بخشی از مقاله
چکیده
با تغییر و تحولاتی که در محیط کار روی داده است، مدل های سنتی رهبری دیگرپاسخگوی نیازها و الزامات عصر و دوره حاضر نیستند و نیاز به مدل های جدید رهبری بیش از هر زمان دیگری به چشم می خورد.تا کنون مدل ها و تئوری های متفاوتی از رهبری ارائه شده است که در این میان تئوری رهبری خدمتگزار از جمله تئوری هایی به شمار می رود که می تواند برای مدیران و رهبران سازمان ها کمک بزرگی باشدو برای مشکلاتی که سازمان ها با آن روبرو هستند راه حل های مناسبی ارائه دهد.
هدف اصلی این پژوهش، بررسی وضعیت استفاده از سبک رهبری خدمتگزار ازدیدگاه کارکنان ادارات آموزش و پرورش شهر همدان در سال تحصیلی 1394-1395می باشد.
روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع پیمایشی است . جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کارکنان ادارات آموزش و پرورش شهر همدان به تعداد427 نفر است . با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی، و مطابق با فرمول کوکران ، نمونه ای به حجم 202 نفر انتخاب شد. برای سنجش مؤلفه های خدمتگزاری - خدمت رسانی،تواضع و فروتنی، قابلیت اعتمادو مهرورزی - از پرسشنامه محقق ساخته - قلی پور و همکاران، - 1388 استفاده شده است .
روایی پرسشنامه با استفاده از روایی محتوایی و صوری، و پایایی آن نیز از طریق ضریب آلفای کرانباخ ،0/95 محاسبه و برآورد گردید. برای تجزیه و تحلیل یافتههای پژوهش از روشهای آمارتوصیفی و استنباطی درحد آزمونT تک متغیره، استفاده شد. یافتهها نشان داد که میزان استفاده از سبک رهبری خدمتگزار از دیدگاه کارکنان ادارات آموزش و پرورش شهر همدان درحد متوسط - - 3 بوده است.
مقدمه
نظریه رهبری خدمتگزار برای نخستین بار توسط » رابرت گرین لیف«1 در سال - 1977 - در مقاله »خدمتگزار در نقش رهبر« مطرح شد
گرین لیف بحران رهبری را اینگونه توصیف می کند که دانشکده های مدیریت در انجام مسئولیت خود به منظور آماده سازی افراد برای نقش های رهبری در جامعه شکست خورده و یا قصور کرده اند.لذا موضوع رهبری خدمتگزار برای تمامی سازمانها از اهمیت بالایی برخوردار می باشد و این شیوه رهبری بهبودهای بالقوه ای در زمینه رهبری سازمان ها ارائه می کند. انگیزش اصلی و عمده برای رهبری، بایستی تمایل به خدمتگزاری و خدمت رسانی به پیروان خود باشد، نه خودخواهی و پیگیری منافع شخصی
رویکرد رهبری خدمتگزار ، الگوهای سنتی مدیریت و رهبری را واژگون نموده ، موجب تغییر در فلسفه مدیریت و رهبری شده است به عقیده گرین لیف سازمان ها آنطور که باید و شاید به جوامع خدمت نمی کنند. لذا وی هدف خود را از بیان تئوری رهبری خدمتگزار ، تشویق رهبران به خدمت رسانی بیان کرده است . تئوری رهبری خدمتگزار بر اساس تئوری خادمیت بنیان نهاده شده است و این در حالی است که تئوری های سنتی رهبری بر مبنای تئوری عاملیت می باشد
در واقع او جامعه ای را تصور می کند که خدمتگزاری به دیگران همواره اولین انتخاب باشد. لذا مدل رهبری خدمتگزار ، اعضای سازمان را به عنوان افرادی که دارای توانایی های کمتری نسبت به مدیر خود هستند توصیف نمی کند بلکه به کارکنان نیز ارزش هایی همانند مدیران سازمان ها می دهد . اعضای سازمان همگی از شأن و منزلت یکسانی برخوردار هستند و همگی به شکلی فعال در مدیریت و تصمیم گیری های سازمانی مشارکتی فعال دارند
گرین لیف معتقد است که رهبری خدمتگزار بر فلسفه خدمت رسانی استوار می باشد و رهبران خدمتگزار، رهبرانی هستند که خدمت رسانی به پیروان، برآوردن نیازهای آنها و همچنین توسعه و پرورش پیروان خود را در اولویت نخست قرار می دهند. رهبران خدمتگزار، توانمند سازی، اعتمادمتقابل، روحیه همکاری، استفاده اخلاقی از قدرت و ارزش خدمت رسانی به پیروان را به هر چیز دیگری در سازمان ترجیح می دهند
رهبری خدمتگزار از دیدگاه صاحبنظران:
نایر معتقد است که ما بایستی خدمتگزاری را محور قرار بدهیم هر چند که قدرت همیشه با رهبری همراه بوده است ولی تنها استفاده مشروع از قدرت، خدمتگزاری محسوب می شود
گراهام4 رهبران ایده آل را رهبرانی بصیر ، عملگرا و الهام بخشی می می داند. رهبری ایده آل همواره به خدمت رسانی به پیروان و احترام به شأن و مقام آنها استوار است. این رهبران همواره تمایل زیادی به پرورش کارکنان و تأثیر بر رشد و پیشرفت سازمان نشان می دهند و از این طریق می توانند به حداکثر پتانسیل های کارکنان خود نیز دست یابند
از نظر اسپیرز5،رهبری خدمتگزار ، سبکی از رهبری نیست؛ بلکه فلسفه و شیوه ای است که فرد تلاش می کند بشود و چیزی است که بیشتر سازمان ها می خواهند به سمت آن رشد پیدا کنند - اسپیرز،. - 2006باس نقطه قوت تئوری رهبری خدمتگزار را در این می داند که با توجه به تغییرات وسیعی که در جوامع و به تبع آن در سازمان ها رخ داده، این تئوری می تواند نقش مهم و حیاتی در آینده رهبری سازمان ها و جوامع ایفا کند. وی معتقد است که مفهوم رهبری خدمتگزار، به عنوان یک تئوری جدید و پرطرفدار در زمینه رهبری نیازمند تحقیقات تجربی بیشتری می باشد
بنا به گفته استون7، راسل و پترسون8، تفاوت رهبری خدمتگزار مربوط به تمرکز آن است. تمرکز بر روی پیروان سازمان یا کسانی که رهبر به آنها خدمت می کند. کاوی - 1994 - 9 معتقد است که رهبر خدمتگزار نیازمند فروتنی، تواضع و شایستگی های کلیدی می باشد. وی سه اقدام اساسی ایجاد روابط مبتنی بر اعتماد؛ تنظیم پیمان ها و قراردادهای عملکردی به شکل روابط برد - برد و کمک و یاری رساندن به دیگران را برای رهبران اجرایی پیشنهاد می کند. کاوی رهبری خدمتگزار را به عنوان یکی از روش هایی می داند که رهبران بدان وسیله می توانند خود را با پیروان پیوند دهند. او این ایده را با اقتدار خیر خواهانه پیوند می دهد.
