بخشی از مقاله
مقدمه سالمی داشته باشند .(2) سبک زندگی به عنوان یک مولفـه
سلامتی مستلزم ارتقای سبک زندگی سـالم اسـت .(1) بـر مهم با جنبههای مختلف سلامتی از جمله با کیفیت زندگی
اساس رویکرد ارتقای سلامت، مردم باید به گونهای توانمنـد ارتباط دارد .(3) اگر چه شواهد زیادی وجود دارد که نشان
شوند که مسئولیت سلامتی خود را پذیرفته و شیوه زنـدگی می دهد سـبک زنـدگی نقـش مهمـی در سـلامت دارد امـا
* نویسنده مسئول: حسن افتخار، دکتری آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت، گروه آموزش و ارتقاء سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
تلفن: 021-88955888
http://jech.umsha.ac.ir
وضعیت سبک زندگی کارکنان ادارات
درصد زیادی از مردم سبک زندگی ناسالم دارنـد .(4) بطـور کلی سبک زندگی یعنی: مجموعهای از نگرشها، عـادات یـا تمایلهای مرتبط با یک شخص یا گروه (5) و سبک زندگی سالم روشی از زندگی است که سبب تامین، حفظ و ارتقـای سطح سـلامت و رفـاه فـرد مـیشـود .(6) الگوهـای سـبک زندگی ریشه در عادتهای قدیمی داشته و سـلامت فـرد را در دراز مدت تحت تاثیر قرار میدهند . (7 )
بیش از یک سوم موارد مرگ و میـر در دنیـا بـدلیل سـبک زندگی ناسالم اتفاق میافتد و اصلیترین علت خطر در بروز بیماریهای قلبی، پرفشاری خـون، چـاقی، دیابـت نـوع دو، پوســیدگی دنــدانهــا، ســکتههــای مغــزی و تعــدادی از سرطان هاست .(8) امروزه سبک زندگی یک استراتژی مهـم
و قابل توجه بـرای پیشـگیری از بیمـاریهـای غیـر واگیـر میباشد .(9) در ایران نیز بیماریهای ناشی از شیوه زندگی ناسالم، شایعترین دلیـل بیمـاری و مـرگ و میـر بـه شـمار میروند .(1) بطور متوسط یک سوم اوقات روزانـه افـراد در محلهای کار سپری میشـود. محـلهـای کـار شـرایطی را ایجاد میکنند که میتواند منجر به تقویت یا مانع رفتارهای سالم گردد .(10) امروزه بهرهوری و کیفیت زنـدگی کـاری، جهت دهنـدگان اصـلی عملکـرد نیـروی انسـانی بـه شـمار می روند .(11) سالم و مولد نگه داشتن کارکنان بـرای ارتقـا بهرهوری بخشهای خصوصی و عمومی اهمیت اساسی دارد .(12) یکی از مهمترین عوامل بازنشستگی پیش از موعـد و کاهش قابلیـتهـای کارکنـان، وضـعیت سـلامت آنهاسـت. وضعیت سـلامت کارکنـان ممکـن اسـت بـه دلیـل شـیوع بیماریهای مزمن که ریشه در سبک زندگی دارنـد کـاهش یابد. یک سبک زندگی ناسالم میتواند منجـر بـه ناخوشـی، غیبــت از کــار و بهــرهوری کــم در کــار شــود .(13) بعــلاوه کارکنان سالم مولدتر هستند، احتمال ترک محـیط کـار در آنها به دلیـل بیمـاری کمتـر اسـت و درگیـری و مشـارکت بیشتری در شغلشـان دارنـد .(14) ایـن مطالعـه بـا هـدف بررسی وضعیت سـبک زنـدگی و چـاقی کارکنـان ادارات و سازمانهای دولتی شهر همدان، برخی عوامل مرتبط بـا آن
و جایگاه آنان از نظـر مـدل مراحـل تغییـر در سـال 1392 انجام گردید.
http://jech.umsha.ac.ir
Archive of SID
جلال عبدی و همکاران 47
مواد و روشها
این پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و مقطعـی بـود کـه در سال 1392 بر روی تعـداد 1200 نفـر از کارمنـدان دولتـی سطح شهر همدان انجـام شـد. روش نمونـه گیـری در ایـن مطالعه از نوع طبقـه ای متناسـب بـود. ابتـدا بـا همـاهنگی استانداری و فرمانداری شهرستان همدان لیسـتی از ادارات، ارگان ها و نهادهای دولتی شهر تهیه(50 اداره) شـد، سـپس بر حسب تعداد کارکنان هر اداره، تعداد نمونه در هـر واحـد مشخص گردید. البته ادارات کمتر از 20 نفر کارمند در این مطالعه وارد نشدند. کارکنـان مشـخص شـده نیـز بصـورت تصادفی از میان کل کارمندان اداره مورد نظر انتخاب شدند. پس از انجام تشریفات اداری و هماهنگی های لازم بـا مـدیر هــر اداره، پرسشــنامههــا در بــین کارمنــدان توزیــع شــد و توضیحات لازم در مورد نحوه تکمیل پرسشنامه ها و مسـائل اخلاقی مربوط به پژوهش از جمله محرمانه بودن پاسـخ هـا ارائه شـد. منظـور از کارمنـد در ایـن مطالعـه، شـاغلین در ادارات، ارگان ها و نهادهای دولتی بود که بصورت رسمی یـا پیمانی استخدام بوده و بیش از یکسال سابقهکاری داشـتند. منظور از ادارات، ارگانها و نهادهای دولتی، واحـد سـازمانی مشخصی بود که به موجب قانون ایجـاد شـده و بـا داشـتن استقلال حقوقی، بخشی از وظایف و امـوری کـه بـر عهـده یکی از قوای سه گانه و سایر مراجع قانونی می باشد را انجـام میدادند.
