بخشی از مقاله
چکیده
مسکن همواره و در طول دوره زندگی انسان، از اولین مراحل تاریخی زندگی بشر تا امروز یکی از نیازهای اساسی انسان بوده که در راه تامین آن به اشکال گوناگون مطابق با الگوهای معماری بومی تلاش و کوشش های فراوانی نموده است. مسکن اجتماعی عمدتا مرتبط با اهداف اجتماعی است و بر اساس حداقل های قابل قبول و احیانا پایین تر از استانداردهای الگوی مصرف با سطح زیربنای بین 50 تا 70 متر مربع و به صورت انبوه برای گروه کم درآمد احداث می گردد. با عنایت به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر وضعیت مسکن در شهر سنتی یزد را مورد بررسی قرار داده است و هدف اصلی آن بررسی و تحلیل میزان ارتباط فاکتورهای خدمات رفاهی در انتخاب مسکن اجتماعی و مطابقت آن با الگوهای بومی و سنتی ساخت و ساز در شهر یزد می باشد. مطالعه حاضر از نوع پیمایشی بوده که اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته گردآوری شده است. جامعه آماری کل افراد ساکن در شهر یزد می باشند. حجم نمونه انتخاب شده با استفاده از فرمول کوکران 383 نفر از جامعه آماری است و در تحلیل داده ها از تکنیک آماری رگرسیون چند متغیره در نرم افزار spss استفاده شده است. نتایج تحلیل ها نشان داد که هرکدام از گویه های خدمات رفاهی مطابق با شرایط بومی شهر یزد دارای ضریب تاثیر متفاوت در تقاضای مسکن اجتماعی می باشند. لذا در ساخت این گونه مساکن ضمن توجه خاص به ویژگی ها و الگوهای بومی معماری ایرانی- اسلامی می بایست تامین خدمات رفاهی در الویت دستور کار ساخت و سازهای دولت قرار بگیرد.
-1مقدمه
مسکن خوب و مناسب نشانگر رفاه عمومی جامعه است و مسکن بد و نامطلوب منجر به پیامدهای زیانباری از قبیل بیماری ها، بی بند و باری ها، تباهی و فساد جوانان می گردد . - Rangwal, 1998:62 - مسکن نیاز اولیه و اساسی خانوار به شمار می رود. در کشورهای در حال رشد تنها قشر معدودی از جامعه امکان دسترسی به مسکن مناسب خود را به دست می آورند، در نتیجه باقی قشرهای اجتماعی به ویژه گروه های وسیع کم درآمد، همواره از داشتن یک سکونتگاه مناسب در رنج هستند - اهری و دیگران . - 28:1370 بنابراین تأمین مسکن گروه های کم درآمد یکی از مسایل مهم و جدی در برنامه ریزی مسکن محسوب می شود و از آنجایی که قشر کم درآمد به تنهایی توانایی ساخت یا خرید مسکن را ندارند، پاسخگویی به تقاضای مسکن از جمله وظایفی است که دولت ها را به دخالت در تأمین آن مجبور می سازد. از شروع برنامه دوم توسعه - 1373- 1377 - یکی از راه حل های مناسب جهت جوابگویی به مشکل مسکن گروه های کم درآمد در کشور، ساخت مسکن اجتماعی قلمداد شده است. به گونه ای که در همان برنامه برای اولین بار موضوع مسکن اجتماعی مطرح و ×تأمین این گونه مساکن از جمله وظایف وزارت مسکن و شهرسازی محسوب شد - حبیبی و اهری . - 397:1375 مسکن اجتماعی عمدتا مرتبط با اهداف اجتماعی است و بر اساس حداقل های قابل قبول و احیانا پایین تر از استانداردهای الگوی مصرف مسکن تولید می شود - پورمحمدی،. - 134 -135 : 1382 یزد دومین شهر سنتی دنیا محسوب میشود لذا توجه به بافت سنتی و روحیه بومی طلب مردم آن در ساخت سرپناه و مسکن متناسب از عوامل مهم در حفاظت از معماری ایرانی و منظر سنتی شهری می باشد. پیرو اهمیت این موضوع افزایش قیمت زمین و مسکن در این شهر باعث شده که قشر کم درآمد توان خرید یا ساخت و حتی اجاره مسکن را نداشته باشند. لذا برنامه ریزی صحیح و تأمین مسکن اجتماعی با رعایت الگوهای بومی در این شهر از ملزومات محسوب می شود. در این پژوهش هدف اصلی بررسی ارتباط بین فاکتورهای خدمات رفاهی و تقاضای مسکن اجتماعی در شهر یزد می باشد و توجه به مطابقت این ×فاکتورها و مساکن با الگوهای بومی و سنتی شهر یزد از ملزومات محسوب می گردد.