از دیدگاه کاوی رهبر تا زمانی منبع اقتدار محسوب می گردد که اهداف تنظیم گردند و بعد از آن است که نقش رهبر خدمتگزار ظاهر می گردد. میلارد - 1995 - 1 رهبری خدمتگزار را به عنوان یک فلسفه و رویکرد جدید به رهبری و روش زندگی قلمداد می کند. به نظر وی رهبری خدمتگزار دارای دیدگاهی می باشد که رهبران سنتی از آن بهره مند نیستند. در این سبک رهبری برخلاف سبک های سنتی، به افراد تنها زمانی که برای سازمان و در دستیابی به اهداف سازمانی ضروری می باشند خدمت نمی گردد بلکه خدمتگزاری به شکل یک فرهنگ در می آید. رهبران خدمتگزار ویژگی های خدمتگزاری را نشان می دهند، زیرا این ویژگی ها با ارزش های ذاتی آنها سازگاری و تطابق دارد
براین باور است که سبک های قدیمی رهبری را نمی توان برای عضر حاضر نیز بکار برد. گونه جدیدی از رهبران مورد نیاز می باشند که خود را عضوی از یک تیم به حساب آورده و بین اهداف سازمانی و نیاز های کارکنان تعادل ایجاد می کند. شوارتز ویژگی های زیر را برای رهبران خدمتگزار عنوان کرده است: توجه داشتن به دیدگاه مشارکتی در تصمیم گیری ها و رهبری سازمان؛ هدایت و راهنمایی پیروان؛ فراهم آوردن محیطی مناسب برای فعالیت کارکنان؛ اتخاذ تصمیماتی درست و بی عیب و نقص و توجه به آینده
فردریکسون - 1997 - 4 نیز معتقد است که مشکل واقعی که اداره امور عمومی با آن روبرو می باشد، گسیختگی و گسستگی بین سازمان ها و کارکنانشان می باشد. لذا بایستی به چیزی فراتر از اداره سیستم های بروکراتیک اندیشید. پس مفهوم رهبری خدمتگزار می تواند به عنوان الگویی ویژه برای مدیران سازمان های عمومی در نظر گرفته شود
بالاخره لوئیس و نوبل در کتاب رهبری خدمتگزار نکته قابل تأمل در متفاوت بودن در ویژگی های رهبری خدمتگزار از دیگر گونه های رهبری را در ماهیت آن می دانند. به عنوان مثال: در ویژگی گوش دادن، رهبران به طور سنتی، ارتباطات را لازمه تصمیم گیری دانسته و مهم می شمارند. اما این مهارت از این نظر برای رهبری خدمتگزار اهمیت دارد که اینان نیاز دارند عمیقاً نسبت به نیاز و خواست دیگران متعهد شوند، رهبری خدمتگزار شناخت عمیق از گروه را پیگیری می کندو به واضح شدن آنها کمک می کند
لاری اسپیرز، مدیر فعلی موسسه گرین لیف، پس از مطالعه و بررسی مقالات و نوشته های متعدد گرین لیف، ده ویژگی را برای رهبران خدمتگزار برشمرده است که عبارتند از: -1 گوش دادن -2 همدلی -3 شفابخشی -4 آگاهی -5 متقاعد سازی -6 مفهوم سازی -7 آینده نگری و دور اندیشی -8 خادمیت و سرپرستی -9 تعهد به رشد افراد -10 ایجاد گروه
پترسون - 2003 - ، تئوری کارکردی در زمینه رهبری خدمتگزار را ارائه کرد.وی در این تئوری با تعریف ارزش های رهبری خدمتگزار، ارزش هایی که او آنها را سازه های رهبری خدمتگزار نامید، زمینه ساز تحقیقات بسیاری در این زمینه بوده است. از دیدگاه پترسون، تئوری های معمولی در زمینه رهبری مانند رهبری تحول آفرین و رهبری تبادلی، به اندازه کافی به توصیف ارزش ها نپرداخته اند. سازه های رهبری خدمتگزار طبق نظریات پترسون عبارتند از : .1عشق الهی .2تواضع و فروتنی .3نوع دوستی .4قابلیت اعتماد .5چشم انداز .6خدمت رسانی .7توانمند سازی