ابزار گردآوری دادهها پرسشنامهای مشـتمل بـر سـه بخـش اطلاعـــات دموگرافیـــک، پرسشـــنامه ســـبک زنـــدگی FANTASTIC و الگوریتم پنج بخشی Marcus و همکاران بــود. پرسشــنامه ســبک زنــدگی FANTASTIC در ســال 1984 توســط Wilson و Ciliska از دپارتمــان پزشــکی خانواده دانشـگاه Mcmaster کانـادا طراحـی شـد. اعتبـار و پایایی پرسشنامه مذکور در مطالعات متعدد خـارجی مـورد تایید قرار گرفته است(4،.(15 سـوالات بـر مبنـای مقیـاس لیکرت تنظیم شـدند. بـر اسـاس نتـایج حاصـل از مجمـوع نمرات اخذ شده، افراد در 5 طبقه قرار گرفتنـد: عـالی(نمره (85-100، خیلــــی خــــوب( (70-84، خــــوب((55-69، معمولی((35-54 و نیازمنـد بهبود(توانمندسـازی) .(0-34)
Archive of SID
84 مجله آموزش و سلامت جامعه ، دوره 1 ، شماره 1 ، بهار 1393
نتایج بصورت ذیل تفسیر می شد: عالی: یعنی سبک زنـدگی شخص بیانگر تاثیر بهینه بر سلامت وی است. خیلی خـوب: سبک زندگی بیانگر فواید بسیاری بر سلامت است. معمولی: سبک زندگی برخی فواید را برای سلامتی فرد دارد، اگر چه می تواند خطراتی نیز داشـته باشـد، نیازمنـد بهبـود: یعنـی سبک زندگی شخص حاوی و بیانگر خطرات زیادی است.
جهت سـنجش اعتبـار و پایـایی پرسشـنامه مـذکور، ابتـدا پرسشنامه توسـط محقـق و تعـدادی از اسـاتید مجـرب در حوزه آموزش و ارتقا سلامت مـورد ترجمـه اولیـه و سـپس ترجمه مجدد قرار گرفت. از کارشناسان خواسته شد تا ابزار را از نظر وضوح، خوانایی و ارتباط گویهها مورد ارزیابی قـرار دهند. جهت سـنجش پایـایی نیـز از روش آزمـون-آزمـون مجدد استفاده شد، بدین صورت که پرسشـنامه توسـط 20 نفر از کارمندان به فاصله دو هفته تکمیل و ضـریب پایـایی 79 درصد بدست آمد.
جهت سـنجش شـاخص تـوده بـدنی، انـدازهگیـری وزن بـا اســتفاده از تــرازوی دیجیتــالی (مــارک (Terraillon بــدون کفش و با حداقل لباس صورت گرفت. اندازه گیری قـد نیـز توسط متر نواری در حالت ایستاده، بدون کفش اندازه گیری شــد. هــر انــدازهگیــری دو بــار انجــام و در صــورت تفــاوت، میانگین آن ثبت میگردید.
برای سنجش فعالیت فیزیکی به عنـوان یکـی از مهمتـرین زیر مولفه های سبک زندگی، از مدل مراحل تغییر که توسط پروچاسکا و دکلمنته طراحی شده، استفاده گردید.
در این مدل افراد از نظـر سـطوح و مراحـل تغییـر در پـنج طبقه قرار می گیرند: الف-مرحله پیش تفکر: در این مرحلـه فرد قصد تغییر رفتار در 6 ماه آینده را ندارد؛ ب-تفکر: فـرد قصد برای تغییر در 6 مـاه آینـده را دارد؛ پ-آمـادگی: فـرد قصد جدی برای تغییر در ماه آینده را دارد و مواردی را نیـز تدارک دیده است؛ ت-عمل: فرد رفتار مورد نظر را بصـورت منظم انجام می دهد؛ ث-نگهداری: فرد رفتـار مـورد نظـر را برای مدتی بیش از 6 ماه انجـام مـی دهـد. جهـت سـنجش مراحل تغییر از الگوریتم پـنج بخشـی Marcus و همکـاران استفاده گردید. روایی و پایایی این پرسشـنامه در ایـران در دو مطالعـه جلیلـی (16) و معینـی ( 17) مـورد تاییـد قــرار گرفته است.
