بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه مدیریت، حفاظت و مصرف آب نه تنها در کشورهای درحال توسعه، بلکه در کشورهای توسعه یافته نیز از اهمّیت بالایی برخوردار است. آب، منبعی است که هم به صورت مستقیم و هم غیر مستقیم بر عملکرد بخشهای مختلف از جمله صنعت اثر می گذارد. با این همه اگرچه بررسی تمایزات منطقهای بر اساس متغیرهای گوناگون یکی از موارد با اهمّیت در اقتصاد به ویژه در حوزه جغرافیای اقتصادی و اقتصاد منطقهای قلمداد میشود، بررسی تمایزات مناطق برحسب مقدار مصرف آب در بخش صنعت موضوعی است هک با همه اهمّیت، کمتر مورد توجه قرار گرفته و از این رو، این مطالعه با هدف بررسی تمایزات منطقهای در مصرف آب صنعتی تنظیم شده است.
مقدار مصرف آب با توجه به دو معیار ارزشتولیدات صورت گرفته و ارزشافزوده ایجاد شده و شاخصهای نسبت ارزش تولیدات به مقدار آب مصرفی در صنعت - بهره وری جزئی - و ارزشافزوده ایجاد شده به مقدارآب مصرفی بخش صنعت در مقاطع زمانی سال های 1384، 1388 و 1392 - سال های شروع و پایان برنامههای چهارم وپنجم توسعه - مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای تعیین شدت کم آبی در استان ها از معیار مقدار بارندگی سالانه استفاده شده است. با استفاده از آزمون ضریب همبستگی، نتایج این مطالعه نشان دهندهی آن است بین شدت کمآبی و استفاده بهینه از منابع آب در بخش صنعت همبستگی بالایی وجود نداشته و به عبارتی بخش صنعت مناطق ایران نتوانسته است متناسب با کم آبی مناطق بهرهوری این بخش را افزایش دهد.
-1 مقدمه
آب یکی از اساسیترین عناصر محیط زیست است و هیچ کشوری بدون اطمینان از داشتن آب نمیتواند ثبات اقتصادی و اجتماعی و سیاسی خود را حفظ کند. امروزه کمبود منابع آب در همه بخشها از اهمّیت ویژهای برخوردار است و بخش صنعت نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. بین سالهای 1987 تا 2003 مقدار آب استفاده شده در بخش صنعت تقرباًی دوبرابر شده است که به طور متوسط 665 میلیارد مترمکعب در سال بوده است و کمتر از یک سوم از این استفاده مربوط به ایالت متحده و سهم مصرف آب صنعتی دیگر کشورها نسبتا کم بوده است
ضنعت یکی از متقاضیان اصلی آب در اروپا است و حدود 40 درصد از منایع آب کشورهای اروپایی، در قعالیت تولیدی مورد استفاده قرار میگیرد - فورستر، .4 - 2014 این در حالی است که اهمیت آب در عرصه تولید صنعتی رو به رشد است که در مورد کمیت و کیفیت آن برای استفاده در کاربردهای صنعتی نگرانی وجود دارد
بر این اساس، مطالعه و بررسی مصرف آب در بخش صنعت موضوعی ضروری است. این در حالی است که موضوع مصرف آب در بخش صنعت ایران نیز بهویژه در سالهای اخیر به موضوعیجدّی و جدالانگیز تبدیل گردیده و این موضوع بهویژه برای مناطقی که از شدت کمآبی بیشتر رنج میبرند از موضوعیتی مضاعف برخوردار است. این در حالی است که تمایزات مناطق در مقدار مصرف آب در بخش صنعت با وجود اهمّیت در حوزه جغرافیای اقتصادی و اقتصاد منطقهای، کمتر در رانی مورد توجّه قرار گرفته و بر اساس دانستههای نویسندگان، تا کنون مطالعهای که این موضوع را در سطح مناطق ایران مورد بررسی قرار دهد، وجود ندارد. از این رو، بررسی تمایزات منطقهای در میزان مصرف آب در بخش صنعت هدف اصلی این مقاله می باشد. در این راستا مطالعه حاضر از چهار بخش تشکیل شده است. پس از انبی اهمّیت موضوع در بخش مقدمه، توزیع داده ها و روش پژوهش با عنوان مواد و روشها در بخش دوم مورد توجه قرار گرفته است. جمعبندی و نتیجهگیری بخش سوم این مطالعه را تشکیل داده است. این مقاله با مراجع در بخش چهارم به پایان میرسد.
