بخشی از مقاله
چکیده:
با توجه به لزوم ایمنسازی شهر در مقابل اتفاقات غیر مترقبه نظامی، توجه به اصول پدافند غیر عامل ضروری می باشد. کاربست این اصول موجب ارتقای حس امنیت جوامع شده و زمینه ساز توسعه پایدار جوامع خواهد شد. برنامهریزی و ساخت پناهگاهها در شهر به عنوان یکی از روشهای پدافند غیر عامل برای مقابله با بحرانهای ناشی از تهدیدات نظامی مطرح میباشد. در صورت تعبیه مکانی صحیح، احداث این پناهگاهها می-تواند در مواقع بحران زمینه حفاظت از ساکنان شهر را فراهم آورد و در مواقع عادی موجبات تامین سایر کارکردهای مورد نیاز ساکنان را فراهم کند. در این راستا، مقاله حاضر به تعبیه مکانی پناهگاه در شهر سرخرود می پردازد.
در راستای توجه به اصل پدافندی پراکندگی در توزیع کاربریها و همچنین رعایت عدالت فضایی بیشتر در توزیع کاربریها، مقیاس محله به عنوان مناسبترین مقیاس برای تعبیه مکانی پناهگاه انتخاب شد. سپس معیارهای تاثیرگذار بر انتخاب محل مناسب برای پناهگاه از طریق مطالعات اسنادی استخراج شد. در ادامه با روی هم گذاری لایههای امکانات و محدودیت ها در سامانه اطلاعات جغرافیایی، دو گزینه یکی به صورت زمین بایر و دیگری دارای کاربری مذهبی جهت استقرار پناهگاه پیشنهاد شد. پس از آن به منظور تصمیم گیری نهایی، با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، گزینه زمین بایر به عنوان مناسبترین مکان برای استقرار پناهگاه شهری انتخاب شد. در واقع اگر چه کاربری مذهبی سهولت اجرایی بیشتری برای پذیرش کاربری ثانویه پناهگاهی دارد ولی برخورداری زمین بایر از قابلیتهایی چون وسعت مناسبتر و دسترسی بهتر، برای احداث پناهگاه مناسب تر است.
-1 مقدمه
هدف از اجرای طرح های پدافند غیرعامل کاستن از آسیب پذیری نیروی انسانی و مستحدثات و تجهیزات حیاتی و حساس و مهم کشور علیرغم حملات خصمانه و مخرب دشمن و استمرار فعالیت ها و خدمات زیر بنایی و تامین نیازهای حیاتی و تداوم اداره کشور در شرایط بحرانی ناشی از جنگ است. شهرها به دلایلی هم چون تجمع نیروی انسانی، استقرار مراکز تصمیم گیری سیاسی، اداری و نظامی و تاسیساتی مهم در آن ها، ایفای نقش پشتیبانی در هدایت و اداره جنگ ها با برخورداری از امکانات و خدمات رفاهی و معیشتی، قرار گیری سرمایه های مادی و فرهنگی کشورها در آن ها و برخورداری از نقش کانونی در انسجام منطقه ای و پسکرانه های روستایی همواره در زمان وقوع عملیات غیر مترقبه نظامی در کانون توجه دشمن قرار دارند - بوالحسنی، . - 25: 1384
یکی از روش های اجرایی کردن پدافند غیر عامل در شهرها، برنامه ریزی برای ساخت و احداث پناهگاه میباشد. هدف از احداث پناهگاه، کاهش یا حذف اثرات ناشی از تخریبات و تشعشعهای ناشی از عملیات بمباران بر روی انسان ها می باشد. مقاله حاضر در پی پرداختن به مسأله تعبیه مکانی محلی مناسب برای استقرار گروههای مردمی در شرایط غیر مترقبه نظامی می باشد، به طوری که در صورت وقوع حادثه این گروه ها قادر باشند خود را در سریع ترین زمان ممکن به این مکان ها برسانند. بنابراین پاسخگویی به سوالات زیر اهداف مشخص این مقاله می باشد:
-1 چه معیارهایی برای انتخاب مکان های مناسب جهت تعبیه پناهگاه های شهری مهم هستند؟
-2 چگونه می توان با تلفیق و ترکیب این معیارها فضاهای مناسب را تعبیه مکانی کرده و از بین این فضاها مطلوب ترین آن ها را برگزید؟
به منظور ارائه نظام کلی تعبیه مکانی پناهگاه های شهری، شهر سرخرود به عنوان نمونه موردی انتخاب شده تا تعبیه مکانی مورد نظر در سطح این شهر صورت پذیرد.