داده ها توسط نرم افزار SPSS-20 و با اسـتفاده از آمارهـای توصیفی و تحلیلی تجزیه و تحلیل گردید. عمده آزمون های آماری استفاده شـده شـامل ضـریب همبسـتگی پیرسـون، مجذورکای دو، آزمون تـی مسـتقل و آنـالیز واریـانس بـود. میزان پاسخگویی نیز 98 درصد بود.
یافتهها
میانگین سنی کارمندان 38/12 8/04 سال و 50/6 درصـد آنها مرد و مابقی زن بودند. اکثریت کارمندان 55/6) درصد) تحصیلات در سطح لیسانس و 13/2درصد تحصیلات بـالاتر از لیسانس داشتند. میانگین سابقه کارمندان 8/52 14/15 سال بود. اکثریت کارمندان(81/8درصد) متاهل و میـانگین تعداد فرزندان آنها 1/24 فرزند بود.
جدول شماره -1 توزیع فراوانی وضعیت سبک زندگی کارمندان شهر همدان بر حسب ویژگی های دموگرافیک
متغیرهای دموگرافیک گروه مورد مطالعه نیازمند بهبود معمولی خوب خیلی خوب عالی سطح معنی داری*
تعداد (درصد) تعداد (درصد) تعداد (درصد) تعداد (درصد) تعداد (درصد)
سن کمتر از 35سال 3 (0/6) 85 (17/5) 313 (64/3) 85 (17/5) 1 (0/2) 0/043
35 سال و بالاتر 4 (0/6) 108 (15/5) 427 (59/9) 174 (24/4) --
جنس مرد 4 (0/7) 94 (15/5) 362 (59/6) 146 (24/1) 1 (0/2) 0/022
زن 3 (0/5) 99 (16/2) 378 (63/7) 113 (19/1) --
وضعیت تاهل متاهل 6 (0/6) 142 (14/5) 596 (60/7) 237 (24/1) 1 (0/1) 0/002
مجرد 1 (0/5) 49 (23/1) 141 (66/5) 21 (9/9) --
سابقهکار کمتر از ده سال 3 (0/6) 88 (17/5) 319 (63/4) 92 (18/3) 1 (0/2) 0/015
11-20 سال -- 55 (14/8) 236 (63/4) 81 (21/8) --
بیش از 20 سال 7 (0/6) 193 (16/1) 740 (61/7) 259 (21/6) 1 (0/1)
رضایت از درآمد بلی 1 (0/1) 16 (9) 98 (55/1) 63 (35/4) -- 0/001
خیر 4 (0/8) 114 (23) 295 (59/6) 82 (16/6) --
تا حدودی 2 (0/4) 63 (12) 347 (65/8) 114 (21/6) 1 (0/2)
* سطح معنی داری گزارش شده مربوط به نتایج آزمون دقیق فیشر می باشد
http://jech.umsha.ac.ir
وضعیت سبک زندگی کارکنان ادارات
وضعیت سـبک زنـدگی کارمنـدان شـهر همـدان برحسـب ویژگی های دموگرافیک در جدول شماره 1 ارائه شده اسـت. سبک زندگی 0/1 درصـد 1) نفـر) کارکنـان در حـد عـالی، 21/6 درصد 259) نفر) خیلی خـوب، سـبک زنـدگی 61/7 درصد 740) نفر) در حد خوب، 16/1درصد معمولی (193) نفر و 0/6 درصد(7 نفر) نیازمند بهبود بود. در ایـن مطالعـه رابطه سبک زندگی با سن، جـنس، سـابقه کـاری، وضـعیت تاهـــل و رضـــایت از درآمـــد از نظـــر آمـــاری معنـــیدار بود(.(P<0/05
جدول شماره -2 توزیع فراوانی سطوح مختلف مدل مراحل تغییر در مولفه فعالیت فیزیکی بر حسب جنسیت
Archive of SID
جلال عبدی و همکاران 49
سطوح مختلف مدل مراحل تغییر در مولفه فعالیت فیزیکی
بر حسب جنسیت در جدول شماره 2 ارائه شده است. طبق
یافتــههــا، زنــان بــه نســبت مــردان در مراحــل بــالاتری از
تغییر(مرحله عمل و نگهداری) در زیر مولفه فعالیت فیزیکی
قرار داشتند.
از نظر مصرف سیگار(مصرف حداقل یک نـخ در روز)، 86/8
درصد کارمندان سیگار نمی کشـیدند. 2/8 درصـد(33 نفـر)
اظهار کرده بودند که بیش از ده نـخ سـیگار در روز مصـرف
می نمایند. از نظر مصرف نوشیدنیهای حـاوی کـولا (قهـوه،
چای و غیره)، 45/8درصد 550)نفر) 1-2 بار در روز ایـن از
نوشیدنی ها مصرف می کردند. همچنین 3/2درصد 38)نفـر)