-2روش تحقیق
نوع تحقیق از نظر هدف کاربردی- توسعه ای، روش بررسی آن پیمایشی و محدوده جغرافیایی پژوهش، شهر یزد می باشد. اطلاعات مورد نیاز این تحقیق به صورت پرسشنامه ای و کتابخانه ای اخذ شده است. جامعه آماری مورد نظر کل افراد ساکن در شهر یزد می باشند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 383 نفر از کل جامعه آماری را شامل میشود.داده های به دست آمده در محیط - SPSS - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با استفاده از تحلیل رگرسیون چند متغیره پردازش شدند.
-3اهمیت مسکن:
نیاز به پناهگاه نیاز مادی،معنوی و نظری است.این نیاز در درون هر انسان وجود دارد و این خود محرکی است برای ساختن خانه،خانه اولین واحد جامعه و نخستین واحد سکونت انسان است که او را در برابر تمام ناامنی های طبیعی و انسانی حفظ میکند.خانه نقش بسیار مهمی را به عنوان یک چارچوب زندگی خانوادگی و اجتماعی به خود اختصاص داده است و بعد از غذا و پوشاک یکی از نیازهای اساسی انسان در زندگی است - روح الامینی،. - 675 : 1375خداوند در قرآن درباره اهمیت مسکن چنین فرموده است:"و خدا قرار داد برای شما از خانه های شما ×آرامشگاهی...." - قرآن کریم، سوره نحل، آیه شماره . - 80 در اصل 31قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز آمده است:داشتن مسکن متناسب با نیاز حق هر خانواده ایرانی است و دولت موظف است با رعایت اولویت برای آنها که نیازمندترند، بخصوص روستانشینان و کارگران،زمینه اجرای این اصل را فراهم کند - مجموعه قوانین و مقررات مربوط به مسکن،. - 24 :1370
مسکن پدیده ای چند بعدی است و از دیدگاه های گوناگون فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی، رفاهی و.....قابل تامل است.مسکن پدیده ای است که بر کل شئونات زندگی بشر تاثیر می گذارد.در گذشته مسکن یک دارایی فردی و از نظر اقتصادی غیر تولیدی تلقی میشد. امروزه مسکن به عنوان نوعی سرمایه گذاری و افرایش درآمد است و دارای مفهوم اقتصادی می باشد.در حقیقت بهترین،پرسودترین،سریع ترین و مطمئن ترین حوزه سرمایه گذاری بخش خصوصی،سرمایه گذاری در حوزه زمین و مسکن است.هنگام تورم و رشد قیمت ها،احداث یا خرید مسکن تدبیری موثر برای تثبیت دارایی است و یک نوع سرمایه گذاری مطمئن برای خانوارها به حساب می آید.مسکن در ثبات اقتصادی و بهزیستی خانواده نقش اساسی دارد زیرا فقر و عدم تامین اقتصادی از عوامل عمده بی ثباتی اجتماعی است - دلال پورمحمدی،. - 5:1379از نظر اقتصادی مسکن به عنوان یک کالای اقتصادی بشمار میرود و یک بستر سرمایه گذاری نسبتا مطمئن در کشورهای جهان سوم تلقی میشود.مسکن به سرمایه گذاری اولیه سنگینی احتیاج دارد به همین علت مسکن به صورت رویایی برای بسیاری از افراد درآمده است
