بخشی از مقاله
چکیده
وضعیت اجتماعی-اقتصادی - SES - یک عامل غیر قابل دستکاری است که اثر آن بر فعالیت بدنی در تحقیقات مروری به تأیید رسیده است، اما تحقیقات انجام شده در زمینه نوجوانان فلج مغزی بسیار محدود است. هدف از این تحقیق بررسی رابطه فعالیت بدنی اوقات فراغت و وضعیت اقتصادی-اجتماعی نوجوانان فلج مغزی شهر تهران بود. شرکت کنندگان تحقیق شامل 100 نوجوان مبتلا به فلج مغزی بود. برای ارزیابی میزان فعالیت بدنی اوقات فراغت از پرسشنامه بین المللی فعالیت بدنی - IPAQ - استفاده شد و برای بررسی وضعیت اقتصادی اجتماعی والدین از پرسشنامه وضعیت اقتصادی اجتماعی استفاده شد. برای تحلیل دادهها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
- p 0/05 - نتایج این تحقیق نشان داد به طور کلی دو متغیر وضعیت اقتصادی- اجتماعی والدین و سطح فعالیت بدنی نوجوانان فلج مغزی ارتباط مثبت و معناداری با یکدیگر دارد . - p < 0/01 - همچنین در خرده مقیاس های سطح تحصیلات مادر، درآمد ماهانه و وضعیت شغلی پدر رابطه معناداری با سطح فعالیت بدنی نابیانایان نوجوان یافت شد - p < 0/01 - ، اما در خرده مقیاس های تحصیلات پدر و وضعیت شغلی مادر رابطه ای با سطح فعالیت بدنی نوجوانان فلج مغزی یافت نشد. به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد وضعیت اقتصادی اجتماعی والدین می تواند یکی از پیشگوهای اساسی فعالیت بدنی در نوجوانان فلج مغزی باشد.
-1 مقدمه:
موضوع فراغت از دیرباز مورد توجه بشر بوده است و مطالعات به عمل آمده نشان می دهد که انسان به طور پیوسته در این باره در پی چاره جویی بوده است . - 4 - نهضت جدید بهزیستی بر استفاده بهینه از اوقات فراغت و نقش آن در سلامت جسمی و روحی تأکید می کند و بر پیشگیری بیش از درمان اهمیت می دهد. به اعتقاد نظریه پردازان در حرکت به سوی یک زندگی سالم و پیشگیری از بیماریها توجه به اوقات فراغت کودکان و نوجوانان از اهمیت بالایی برخوردار است . - 2 - در راستای بازنگری الگوهای رایج گذران اوقات فراغت یکی از سؤالات اساسی، اثر عوامل اقتصادی- اجتماعی بر این پدیده است.
اوقات فراغت به عنوان یک پدیده اجتماعی - فرهنگی موضوع مشترک تمامی اقشار جامعه است. در این میان نوجوانان فلج مغزی بیش از سایر اقشار جامعه در کانون توجه هستند. درتعداد کمی از تحقیقات منتشر شده مربوط به فلج مغزیی و سطوح فعالیت بدنی روشن شده که این افراد در فعالیتهای بدنی کافی نسبت به فعالیت توصیه شده برای عموم مردم شرکت نمی کنند. یک مطالعه در زمینه نوجوانان فلج مغزی هلندی نشان داد تنها 33/5 درصد شرکت کنندگان فعالیت شدید داشتند.
- 25 - در تأیید این ادعا، مرسل - 1387 - در زمینه افراد نابینا نشان داد میزان فعالیت بدنی اوقات فراغت نوجوانان فلج مغزی در سطح بسیار پایینی وجود داشته به شکلی که در اولویت نهم از سیزده اولویت کارهای فراغتی قرار دارد . - 6 - این مشارکت محدود ممکن است ازکودکی و نوجوانی شروع شود تا اینکه در جوانی فعالیت بدنی کمتری را نسبت به دیگر افراد جامعه و حتی آنهایی که دیگر معلولیتها - مثل معلولیتهای جسمی، شرایط پزشکی خاص وآسیبهای شنوایی - دارند، از آنها می بینیم . - 12 - مطالعات نشان داده اند نوجوانان فلج مغزی به طور خاص انواعی از بیماریهای روانی - مثل افسردگی و اضطراب - و کاهش عملکرد همراه بزرگتر شدن را تجربه می کنند، که روند این کاهش سریعتر از جامعه سالم است.