-2 طرح مسأله و ضرورت پژوهش:
به طور کلی کاربست اقدامات پدافند غیر عامل موجب موجب حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی و استقلال کشور می شود. به طور مشخص تر نیز به کار گیری اقدامات پدافند غیر عامل موجب زنده ماندن و ادامه حیات و بقای نیروی انسانی می شود که با ارزش ترین سرمایه یک سازمان و قدرت ملی کشور می شود. دفاع غیر عامل موج صرفه جویی کلان اقتصادی و ارزی در حفظ تجهیزات و تسلیحات بسیار گرانقیمت نظامی می شود. از طرف دیگر نیز خرید و تهیه تسحیلات نظامی در هر زمان و از هر جا امکان پذیر نمی باشد.
یکی از اقدامات موثر پدافند غیرعامل احداث پناهگاه در شهر ها می باشد. پناهگاه ها برای حفاظت مردم در برابر ترکش، گرمای پدید آمده از انفجار بمب، همچنین ریزش خاکستر پرتو بار که از ترکش های هسته ای پدید می آید ایجاد می شود. در برنامه ریزی شهرها باید با تدوین سیاست های لازم لازم نسبت به ایجاد و توسعه پناهگاه های انفرادی، خانوادگی و عمومی در شهر را موجبات امنیت شهروندان را در شرایط وقوع تهدید فراهم کند - بوالحسنی، . - 47: 1384 یکی از موارد مورد توجه در برنامه ریزی پناهگاه ها تعبیه مکانی صحیح آن ها می باشد. مقاله حاضر به تعبیه مکانی پناهگاه در یکی از محلات شهر سرخرود می پردازد.
-3 مروری مختصر بر متون مرتبط
-1-3 پدافند غیرعامل و اهمیت برنامه ریزی برای احداث پناهگاه های شهری
پدافند غیر عامل به مجموعه اقدامات احتیاطی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزارها و تأسیسات نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن صدمات جانی و خسارات مالی به تأسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی جلوگیری کرد و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد - سرداری،. - 48: 1388 دفاع غیر عامل شامل سه اصل بنیادی می باشد که عبارتند از: تعبیه مکانی، انضباط استتار و احداث و ایجاد استتار. با توجه به آنکه هدف از این مقاله تعبیه مکانی پناهگاه های شهری می باشد، از این روی بررسی این اصل ضروری به نظر می رسد. منظور از تعبیه مکانی انتخاب بهترین و مطلوبترین نقطه و محل استقرار است به طوری که پنهان و مخفی نمودن نیروی انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیت ها را به بهترین وجه امکان پذیر سازد.