-2 مواد و روشها
داده های مورد نیاز برای بررسی مقدار مصرف آب در بخش صنعت ایران در سالهای آغازین و پایان برنامه چهارم توسعه و سال 1392 از پایگاه سرشماری مرکز آمار ایران جمعآوری شده است. ای ن مطالعه تمایزات منطقهای در مصرف آب صنعتی را در مقایسه با ارزش تولیدات و ارزش افزودهی ایجاد شده در بخش صنعت هر استان مورد تحلیل قرار می دهد. برای این منظور، نسبت ارزش تولیدات برحسب میلیون ریال به مقدار آب مصرفی در صنعت برحسب مترمکعب - بهره وری جزئی - و ارزش افزوده ایجاد شده برحسب میلیون ریال به متر مکعب آب مصرفی در صنعت به عنوان شاخص های مورد بررسی در مقاطع زمانی 1384، 1388 و 1392 در نظر گرفته شده و نتایج حاصل در جدول شماره - 1 - و نمودار های شماره - 1 - تا - 6 - و نقشههای - 1 - تا - 6 - نمایش داده شده است.
همانگونه که مشاهده میشود، بعضی از استانهای کشور بر اساس معیار ارزش تولیدات به مقدار آب مصرفی در بخش صنعت - بهره وری جزئی - همواره بیشتر از میانگین به ازای هر متر مکعب آب، تولید داشتهاند. استانهای مازندران، گلستان، کردستان، زنجان و تهران در این سه سال بر اساس این معیار همواره بیشتر از متوسط کشور تولید ایجاد کردهاند.
توجه شود که تنها30 درصد از استان های کشور به ازای هر متر مکعب آب، بیش از مقدار متوسط کل کشور تولید داشته اند. در سال 1384 استان مازندران، در سال 1388 استان تهران و در سال 1392 استان گلستان بیشترین میزان تولید را در ازای مصرف یک متر مکعب آب داشتهاند. این در حالی است که در سوی دیگر، کمترین میزان تولید به استان های خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد اختصاص یافته است. استان کردستان در طی این سالها جز استان هایی بوده است که به ازای هر متر مکعب آب مصرف شده در بخش صنعت بیشتر از متوسط ارزش تولیدات کشور، تولید داشته است. لازم به یادآوری است از آنجاکه دادههای مقدار آب استان لرستان در سال 1392 دادههایی پرت بوده است، از اینرو این استان در مقایسهها و محاسبات منظور نشده است.
با نگاهی به روند تمایزات ارزشافزودهی ایجاد شده برحسب مقدار آب مصرفی در بخش صنعت، میتوان مشاهده کرد که استان های مازندران، گلستان، کردستان، تهران، همدان و زنجان استانهایی هستند که همواره بهازای هر متر مکعب آب ارزشافزودهای بیشتر از متوسط کشور را ایجاد کردهاند. در بازه زمانی مورد بررسی شده - سالهای 1384، 1388 و - 1392 تنها 30 درصد از استانها، بیش از متوسط کشور ارزشافزوده ایجاد کردهاند. در سال 1384 استان اردبیل، در سال 1388 استان خراسان شمالی ودر سال 1392 استان خراسان رضوی بیشترین ارزش افزوده را به ازای هر متر مکعب آب در بخش صنعت داشتهاند و نتهک قابل توجّهای که وجود دارد ایناست که همسو با شاخص اول، استانهای خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد کمترین میزان را به خود اختصاص دادهاند. استان کردستان در مقاطع زمانی 1384، 1388 و 1392 در گروه استانهایی قرار گرفته است که به ازای هر متر مکعب آب مصرف شده در بخش صنعت بیشتر از متوسط کشور ارزش افزوده ایجاد نموده است.
جدول شماره:1 نسبت ارزش تولیدات و ارزش افزوده به مقدار آب مصرفی در بخش صنعت، به تفکیک استانها قم
