بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به عدم مشروعیت ربا در کشورهای اسلامی متخصصان حوزه های مالی ؛ همواره به دنبال روشهای جدید و جایگزین بوده اند , بانکداری اسلامی همان اهداف بانکداری متداول دنیا را دنبال میکند با این تفاوت که ادعا میشود عملیات بانکداری در این بانکها براساس فقه اسلامی صورت میگیرد.مهمترین اصل در بانکداری اسلامی تقسیم سود و زیان حاصل از معامله و پرهیز از پرداخت ربا یا همان بهره پول است. عمومیترین مفاهیم مورد استفاده بانکداری اسلامی شامل مضاربه - تقسیم سود - ، ودیعه - به امانت گذاردن - ، مشارکت - سرمایهگذاری مشترک - ، مرابحه - قرارداد مبتنی بر قیمت تمام شده - و اجازه به شرط تملیک - لیزینگ - است.لیزینگ یکی از راهکارهای تأمین مالی در عرصه تجارت داخلی و بین المللی است.
نظامهای حقوقی داخلی کشورهای مختلف، رویکرد واحدی به ماهیت لیزینگ ندارند لیزینگ در معاملات مالی اسلامی از ظرفیتهای بسیاری برخوردار است و بانکهای اسلامی شیوههای مختلف آن را به مرور تجربه کرده و به کار میگیرند. توافق خرید اجاره یکی از این نمونهها است. براساس این توافق که به اجاره به شرط تملیک، فروش اقساطی یا »اجاره و الاقتناء« نیز معروف است، مورد اجاره در پایان دوره لیزینگ به تملک مستاجر در میآید و مبالغ پرداختی اقساط به جای اجاره - سود سرمایه - و همچنین اصل سرمایه محسوب شده و در پایان، مالکیت اجارهدهنده - لیزینگ - سلب میشود.از این روش عمدتا برای خرید منزل و اتومبیل استفاده میشود . در کشور ما لیزینگ بیش از سه دهه سابقه دارد ولی استفاده از آن بتازه گی بین مردم رواج یافته در این مقاله سعی شده به بررسی تنگناهای مالی لیزینگ از دیدگاه فقه اسلام پرداخته شود.
کلید واژه- لیزینگ , تنگنا, تامین مالی , ابزارهای مالی اسلامی.
-1مقدمه
لیزینگ یکی از شیوههای قانونمند کسب درآمد براساس قوانین اسلامی است. در این شیوه یک دارایی واقعی مانند دستگاه، اتومبیل، کشتی و یا یک خانه و....... میتواند از سوی موجر به مستاجر برای دوره معین در قبال قیمت معین اجاره داده شود. هزینه و منفعت در این معامله به صور روشن و آشکار در قالب قرارداد اجاره قید میشود. از این شیوه بانکهای بسیاری در کشورهای اسلامی استفاده میکنند. بانک توسعه اسلامی - IDB - ، بانک اسلامی مالزی و تعدادی از بانکهای تجاری در پاکستان این شیوه را بهکار میگیرند.براساس قرارداد اجاره یا لیزینگ یک بانک اسلامی یک دارایی را براساس مشخصات و خواستههای مشتری خریداری میکند و آن را با توافق طرفین ضمن تعیین مدت اجاره و میزان اجاره به مشتری اجاره میدهد. مشخصات و طبیعت دارایی مورد اجاره نیز به هنگام تعیین اجاره و زمان اجاره مورد نظر قرار میگیرد. در طول مدت قرارداد مالکیت دارایی در اختیار اجارهدهنده - لیزینگ - است. لیزینگ این حق را دارد که این مالکیت را به اجارهکننده - مستاجر - انتقال دهد.
صنعت لیزینگ در بیشتر کشورهای دنیا بهویژه کشورهای پیشرفته از مهمترین منابع تامین مالی برای کالاهای سرمایه و مصرفی بادوام به شمار میرود.در سالهای اخیر ساز و کار جدیدی از لیزینگ، تحت عنوان »لیزینگ اسلامی« از طریق انتشار »صکوک اجاره« در بازارهای پولی اسلامی و غیراسلامی، منطقه خاورمیانه، قاره آفریقا، آسیا و اروپا در سطحی وسیع مورد اجرا گذاشته شده است. بهعلاوه تنوع ابزارهای لیزینگ از »لیزینگ مالی« گرفته تا »لیزینگ عملیاتی«، »لیزینگ اهرمی«، »لیزینگ سندیکایی«، »لیزینگ کمک فروش«، »لیزینگ مرزگذر« و دهها نوع دیگر، گستره جهانی را در نوردیده است. به نظر میرسد توسعه و گسترش خدمات لیزینگ و اهمیت به نقش و جایگاه آن در اقتصاد ایران نیز امری اجتنابناپذیر بهشمار میرود. به خصوص که با وجود تورم موجود در اقتصاد ایران، قدرت خرید مصرفکنندگان در خرید کالاها در معرض کاهش قرار دارد.