- 17 - به لحاظ اجتماعی نیز برای فعالیت های فراغتی این گروه فرصت ها و زمان کمتری صرف می شود، فضاهای اجتماعی و فیزیکی که در آن بتوانند به فعالیت های فراغتی بپردازند با محدودیت روبروست و در واقع گزینه های فراغتی آنان محدود است. نتایج تحقیقات گوناگون در موردسلامتی نوجوانان فلج مغزی گویای این مطلب است که این دسته افراد در معرض خطر بالای امراض قلبی×عروقی هستند، که ممکن است ناشی از سطح فعالیت بدنی اوقات فراغت این دسته افراد باشد . - 23 - از آنجایی که مزایای تندرستی ناشی از فعالیت بدنی به خوبی به تأیید رسیده است، درک مناسب از عوامل مؤثر بر فعالیت بدنی اوقات فراغت در این گروه از افراد به ویژه در دوران نوجوانی، ممکن است به طراحی راهبردهای مداخله ای فعالیت بدنی برای نوجوانان فلج مغزی کمک نماید.
سطح فعالیت بدنی اوقات فراغت در بین افراد به خصوص در بین نوجوانان تحت تاثیر عوامل مختلف قرار دارد. بررسی های انجام شده نشان می دهد تفاوت در سطح فعالیت بدنی اوقات فراغت افراد می×تواند به برخی از شاخص های طبقات اقتصادی - اجتماعی خانواده ارتباط داشته باشد . - 18 - برخی تحقیقات بر رابطه میان میزان تحصیلات وآگاهی والدین، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده ها با آمادگی جسمانی فرزندان صحه گذاشته اند 11 - ، . - 10 سطح تحصیلات بر انگیزه افراد تأثیر گذاشته، درآمد نیز از جمله عوامل تأثیرگذار بر گرایش فرد به سمت فعالیتهای ورزشی و بدنی به حساب می آید.
- 27 - مرسل - 1387 - در تحقیق بر روی نوجوانان فلج مغزی بزرگسال از عدم وجود امکانات و مشکلات مالی به عنوان مهمترین موانع در گذران مناسب فعالیت بدنی اوقات فراغت نام برد . - 6 - سالیس و همکاران - 2000 - ، استدلال می نماید که باید از درک توقعات و ارزش های والدین شروع کنید و سپس در پی آن بر رشد روان شناختی کودکان ازجمله جاذبه نسبت به فعالیت جسمانی اعمال نفوذ کنید . - 27 - گیلسون و همکاران1 - 2006 - ، نیز نشان داده اند وضعیت اقتصادی- اجتماعی پدر و مادر تأثیر چشمگیری بر گرایش نوجوانان به فعالیتهای بدنی و رفتارهای ورزشی ایفا می×کند.
- 15 - کانتوما و همکاران - 2007 - ، و هاشمی - 1384 - ، نیز به رابطه مثبت درآمد خانواده با فعالیت بدنی فرزندان غیر معلول اشاره مستقیمی داشته اند 19 - ، . - 8 هرچند که در برخی تحقیقات این ارتباط گزارش نشده است 5 - ، . - 1 وضعیت اجتماعی- اقتصادی - SES - 2 یکی از عوامل غیر قابل تغییری است که ممکن است بر فعالیت بدنی - PA - 3 اثر گذار باشد. محققین وضعیت اجتماعی اقتصادی را به عنوان مفهومی بهم پیوسته درنظر گرفته اند که شامل اندازه های مبتنی بر منبع و مبتنی بر اعتبار بوده که با وضعیت طبقاتی اجتماعی کودک، نوجوان و بزرگسال مرتبط است . - 24 - تحقیقات زیادی بر تأثیر چشمگیر این عوامل در گروه افراد سالم و فلج مغزی بزرگسال جامعه صحه گذاشته اند.
