بخشی از مقاله
چکیده
مقوله مسکن از مهم ترین بخش های توسعه در یک جامعه است که با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی خود اثرات گستردهای در ارائه سلامت و سیمای جامعه دارد .همچنین در مجموعه نیازهای اولیه انسان نیز اسکان دومین نیاز حیثیتی او پس از پوشاک قرار میگیرد و اگر توسعه یافتگی یک جامعه را منوط به تأمین و افزایش عزت نفس عقلانی آن بدانیم؛ همانا توسعه امر مسکن نیازمند مطالعات گسترده در اقشار و بخشهای مختلف اجتماع میباشد .شناخت عوامل مؤثر بر تقاضای مسکن به رفع عدم تعادل در این بازار کمک خواهد کرد زیرا در دورهای که مسکنعمدتاً به صورت اسکان غیر رسمی جلوه نموده و در حال گسترش است؛ کیفیت و تداوم بهرهمندی افراد به مسکن را میتوان یکی از ارکان توسعه شهر دانست.
از جمله مناطق فقیر نشین شهر اهواز که زمانی خارج از محدوده ی شهر بود می توان از کوی منبع آب نام برد و هم اینک که جزیی از شهر محسوب می شود با مسائل متعدد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و ... مواجه است.روش تحقیق در پژوهش حاضر بر اساس روشی ترکیبی به همراه راهبردهای کیفی و نمونه موردی خواهد بود که چگونگی رفع کیفی نیاز مسکن و عوامل مؤثر در آن بررسی شده و با اشاره به محله منبع آب شهراهواز به عنوان نمونهای موردی، کیفیات و نیازمندیهای مورد انتظار ساکنین آن شناسایی میشود که در نهایت به سوی تدوین یک برنامه جامع بخش مسکن که شناخت کامل و تجزیه و تحلیل عمیق ابعاد گسترده توسعه مسکن و عوامل مؤثر در این مسئله را پیریزی خواهیم کرد.
واژگان کلیدی: مسکن، توسعه مسکن، اسکان غیررسمی، سیمای جامعه، تقاضای مسکن، مناطق فقیرنشین
مقدمه طرح مسأله:
فقر مسکن در ایران در مناطق شهری عمدتا به صورت اسکان غیررسمی جلوه نموده و در حال گسترش است - اطهاری 1384 . - 113:سکونتگاههای غیررسمی شامل مساکن خودرو و بدون هویت قانونی است که در اطراف شهرها به طور نامنظم پراکنده شده-اند - هادیزاده بزاز - 15: 1382 و واحدهای مسکونی آن با مصالح بی دوام و کم دوام و فرسوده ساخته شده و تجهیزات و خدمات شهری آن ناکافی است .اقشار کم درآمد برای تامین مسکن در شهرها، از اولین مرحله که انتخاب مکان مناسب برای سکونت در شهر است، تا تامین زمین، کسب مجوز احداث مسکن، تأمین هزینه ساخت وساز و تجهیز آن با مشکل مواجه هستند. گسترش فزاینده مشکلات مسکن در شهرهای کشور و ضرورت برطرف کردن آن، لزوم توجه به ریشه های آن را اجتناب ناپذیر میکند. اسکان بشر نقشی تمدن ساز در فرآیند تاریخی توسعه جوامع داشته است و در این فرآیند، شهرها به مثابه برترین سطح اسکان، کانون ایف ای این نقش بودهاند.
چشم انداز توسعه جهانی نشان میدهد این نقش همچنان تداوم دارد و این مهم در گرو حفظ محیط زیست است. از پدیده های عمده ناپایدارکننده شهری - به ویژه در کشور ما - اسکان غیررسمی - به عنوان گونه ای از شهرنشینی با مشکالات حاد - است که رو به گسترش نیز هست. امروز که سکونتگاههای غیررسمی به عنوان یک واقعیت و بخش انکارناپذیر شهرهای کشورمان پذیرفته شده اند، تقویت بخشی از جنبه های مثبت و تضعیف جنبه های منفی این سکونتگاهها با تأکید بر امکانات بالقوه و بالفعل موجود در فضاها امکان پذیر است. به همین علت، بررسی حاضر در راستای دسترسی به راهبرد - های - مناسب برای بهبود وضعیت زندگی در سکونتگاه غیررسمی زویه مهم مینماید.
اسکان غیررسمی به سبب بازتولید فقر و گسترش آن، به مخاطره انداختن کیفیت محیط زیست و تحمیل هزینه گزاف برای حل مشکلات آن، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامعه شهری به شمار میرود و نیازمند تدابیر ویژه برای ساماندهی وضعیت کنونی و جلوگیری از گسترش آن در آینده است - وزارت مدیریت و برنامه ریزی استان خوزستان - 1388 این پژوهش در جستجوی راهبردهای برای ساماندهی و ارتقای همه جانبه وضعیت مسکن و سکونت در محله منبع آب اهواز با استفاده از مشارکت مردمی است. بالطبع، دستیابی به این هدف، به افزایش بررسی وضعیت مسکن در سکونتگاه های غیررسمی و ارائه راهبردهای ساماندهی آنها رفاه ساکنان محله، برقراری عدالت اجتماعی در دستیابی به خدمات و تسهیلات شهری، ایجاد محله ای پایدار و سرزنده و پویا میانجامد پیدایش و گسترش محله های حاشیه ای از مهم ترین چالش های توسعه پایدار شهر اهواز به شمار میرود. حدود 25 درصدجمعیت شهر اهواز جذب اجتماعات غیررسمی شده اند و از امکانات شهری بی بهره اند .
