بخشی از مقاله
چکیده :
منطقه خلیج فارس با گستره آبی بیش از 200000 کیلومتر مربع و هشت کشور کرانه به دلیل قرار گرفتن در محیط جغرافیائی ویژه از یک سو و دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز از سوی دیگر از اهمیت ب سیار زیادی برخوردارا ست. خلیج فارس را مجموعه ای از کشورهای در حال توسعه احاطه کرده اند که در سال های اخیر تلا شهای زیادی را برای دستیابی به توسعه انجام داده و حاصل تلاش های آنها اثرات زیانباری است که در چهره طبیعت منطقه قابل مشاهده است از جمله این اثرات زیان بار و چالشها می توان به آلودگی شدید آب به مواد نفتی بویژه در زمان جنگ خلیج فارس ، تخلیه فاضلاب های بهدا شتی و صنعتی ت صفیه ن شده به درون این دریا و بروز مخاطرات بهدا شتی برای ان سان و ایجاد محیطی آ سیب پذیر برای گونه های در معرض خطر انقراض مانند لاکپ شت های دریایی ا شاره نمود . هدف این مقاله که داده های آن ب صورت کتابخانه ای گردآوری شده ، تشریح خلاصه ای از محیط زیست خلیج فارس و ارائه برخی چالش های موجود در آن می باشد . همچنین اهتمام به امر تصفیه فاضلاب های بهداشتی و صنعتی ، کنترل آلودگی حرارت ناشی از آب های مورد استفاده جهت خنک سازی بویلرهای پالایشگاهی ، تقویت سازمان بنادر و دریا نوردی در امر مقبله با آلودگی نفتی و تلاش برای ضمانت بخشی به اجرای زون بندی مناطق حفاظت شده دریایی ، برخی راهکارهای ارائه شده در این تحقیق جهت بهبود وضعیت محیط زیست خلیج فارس می باشند.
کلمات کلیدی : خلیج فارس ، زون بندی ، لاکپشت های دریایی ، آلودگی حرارتی
مقدمه :
منطقه خلیج فارس با گستره آبی بیش از 200000 کلومتر مربع و هشت کشور کرانه به دلیل قرار گرفتن در محیط جغرافیائی ویژه از یک سو و دارا بودن منابع عظیم نفت و گاز از سوی دیگر از اهمیت بسیار زیادی برخورداراست. خلیج فارس در زمره یکی از با ارزش ترین زی ست بومهای آبی جهان مح سوب می گردد که با وجود متنوع ترین رو ی شهای گرم سیری، گونه های مختلف جانداران آبزی و .... دارای شرایط ب سیار ویژه ای ا ست که محیط زی ست آنرا تبدیل به محیطی ب سیار حساس و شکننده کرده است خلیج فارس که در گذشته به دریای پارس مشهور بوده، دارای شرایط خاص زیست محیطی و طبیعی است و با دریاها و گستره های آبی دیگر تفاوت های زیادی دارد .به دلیل وجود همین تفاو تهابود که در دهه 1970 دفتر محیط زیست سازمان ملل متحد کنوانسیونی را به نام کنوانسیون کویت تصویب کرد تا کشورهای ساحلی در حفاظت ازمحیط زی ست این دریا ح ساس تر از گذ شته عمل کنند و در جهت حفظ محیط زی ست این دریا تلاش نمایند - ع سکری و همکاران - 1393
خلیج فارس دریایی نیمه بسته ای است .،که از یک طرف توسط تنگه هرمز به اقیانوس هند راه دارد و در منطقه گرمسیری و خشک واقع شده است و این وضعیت محیطی موجب شده که آبزیان موجود در این پیکره آبی به خاطر ف شارهای زیاد دامنه تحمل شان ن سبت به تغییرات محیطی کم با شد و با ورود آلاینده ها در اثر بروز آلودگی ها، به شدت آسیب پذیر باشند. خلیج فارس به دلیل شرایط اقلیمی ویژه حاکم بر آن بسیار شکننده و آسیب پذیر است و ورود کمترین آلاینده به داخل دریا اثرات مخربی بر روی سلامت آبزیان و موجودات آن دارد چرا که حداکثر درجه حرارت آب دریا در تابستان گاهی اوقات به 36 تا 37 درجه و در شمال خلیج فارس به 12 می رسد که البته میانگین آن در سطح دریا بین 26 تا 27 درجه است و در اثر شدت گرما میزان تبخیر نیز بسیار بالا و به 1400 میلیون لیتر در سال می رسد - طاهری - 1389 در ادامه به خصوصیات زیست محیطی این دریای مهم و استراتژیک بیش از پیش پرداخته خواهد شد.
موقعیت جغرافیایی خلیج فارس
منطقه خلیج فارس مجموعه ای از کشورهای در حال توسعه را در برمی گیرد که در سال های اخیر تلا شهای زیادی را برای دستیابی به توسعه انجام داده اند .حاصل تلاش های آنها اثرات زیانباری است که در چهره طبیعت منطقه قابل مشاهده است . همچنین این منطقه از تاریخ پر فراز ونشیبی در طی سال های گذشته برخوردار بوده است، جنگهای ویرانگر از ویژگی های این تاریخ پر فراز و فرود ا ست - ع سکری و همکاران - 1393 خلیج فارس مانند دالانی ا ست که بین 30 درجه و 24 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 48 دقیقه طول شرقی واقع شده، حدود آن از شمال و شمال شرقی به سواحل ایران، از شرق به خلیج عمان، از جنوب و غرب به شبه جزیره عرب ستان محدود می با شد. - لطفی و همکاران - 1389
.همانطور که گفته شد خلیج فارس بوا سطه تنگه هرمز از دریای عمان و اقیانوس هند جدا می شود این دریا در منطقه خاورمیانه در ساحل شمالی دارای مرز با کشورمان و در ساحل غربی و جنوبی با کشور های عراق ، کویت ، عربستان سعودی ، قطر، بحرین امارات متحده عربی ، و قسمت کوچکی از کشور عمان - منطقه خصب - احاطه شده است. .باریکترین نقطه تنگه هرمز در حدود 56 کیلومتر عرض دارد . فاصله خلیج فارس از تنگه هرمز تا اروند رود در حدود 1000 کیلومتر بوده و عرض آن در حدود 200 تا 300 کیلومتر است.
توپوگرافی خلیج فارس
کف خلیج فارس اغلب صاف و بدون سیما یا جنبه بخ صو صی بوده و بو سیله ر سوبات نرم پو شیده شده ا ست. و بطور کلی در جنوب شرقی در نزدیکی دهانه تنگه هرمز عمیقتر ا ست که عمق آن به حدود 211 متر می ر سد و سرا شیبی آن در خلیج عمان ا ست . نواحی غربی خلیج فارس ب سیار کم عمق ا ست و دارای مناطق بین جذر و مدی گ سترده با عمق کمتر از 5 متر بوده و بالای 5 کیلومتر عرض دارند. در واقع خلیج فارس یک دریای حا شیه ای با عمق متو سط 92 متر ا ست . خط القعر خلیج فارس که در طول آن قرار گرفته است آنرا به لحاظ زمتین شناستی بته دو بخش پایدار عربی در جنوب و بخش ناپایدار چین خورده ایرانی تقسیم می کند - سازمان حفاظت محیط زیست . - 1392
آب و هوای خلیج فارس
در اطراف خلیج فارس حجم گسترده ای از سرزمین های خشک وجود دارد. که دارای نوسانات دمایی روزانه و فصلی بالایی می با شند. دمای هوا در زم ستان می تواند به صفر درجه کاهش یافته و در تاب ستان نیز به 50 درجه بر سد. میانگین دمای هوا در ژانویه 16 و در جولای در حدود 35 می باشد. بارش سالیانه در منطقه 152 میلی متر و تقریبا محدود به ماههای زمستان ا ست. بی شتر آن با خ شکی محا صره شده ا ستتاب. ستانِ این منطقه خ شک و گرم ا ست و دمای آب به بالای 50 درجه سلسیوس می رسد .چنین دمای بالایی سبب تبخیر شدید و روزانه آب می شود، ضمن اینکه کارخانه ای نمک زدا نیز به شوری دریا افزود ه اند - مریم سازند . - 1393
هیدرولوژی خلیج فارس
الگوی غالب چرخه آب در خلیج فارس در جهت عقربه های ساعت است. آب اقیانوس دارا ی شوری نرمال از طریق آب های سطحی تنگه هرمز وارد شده و در شمال در کنار ساحل ایران حرکت کرده و سپس به سمت جنوب در کنار ساحل غربی خلیج فارس چرخیده و از کف تنگه در حالیکه دارای میزان شوری بسیار بالایی است. خارج می شود. این چرخه 1 تا 3 سال به طول می انجامد. جریان ورودی آب شیرین اصلی از اروند رود به میزان 1456 متر مکعب بر ثانیه وارد خلیج فارس می شود. شوری آب در خلیج فارس بواسطه بارش اندک و تبخیر بالا بسیار زیاد ست. - فرحناز لگزایی و دل آرام گل مروی . - 1388
محیط زیست بیولوژیکی
به طور کلی تنوع محیطی و زی ستگاهی در حوزه خلیج فارس موجب حضور گونه های ب سیار متنوعی از جوامع گیاهی شامل فیتوپلانکتون ها، جلبک ها، علف های دریایی و همچنین جوامع جانوری شامل گروه عظیمی از بی مهرگان نظیر ا سفنج ها، مرجان ها ، شقایق ها، خارتنان، نر متنان، سخت پو ستان و مهره داران دریایی و یا واب سته به محیط دریا منجمله ماهیان، خزندگان، پستانداران و پرندگان منحصر به منطقه شده است .در این میان تعدادی از گونه ها مورد حمایت و حفاظت جهانی قرار دارند و تعدادی از گونه ها نیز بومی شاخص.خلیج فارس می باشند .گروهی دیگر از جانوران به صورت مهاجر بوده و این منطقه را برای سپری نمودن تمام مراحل زندگی خود اخت صاص داده اند.
همچنین علاوه بر ماهیها، 300 تا 450 نوع دیگر آبزیان نیز در این دریا زی ست دارند که این عامل دریای خلیج فارس را از نظر تنوع زی ستی جزء مناطق کم نظیر و پرتنوع معرفی کرده ا ست - طاهری . - 1389 تعدادی جزایر در طول ساحل غربی خلیج فارس دارای باریکه ای از صخره های مرجانی هستند که نماینده یکی از متنوع ترین زیستگاههای خلیج فارس می باشد .تنوع گونه های مرجانی در خلیج فارس بوا سطه شوری و دمای بالا تر از حد آ ستانه تحمل ب سیاری از گونه های مرجانی اندک بوده و کمتر از 40 گونه ا ست. پو شش گیاهی مانگرو تقریبا در حدود 90 کیلومتر مربع در طول ساحل جنوبی ایران وجود دارد.
با توجه به شرایط زیست محیطی گسترده ، دامنه گسترده ای از زندگی دریایی در خلیج فارس شامل پرندگان دریایی ، دوگونگ ها ،وال ها، دلفین ها و بیش از 500 گونه ماهی در آن وجود دارد. چنانچه در مورد م شکلات زی ست محیطی خلیج فارس صحبت خواهد شد. نگرانی های ب سیاری در مورد تاثیر نفت بر صخره های مرجانی وجود دارد . این صخره ها در حفظ تنوع بیولوژیکی دخیل بود ه و نقش اساسی را برای حفاظت در برابر خوردگی کشندی برخی از غارها و جزایر که برای تخمگذاری لاکپشت ها و پرندگان دریایی مکانی مناسب هستند فراهم می کنند. جنگل های حرا تنها منطقه کوچکی از سواحل عربستان را پوشانده اند در صورتیکه در برخی از مناطق سواحل ایرانی خلیج فارس تراکم بیشتری دارند .
باتلاق های نمکی ، مانند با تلاقهایی که نیزارهای بلندی را در خود دارند - در منطقه دجله فرات - سهم کمی را در تولید کلی مواد آلی یا باروری زی ست بوم دریایی خلیج فارس به خود اخت صاص داده اند . این مناطق برای تخم ریزی و پرورش نوزاد آبزیان مورد استفاده قرار می گیرند - کرباسی و رحیمی . - 1387 در - 5DEEDQLKD HW DO 2015 - در مقاله ای با عنوان پیوستگی زیستگاهی اجتماعات لارو ماهی در شمال خلیج فارس مشاهده نمودند که الویت بندی عمق زیستگاه مورد استفاده لارو خانواده ماهی غالب را جدا کرده . و مناطق حفاظت شده خارک و خارکو مرکز تخم گذاری در منطقه می باشند..
جاذبه های اقتصادی در خلیج فارس
