی زیر زمینی که ممکن است زمان بسیار طولانی رخ دهد هشدار داده شود.
سیستمهاي آبزي پروري در مناطق خشک و بیابانی
در اقلیمهاي بدون آب دسترسی به آب براي پرورش ماهی و دیگر آبزیان داراي ارزش تجاري، گسترش این بخش از تولید غذا را محدود می کند. آب در دسترس در این مناطقمنحصراً منابع زیرزمینی نمی باشد، بلکه دیگر منابع آبی دیگري نیز به اشکال مختلف وجود دارد که میتوان از آنها چنین نام برد: استخر و رودخانههاي طبیعی که میتوانند دائمی یا فصلی باشند، سدهاي نگهداري آب ساخت دست بشر کهعمدتاً بمنظور اهداف آبیاري و تامین آب احشام ساخته شدهاند و دریاچه هاي کوچک مربوط به معادن و ...
براي گسترش آبزي پروري در محیطهاي با شرایط سخت مانند بیابانها و مناطق خشک، استراتژيهایی براي تولید تحمیل می گردد که بر مدیریت خوب آب توجه میکنند، در این استراتژيها از روشهاي ذخیره کردن و بازچرخش آب، همچنین حفاظت در برابر تابش زیاد خورشید و احداث فناوريهاي پیشرفته آبزيپروري مانند سیستمهاي مداربسته (در صورتی که از لحاظ فنی و اقتصادي پرورش فوق متراکم ماهی امکانپذیر باشد) استفاده میگردد. سیستمهاي مدار بسته معمولا فضاي نسبتا کمی اشغال می