از جمله این محله ها ی حاشیه ای کوی منبع آب اهواز است. در حوزه استحفاظی منطقه 7 شهرداری و در شرق شهر اهواز واقع است . این محله دارای دارای وسعتی بیش از 750000 متر مربع و جمعیتی معادل 1170 - 22050 خانوار - است که اکثر ساکنان آن را بختیاری ها تشکیل میدهند. این محله هم اکنون با مساِئل متععد کالبدی –اجتماعی- اقتصادی و زیست محیطی مواجه است که میتوان به ساخت وسازهای غیرمجاز،نداشتن پروانه و سند قانونی، نارسایی خدمات شهری، آلودگی زیست محیطی ، بیکاری، اشتغال کاذب و مواردی از آن دست در منطقه اشاره کرد. در این مقاله بررسی میگردد که آیا با بهبود و ارتقای مؤلفه های اجتماعی، اقتصادی، خدماتی، کالبدیو مدیریتی میتوان به بهبود وضعیت مسکن کوی منبع آب دست یافت.
روش پژوهش:
نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی - تحلیلی است. شیوه گردآوری اطلاعات و داده های کتابخانه ای و میدانی است. محدوده جغرافیایی و مکانی پژوهش محله - کوی منبع - شهر اهواز است. جامعه آماری پژوهش 1170 خانوار ساکن در کوی منبع آب و همچنین مسئولان متخصص و کارشناسان مسائل شهری در اهواز است. برای تجزیه و تحلیل و پردازش اطلاعات از نرم افزارهای Autocad و Excel استفاده شده سپس از طریق الگوی تحلیل SWOT و بررسی ضعف ها و قوت ها و تهدیدها و فرصت ها، راهبردهای مناسب برای ساماندهی منطقه ارائه گردیده است. واحد آماری سرپرست خانوار و ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه است.
چارچوب نظری پژوهش:
در خصوص موضوع حاشیه نشینی و نحوه مواجهه با آنها دیدگاهها و نظریات عدیده ای مطرح گردیده است. در دیدگاه اکولوژی نواحی فقیرشهری نظیر گتوها، به پستی ژن ساکنان آن نواحی نسبت داده میشود. نظریه پردازان این گروه معتقدند که حتی اگر گرو ه های مهاجر قومی و نژادی دیگری نیز در این محله ها ساکن شوند، باز هم این نواحی فقیر باقی خواهند ماند. بنابراین شکل این محله ها ی فقیرنشین به نواحی خاص آنها برمیگردد نه به افرادی که در این نواحی ساکن اند.این مکتب داروینیسم اجتماعی را در مورد شهرها با سکوت به کار گرفته و شکل گیری خاص شهرها را در آزادی امپریالیسم به یک نظام طبیعی عمومی نسبت داده است، از دیدگاه اقتصادی سیاسی فضا، الگوی توسعه وابسته و برون زا و جریان صنعتی شدن وابسته که معلول تسلط اقتصادی کشورهای توسعه یافته کنونی است،شهرنشینی شتابان و ناهمگون را به دنبال دارد.
به موازات رشد نامتعادل، نابرابری درآمدها افزایش میابد و عدم تعادل های ساختاری جامعه شتاب میگیرد که نتیجه آن ظهور حاشیه نشینان شهری است. از این دیدگاه، پدیده حاشیه نشینی یکی از بارزترین پدیده های مهاجرت –به خصوص از روستا به شهر- در کشورهای پیرامونی به شمار میرود.در واقع فر آیند حاشیه نشینی شهری، انتقال فقر و محرومیت از روستا به شهر است.دیدگاه لیبرالی، شکل کنونی اقتصاد جهانی را در کلیت آن می پذیرد و آلونک نشینی را از نابسامانی های قهری توسعه سرمایه دارانه به شمار می آورد. این دیدگاه میکوشد تا با ارائه راه و روش هایی که تنها به معلول می پردازد، ناهنجاری مسکن خودساز زیر استاندارد را از منظر فضاییکالبدی- به حداقل برساند و راهی بجوید تا چنین مناطقی به هر شکل در کل شهر و نهایتاٌ در نظام شهری ادغام شود.
مهم ترین اصول و ابعاد رهیافت بهبود و ارتقا حاشیه نشینی عبارت اند از:مشارکت مردمی و برنامه ریزی با همکاری مردم، تمرکز زدایی در تصمیم گیری حکومت، ارتقا موقعیت زنان و برابری جنسیتی، به رسمیت شناختن گروههای سنی اجتماعی و ظرفیت سازی مدیریت محلی است. در مجموع بهترین وسیله برای راه اندازی فرآیند امروزین توسعه در دل اجتماعات حاشیه نشین، ساماندهی کالبدی است که در جریان آن راهبرد توانمندسازی قابل اجرا و پیاده کردن است.مسکن علاوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را نیز در بر میگیرد که شامل کلیه خدمات و تسهیلات ضروری مورد نیاز برای بهزیستی خانواده و طرحهای اشتغال، آموزش و بهداشت افراد است. در واقع تعریف و مفهوم عام مسکن یک واحد مسکونی نیست بلکه کل محیط مسکونی را شامل میگردد. به عبارت دیگر مسکن چیزی بیش از یک سر پناهصرفاً فیزیکی است و کلیه خدمات و تسهیلات عمومی لازم برای بهزیستی انسان را شامل میشود و باید حق تصرفنسبتاً طولانی و مطمئن برا ی استفاده کننده آن فراهم باشد.