حتی برای ثروتمندان، ایجاد مسکن بزرگترین سرمایه گذاری خانوار محسوب میشود اخیرا حتی خوشبین - S.C.Rangwala,1998:63 - ترین برنامه ریزان نیز قبول کرده اند که حتی ارزان ترین خانه با ساده ترین طرح نیز از قدرت مالی حداقل یک سوم خانوارهای شهری در کشورهای در حال توسعه خارج است - لاکویان،. - 15 :1364از نظر اجتماعی مکان، شکل و نوع مصالح به کار رفته در واحدهای مسکونی برای مالک آن مقام و منزلت اجتماعی به ارمغان می آورد. به تعبیری مسکن می تواند تا حد زیادی بازگو کننده پایگاه اجتماعی اقتصادی صاحب و مالک آن باشد. همچنین مسکن حافظ کیان خانواده، عزت نفس و شکوفایی استعدادها است که روابط میان اعضای خانواده و روابط خانواده با محیط مسکونی و سایر همسایگان را فراهم می سازد - بهزاد نسب،. - 88 :1374 عدم دسترسی به مسکن مناسب با افزایش میزان بزهکاری، طلاق و از هم گسیختگی اجتماعی ارتباط زیادی دارد و یک عامل بازدارنده در رشد و اعتلای اجتماعی-فرهنگی و روانی محسوب میشود. نداشتن مسکن مناسب همچنین باعث پیدایش پدیده های نابهنجار اجتماعی دیگری از قبیل خیابان خوابی،زاغه نشینی و معضلات حادتری مانند ×تکدی گری می شود - پورمحمدی،. - 6 :1391
-4مبانی مفهومی و نظری:
-1-4مفهوم مسکن
مسکن: یک مکان فیزیکی است که به عنوان سرپناه خانواده به حساب می آید که در آن برخی از نیازهای اولیه خانواده و فرد مانند خوراک، ×استراحت، و حفاظت در برابر شرایط جوی تأمین می شود - اهری و دیگران، . - 7:1367 مفهوم مسکن علاوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را نیز در بر میگیرد که شامل کلیه خدمات و تسهیلات ضروری مورد نیاز برای بهزیستن خانواده و طرحهای اشتغال، آموزش و بهداشت افراد است. در واقع تعریف و مفهوم عام مسکن یک واحد مسکونی نیست بلکه کل ×محیط مسکونی را شامل میگردد - مخبر،. - 17:1363 بنابراین سرپناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست؛ سرپناه مناسب یعنی آسایش مناسب، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی، امنیت مناسب، امنیت مالکیت، پایداری و دوام سازه ای، روستایی، تهویه و سیستم گرمایی مناسب، زیر ساخت های اولیه مناسب از قبیل آبرسانی، بهداشت و آموزش، دفع زباله، کیفیت مناسب زیست محیطی عوامل بهداشتی مناسب، مکان مناسب و قابل دسترس ×از نظر کار و تسهیلات اولیه است، که همه این موارد باید با توجه به استطاعت مردم تأمین شود. - دفتر اقتصاد مسکن،. - 20:1375 تعریف مسکن از لحاظ سرشماری:مکانی که در زمان سرشماری یک یا چند خانوار در آن سکونت دارند. منظور از مکان تمام یا قسمتی از هر ساختمان است که دارای یک ورودی مستقل و یک معبر عمومی - کوچه - خیابان ، بازار، میدان یا معبر اختصاصی - راهرو مشترک، راه پله ×مشترک و... - باشد. - سرشماری مخصوص مسکن،. - 12:1375