بنابراین اگر تعبیه مکانی به خوبی انجام شود، به کار گیری و استفاده از وسایل و ابزار مصنوعی جهت استتار و اختفا ضرورتی پیدا نمی کند و یا این ضرورت به حداقل ممکن تقلیل خواهد یافت. تجربه نشان داده است که تعبیه مکانی صحیح و مطلوب می تواند بسیاری از معضلات و مشکلات استتار و اختفا را حل و فصل نموده ضمن آنکه تهدیدات و آسیب پذیری های احتمالی را نیز کاهش و تقلیل دهد. نگاهی اجمالی به تعبیه مکانی صحیح اولیه بعضی از مراکز حساس - نظامی، اقتصادی، ارتباطی، نیروگاه ها و ... - موید این نظریه است که تعبیه مکانی صحیح فوایدی هم چون کاهش قابل توجه آسیب پذیری، ایجاد وضعیت پدافندی مناسب، ایجاد محدودیت در حمله دشمن و سلب ابتکار عمل از وی، کاهش نیاز به تسلیحات پدافندی و صرفه جویی قابل توجه در حفظ سرمایه های ملی را به همراه دارد - یوسفی،. - 21: 1388
تعبیه مکانی شامل 3 رکن عمده و اساسی ماموریت، پراکندگی و توجه به شکل عوارض و محیط می باشد. ماموریت مهم ترین و برترین نقش را در مقایسه با عوامل دیگر مکان یابی دارا می باشد. چه بسا محل و موقعیت، برای استقرار یک واحد نظامی یا غیر نظامی از نظر داشتن استتار، اختفا و پوشش، بهترین حالت و شرایط ممکن را داشته باشد ولی امکان انجام ماموریت در آن محل نباشد. پراکندگی شامل اندازه، وسعت و مساحت مورد نیاز یک موضع یا محل استقرار می باشد. بنابراین اگر وسعت محل انتخاب شده به اندازه ای باشد که امکان پراکندگی را فراهم نسازد، محل و موضع خوبی برای استقرار و انجام عملیات و اجرای ماموریت نخواهد بود،
زیرا محل انتخاب شده به علت متراکم شدن تجهیزات و تاسیسات به یک هدف آسیب پذیر مبدل خواهد شد. منظور از توجه به شکل عوارض و محیط، در نظر داشتن شکل و ساختار خاصی است که آن عارضه و محیط را با سایر محیط ها متمایز می سازد به طوری که هر گونه تغییر شکل در محیط نشان دهنده نوعی فعالیت و حضور نیروی انسانی در آنجا می باشد و هر گونه ساخت و ساز و احداث جدید که فاقد هماهنگی و همرنگی با محیط اطراف باشد سریعاً موجب شناسایی و آشکار شدن فعالیت و بالا رفتن حساسیت دشمن به آن محل می شود. تاسیس و احداث یک ساختمان آجری و یا دپوی پشتیبانی در یک منطقه روستایی که دارای خانه های گلی، اصطبل، مزارع کشاورزی و جاده های خاکی می باشد بلافاصله موجب جلب توجه دشمن می شود. - همان -
علاوه بر اصول بنیادی ذکر شده در بالا ، برای کاربست پدافند غیر عامل در شهرها اقدام به برنامه ریزی پدافند شهری می شود که با استفاده از روش هایی چون پراکندگی تاسیسات و ساختمان ها، استتار نمودن تاسیسات باارزش و ساخت پناهگاه میسر می شود - زیاری، . - 78: 1380 با توجه به اینکه در این مقاله قرار است تا به تعبیه مکانی پناهگاه شهری پرداخته شود، از این روی در ادامه به ذکر کلیاتی در خصوص پناهگاه های شهری پرداخته می شود.
-2-3 پناهگاه های شهری
پناهگاه به مکانی اطلاق می شود که حفاظت قابل قبولی را برای ساکنان یا تجهیزات داخلی خود در مقابل عملکرد سلاح های مختلف فراهم می کند - فرزام شاد، . - 146: 1385 پس از خاتمه جنگ جهانی دوم و وقوع تلفات بسیار، اروپاییان بر آن شدند تا در طرح های توسعه جدید شهری و یا حتی بازسازی شهرهای مخروبه، به پیش بینی عناصر دفاع غیر عامل در طرح های شهری توجه ویژه نمایند و حتی پس از گذشت سال ها بعد از جنگ جهانی دوم نیز کشورهایی مانند سوییس نیز در طرح های توسعه شهری به آن اهتمام ورزیدند. امروزه ساخت پناهگاه های زیرزمینی ایمن در برابر انواع تهدیدات مدرن و استتار و اختفای آن ها در کانون توجه ملاحظات و اقدامات دفاعی غیر عامل کشورهای پیشرفته قرار دارد - وفایی و دیگران، 1391 . - 16:
