بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بحث تنوع گونهای و لزوم حفظ و حمایت از آن یکی از مباحث مهم در دنیای علم و همچنین مدیریت بومسازگانهای طبیعی میباشد. با توجه به اینکه در بسیاری از بومسازگانهای جنگلی کشور ما، به دلیل دخالتها و بهرهبرداریهای سنتی و صنعتی، ترکیب گونهای تاحد زیادی دستخوش تغییر شده است؛ لذا در این پژوهش سعی شد تا تنوع گونههای چوبی در تعداد 15 توده کمتردستخورده با تودههای جنگلی بهرهبرداری شده متناظر مقایسه گردد.
در این راستا تعداد و فراوانی گونههای چوبی در سطح توده محاسبه شده و با استفاده از دو شاخص شانون-وینر و سیمپسون غنا و یکنواختی برآورد شد. نتایج حاصله نشان داد که تودههای کمتردستخورده با دارا بودن میانگین شاخص شانون-وینر 1/75 به طور معنیداری - T= 2/416, P= 0/020 - از غنای بیشتری نسبت به تودههای گلازنیشده متناظر - با میانگین - 0/52 برخوردارند. به لحاظ یکنواختی هرچند مقدار شاخص سیمپسون در تودههای کمتردستخورده - 0/670 - بیشتر از تودههای بهرهبرداریشده است - 0/405 - اما به لحاظ آماری اختلاف معنیداری بین آنها وجود ندارد . - T= 1/602 , P= 0/087 - نتایج این پژوهش بیانگر غنای گونهای بالای تودههای کمتردستخورده واقع در آرامگاههای مناطق جنگلی بوده و میتوان این تودهها را به عنوان مناطق با تنوع زیستی بالا در نظر گرفته و در برنامههای حفاظتی از آنها به عنوان ذخیرهگاههای جنگلی استفاده نمود.
.1 مقدمه
تنوع گونهای یکی از اجزای مهم در پایداری بومسازگانهای طبیعی است . - Tilman et al., 2012 - درختان و گونههای چوبی به عنوان یکی از اجزای مهم و اصلی بومسازگانهای جنگلی نقش بسیار مهمی در ذخیره کربن - Tate et al., 1993 - ، تولید اکسیژن - Laiho et al., 2004 - و تولید چوب برای مصارف مختلف دارند. هرچه گوناگونی درختان و درختچهها در یک بومسازگان جنگلی بیشتر باشد، آن جنگل از پایداری، توان تولید و مقاومت بیشتری نسبت به صدمات محیطی برخوردار خواهد بود.
D] DQG &DELGR'2001; McLaren and Turkington, 2010 . - 1997; دخالتهای انسانی مانند بهرهبرداری، چرای دام، قطع و جنگلکاری مجدد میتوانند منجر به تغییر ترکیب و تنوع تودههای جنگلی شده و آنها را به سمت تودهها خالص سوق دهند . - Nyland, 2007 - تودههای جنگلی خالص در طبیعت به ندرت مشاهده می- شوند - به جز در مورد گونههای خاصی همچون راش یا جنگلهای سوزنی برگ مناطق بورهآل - - Barnes et al., 1997 - ؛ چراکه وجود گونههای متفاوت با نیازهای اکولوژیک مختلف در کنار هم، منجر به استفاده بهینهتر از تمام پتانسیل رویشگاه و افزایش تولید در واحد سطح خواهد شد.Tilman et al., 2012 - به عبارت دیگر گوناگونی گونههای موجود در یک جامعه گیاهی، میتواند نقش مهمتری نسبت به تعداد افراد گونهها بر روی عملکرد بومسازگان داشته باشد زیرا ویژگیهای همه گونههای موجود در یک بومسازگان برابر نبوده و هر گونه دارای طیف وسیعی از ویژگیهای عملکردی منحصربهفرد خاص خود است که میتواند بر رفتار بومسازگان اثر گذار باشد .
- D] DQG &DELGR'2001; McLaren and Turkington, 2010; Tilman et al., 1996 - تنوع گونهای از دو بخش اصلی غنا* - تعداد گونهها - و یکنواختی - تعداد افراد هر گونه - تشکیل شده است - بخشیخانیکی، . - 1385 با توجه به اینکه در کنار تعداد گونهها تعداد افراد هرگونه و سهم آنها در ترکیب جامعه میتواند بر تنوع تاثیرگذار باشد، لذا شاخصهای متعددی برای اندازهگیری هرکدام از جنبههای فوق ارائه شده است. - بخشیخانیکی، . - 1385داشتن اطلاعات جامع در مورد وضعیت تنوع گونهای در بومسازگانهای جنگلی، جهت اعمال مدیریت هرچه بهتر بسیار مهم و حیاتی است؛ چراکه تحول و پویایی جنگل در کنار دخالتهای انسانی منجر به ایجاد تغییرات زیادی در طول زمان خواهد شد.
- Oliver . - and Larson, 1996 متاسفانه بسیاری از دخالتهای انسان در جنگل منجر به ایجاد تخریبهایی خواهد شد که گاها جبران آنها بسیار زمانبر یا حتی غیرممکن خواهد بود - مرویمهاجر، . - 1384 جنگلهای زاگرس، با مساحتی بالغ بر پنج میلیون هکتار - مرویمهاجر، - 1384، از جمله مهمترین بومسازگانهای جنگلی ایران از نظر اجتماعی-اقتصادی، اکولوژیکی، حفظ ذخایر ژنتیکی، جلوگیری از فرسایش و تامین منابع آب به حساب میآیند - جزیرهای و ابراهیمیرستاقی، . - 1382 با وجودی که این جنگلها از دیدگاه سازمان جنگلها، جزو جنگلهای حفاظتی حمایتی تلقی میشوند، اما به دلیل شرایط سخت محیطی، عدم توسعه یافتگی اقتصادی در منطقه و وابستگی مردم محلی به منابع جنگلی، دامداری و سایر استفادههای سنتی مانند گلازنی، برداشت چوب سوخت و زراعت زیراشکوب در زاگرس اجتناب ناپذیر است . - Ghazanfari et al., 2004 -
با وجود استفادههای مداوم و شدید سنتی صورتگرفته در جنگلهای زاگرس، بخشهایی از جنگل که عمدتا در آرامگاهها و مناطق مقدس مذهبی واقع هستند به صورت دستنخورده باقی ماندهاند. این مناطق با توجه به اعتقاداتی که مردم محلی دارند از گزند استفادههای سنتی، چرای دام و دخل و تصرف مصون بوده و سیمای واقعی جنگلهای زاگرس را میتوان در آنها یافت - جزیرهای و ابراهیمیرستاقی، ;1382 شاکری، . - 1385 این مناطق که به صورت پراکنده و عمدتا در کنار روستاهای جنگلی وجود دارند فرصت مغتنمی را در اختیار پژوهشگران قرا میدهند تا با مطالعه و بررسی آنها بتوان اطلاعات مفیدی در مورد سیمای واقعی جنگلهای زاگرس بدست آورد.
با توجه به اینکه در طی هزاران سال بهرهبرداری از این جنگلها ترکیب و سیمای واقعی آنها دستخوش تغییرات زیادی شده است، مطالعه تودههای کمتر دستخورده و بررسی تنوع گونهای در این تودهها میتواند اطلاعات ارزشمندی در رابطه با پتانسیل واقعی جنگلهای زاگرس در اختیار مدیران بگذارد؛ لذا هدف اصلی از انجام این پژوهش، بررسی تنوع گونههای چوبی در توده- های کمتردستخورده و مقایسه آن با تودههای بهرهبرداریشده متناظر است.
.2 مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد بررسی در محدوده 35 55' 15'' تا 35 45' 45'' عرض شمالی و 45 40' 55'' تا 45 50' 45'' درجه طول شرقی قرار دارد. ارتفاع متوسط آن از سطح دریاهای آزاد 1550 متر بوده و براساس آمار ثبت شده از ایستگاه هواشناسی بانه، میانگین سالیانه بارندگی آن 760 میلیمتر میباشد. در این پژوهش تعداد 15 توده کمتردستخورده واقع در آرامگاههای روستاهای جنگلی سطح شهرستان بانه و تعداد 15 توده متناظر در نزدیکی آنها مورد بررسی قرار گرفت - شکل . - 1