شرکتهای لیزینگ در ایران عموما از طریق قراردادهای عاملیت با تولیدکنندگان و بانکها و نیز اخذ اعتبارات از فروشندگان امکان انجام عملیات لیزینگ را میسر میکنند - عطرکار روشن و عباسی،. - 1395به هر حال مشکلات نقدینگی به معنی وجود ریسک اعتباری است. لیزینگها با تکیه بر نیروهای متخصص و با تجربه و اشراف به مجاری حقوقی و قانونی پیگیری و وصول مطالبات معوق، از بالاترین نرخ وصول مطالبات برخوردار بوده و با کمک گرفتن از بهروزترین روشهای اعتبارسنجی مشتریان، ریسک تسهیلات اعطایی را به حداقل رساندهاند.چه اینکه در کسبوکار لیزینگ دو فرآیند اصلی اعتبارسنجی و وصول مطالبات عوامل اصلی ارزش افزایی برای این بنگاهها بوده و شرکتهای لیزینگ موفق قطعا بهواسطه عملکرد مطلوبشان در این دو کارکرد اصلی به جایگاه برتر در این صنعت دست یافتهاند.صنعت خودروی کشور به شبکه قطعهسازی خود، بدهی قابلتوجهی دارد که این موضوع با لیزینگ »زنجیره تامین« قابل حصول است. - عطرکار روشن و عباسی،. - 1395
تعریف لیزینگ: لیزینگ از لحاظ اجرایی عبارتست از یک رشته فعالیت اعتباریکاملاً تخصصی مبتنی بر روش اجاره که در آن نوعی قرارداد با توافق میان دونفر یا بیشتر اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور بهره برداری از عین یا منفعت کالای سرمایه ای یا مصرفی با دوام که از قابلیت اجاره برخوردار باشد، منعقد می گردد.لذا این روش - Leasing - مجموعه ای از مبادلات اقتصادی مشتمل بر خرید، اجاره و نهایتا فروش - تملیک - را در بر می گیرد. بعبارت دیگر قرارداد یاد شده بین شرکت لیزینگ بعنوان مالک یا موجر - Lessor - و متقاضی یا استفاده کننده از تسهیلات بعنوان مستاجر - Lessee - منعقد می گردد.
بر اساس این قرارداد موجر کالای مورد نظر و نیاز مستاجر را - مورد اجاره - با استفاده از منابع مالی خود از فروشنده و یا تولید کننده تامین و با قبول اینکه در صورت حصول و انجام کلیه تعهدات مندرج در قرارداد، مستاجر اختیار دارد تا مالکیت مورد اجاره را بنام خود از موجر تقاضا نماید، مورد اجاره را برای مدت تعیین شده در قرارداد - مدت بازپرداخت تسهیلات - بصورت اجاره در اختیار مستاجر قرار می دهد. - شیدایی ، - 1393مستاجر مخیر است در پایان مدت قرارداد و پس از تسویه، مورد اجاره را تملک نموده یا به موجر مسترد نماید. چنانچه مستاجر در پایان مدت قرارداد خواستار تملک مورد اجاره باشد، می باید مبلغی را که در ابتدای دوره با توجه به استهلاک و عمر مفید مورد اجاره بعنوان قیمت فروش یا باقیمانده یا ارزش اسقاطی - Residual Value - مورداجاره تعیین گردیده است به موجر پرداخت نماید.
تعریف مشتری از منظر دانش لیزینگ:
مشتری به شخصیت حقیقی و یا حقوقی گفته می شود که در نظر دارد جهت تامین نیازهای خود ، توانائی اعتباری و استعداد خویش را به دلایل اقتصادی ،محدود به در اختیار گرفتن "بهره برداری" از کالا به شیوه "اجاره" اختصاص و آنرا جایگزین "خرید " و "مالکیت " کالا نماید . را به سرعت و با توجه به مقررات برای آنان فراهم آورندبه همین جهت در صنعت لیزینگ ازمشتری به عنوان "متقاضی اجاره" ، "اجاره کننده" و به صورت عام تر "مستاجر " نام برده می شود - شیدایی ، - 1393لیزینگ از نظر اسلام به استناد آیات و روایات قرآنی : شریعت اسلام ربا - بهره - را حرام و به عبارت دیگر هرگونه پیش شرط برای انتفاع از اصل سرمایه و بدهی را ممنوع اعلام نموده است اما سایر درآمدها های سرمایه بر اساس اصول اسلامی ، شیوه اجرائی و به کارگیری آن در پروژه و موارد ایجاد شغل را جایز و به آن اهمیت ویژه ای داده است . - شرکت تامین سرمایه امین ، - 1390
