بخشی از مقاله
چکیده
یکی از اهداف مهم ایجاد مناطق آزاد در ایران اشتغالزایی است. در حال حاضر، منطقه آزاد ارس به عنوان صنعتیترین منطقه آزاد کشور از پتانسیلهای مناسبی در این خصوص برخوردار است. در این مطالعه تلاش شده است با استفاده از آمار مربوط به اشتغال گروههای صنعتی منتخب در منطقه و استان و به کارگیری روش تغییر سهم به تحلیل وضعیت اشتغال در این گروهها و طی سالهای 1388-1394 بپردازد. ضمن آنکه ورود و خروج نیروی شاغل را از طریق شاخص ضریب مکانی - LQ - مورد بررسی قرار میدهد.
بر اساس نتایج حاصل، منطقه آزاد ارس در مورد تمام 11 گروه صنعتی مورد مطالعه در مدل تغییر سهم دارای رشد مثبت بوده و گروههای صنعتی کک و فرآوردههای حاصل از نفت، محصولات از لاستیک و پلاستیک، ساخت ماشینآلات و تجهیزات، ماشینآلات و دستگاههای برقی و مبلمان و سایر مصنوعات نسبت به استان از مزیت رقابتی و رونق برخوردار است و در مجموع عملکرد منطقه آزاد ارس در زمینه اشتغالزایی در بخش صنعت مناسب ارزیابی میشود. نتایج محاسبه ضریب مکانی - LQ - برای 17 گروه صنعتی نشان میدهد 9 گروه صنعتی دارای ضریب مکانی بزرگتر از یک میباشند و در گروه فعالیتهای پایهای منطقه قرار میگیرند.
-1 مقدمه
یکی از نهاده های مهم در فرآیند تولید در اقتصاد، نیروی کار است و اشتغال نیروی کار برای سیاستگذاران اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است و اشتغالزایی به عنوان هدفی مهم برای آنان به شمار میرود. در ایران، به دلیل ساختار اقتصاد آن در دوره های گوناگون، بیکاری به عنوان یک معظل اقتصادی مطرح بوده و در سیاست گذاری های کلان کشور اشتغال زایی در بخشهای گوناگون به عنوان راهبردی برای دولتمردان مد نظر بوده است. این سیاست گذاری ها بر مبنای افزایش اشتغال در بخشهای گوناگون اقتصادی استوار بوده است
از سوی دیگر، محدودیت امکانات اقتصادی و لزوم استفاده بهینه از سرمایه فیزیکی و انسانی به عنوان هدف اساسی هر اقتصاد مطرح است. برای آنکه سرمایه در دسترس، در بهترین شکل خود مورد استفاده قرارگیرد، باید سرمایه گذاری، همراه با آگاهی، متکی بر اطلاعات صحیح، لازم و کافی صورت گیرد
در همین راستا، یکی از ابزارهای مهم که سالهاست مورد توجه کشورهای توسعهیافته و صنعتی قرار گرفته است ایجاد مناطق آزاد تجاری و صنعتی می باشد . مناطق آزاد بسیاری به عنوان موتور و نیروی محرکه اقتصادی کشورها، در نقاط مختلف دنیا تأسیس شده اند و کشورهای مختلف از آن برای جذب سرمایه گذاری خارجی، افزایش صادرات صنعتی، افزایش اشتغال، جلب سرمایه ها در بخش های مولد، توسعه صادرات، رشد اقتصادی، جذب نقدینگی سرگردان داخلی، کمک به مهار تورم، محرومیت زدایی از مناطق دارای پتانسیل توسعه، ایجاد وحدت بین کشورهای هم پیمان و در نهایت انتقال تکنولوژی و دانش استفاده میکنند
با این که مناطق آزاد، ماهیت یکسانی دارند اما هر کشورآن را با ویژگیها و اهداف مختص خود میتواند متناسب نماید.
از این رو می توان گفت شکلگیری مناطق آزاد در دنیا اهداف متفاوتی به همراه داشته، اما به عنوان یک نقطه مشترک، در تمامی موارد ایجاد اشتغال به عنوان یکی از اهداف مهم مناطق آزاد ذکر شده است و تجارب نشان میدهد که ایجاد مناطق آزاد در بسیاری از موارد سبب افزایش میزان و تنوع اشتغال شده است.
هدف از تشکیل مناطق آزاد در ایران نیز بر اساس ماده 1 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ایران، تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایهگذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازارکار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقهای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارایه خدمات عمومی عنوان شده است . در همین راستا منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس با برخورداری از پتانسیلها و ظرفیتهای مناسب از لحاظ موقعیت جغرافیایی و زیرساختهای توسعه، به عنوان چهارمین منطقه آزاد ایران در در تاریخ 1382/6/2به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و در اواخر شهریورماه 1383 آغاز به کار نمود.
نظر به سابقه تولید و تجار ت در منطقه آزاد ارس و وجود پتانسیل های مناسب همچون زیرساختهای فیزیکی، دسترسی به بازارهای کشورهای CIS و نزدیکی به شهر تبریز به عنوان یکی از شهرهای صنعتی کشور، استراتژی صنعتی و معدنی، به عنوان یکی از استراتژیهای برتر در تدوین منشور توسعه منطقه آزاد ارس معرفی شده، و توجه به بخش صنعت و تلاش برای جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی در این حوزه و به دنبال آن، ایجاد اشتغال همواره یکی از سیاست های مهم این منطقه محسوب گردیده است. به طوری که در حال حاضر، بخش صنعت به عنوان بخش پیشرو، بیشترین سهم را در تولید ناخالص داخلی منطقه به خود اختصاص داده و در حال حاضر بر اساس نظر دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، منطقه آزاد ارس، صنعتیترین منطقه آزاد در کشور معرفی شده است.
توجه به بخش صنعت، علاوه بر ایجاد اشتغال که موضوع این مطالعه است، میتواند از دو بعد کلان و منطقه ای حائز اهمیت باشد: - 1 - از منظر دستیابی به اهداف کلان اقتصادی و اقتصاد مقاومتی، توجه به بخش صنعت و حمایت از تولید داخلی باعث افزایش بهرهوری در تولید، جلوگیری از خروج سرمایه، کیفیت بهتر و خدمات بیشتر در رقابت با تولیدات خارجی به ویژه تولیدات استراتژیک میشود. - 2 - از سویی دیگر، در بعد منطقهای میتواند باعث پیشبرد اهداف منطقه آزاد ارس در زمینه ایجاد اشتغال، افزایش تولید، افزایش صادرات و ... گردد. شایان ذکر است که این دو مقوله، از همدیگر منفک نیستند و توجه به هر یک از آنها، از طریق ایجاد همافزایی، باعث تقویت بعد دیگر خواهد شد.