در این راستا این سؤال مطرح می شود که میزان فعالیت بدنی اوقات فراغت نوجوانان فلج مغزی به چه میزان است و فعالیت بدنی اوقات فراغت این دسته افراد با وضعیت های اقتصادی- اجتماعی خانواده چه ارتباطی دارد؟ الگوی اجتماعی- بوم شناختی4 چهارچوب مفیدی برای درک عوامل مؤثر بر مشارکت در فعالیت بدنی فراهم می×آورد. این الگو پیشنهاد می کند رفتار افراد توسط عوامل متعددی تعیین میگردد که در سطوح متعددی از تأثیر عمل نموده و شامل عوامل درون فردی - مانند سابقه، انگیزه و محدودیت های جسمانی - ، عوامل اجتماعی و فرهنگی - مانند هنجارهای اجتماعی، فرهنگ - ، محیط فیزیکی - مانند، فصل و آب و هوا، دسترسی به تسهیلات و مسیرهای رفت و برگشت - و سیاستگذاری ها - قوانین دولتی - است.
- 20 - به استناد مطالعه چن5 و همکاران - 2002 - ، سه الگوی رشدی برای توصیف نحوه تغییر ارتباط میان SES و فعالیت بدنی در طول انتقال از کودکی به نوجوانی مطرح است: الگوی پایدار کودکی-نوجوانی، الگوی محدود شده کودکی و الگوی نوظهور نوجوانی. الگوی پایدار-کودکی بیان می دارد تفاوتهای SES در ابتدای زندگی تثبیت یافته و در طول دوران کودکی و نوجوانی ثابت باقی می ماند. الگوی محدود شده دوران کودکی پیشنهاد می کند اثرات SES در ابتدا عظیم است اما به تدریج در طول زمان کاهش می یابد و اکثرا در سال های نوجوانی اثر متوسطی به همراه دارد. الگوی نوظهور -نوجوانی بیان می دارد اثرات SES در ابتدا متوسط است اما به تدریج در طول زمان اضافه شده و در طی سالهای نوجوانی بارزتر می شود . - 13 - بر این اساس چالش اصلی تحقیق حاضر این است که کدام یک از الگوهای مذکور برای نوجوانان فلج مغزی صادق است. آیا SES با سطح فعالیت بدنی این دسته افراد ارتباط مثبت داشته، بی ارتباط است یا ارتباط منفی دارد.
-2 روش کار:
تحقیق حاضر از نوع همبستگی است. در این تحقیق ارتباط میان سطح فعالیت بدنی و وضوعیت اقتصادی اجتماعی پسران -13 18 ساله مقطع راهنمایی و دبیرستان فلج مغزی سنجیده شد. جامعه آماری شامل کلیه پسران فلج مغزی مدارس شهر تهران که شامل مدرسه سروش 47 - نفر - ؛ مدرسه امام علی 31 - نفر - ؛ مدرسه حاج بابایی 34 - نفر - و مدرسه امید 38 - نفر - و تعداد کل 150 نفر می باشد که به روش تصادفی 100 نفر از آنها به عنوان نمونه انتخاب شدند.
وضعیت اقتصادی- اجتماعی دانش آموزان به عنوان متغیر مستقل و سطح فعالیت بدنی اوقات فراغت به عنوان متغیر ملاک این پژوهش در نظر گرفته شد. پرسش نامه بین المللی فعالیت بدنی شامل چهار نوع است. هدف این پرسش نامه به دست آوردن داده های قابل قیاس بین المللی برای فعالیتبدنیِ مرتبط با سلامت است. این پرسش نامه توسط دفتر هدایت استعدادهای درخشان دانشگاه علوم پزشکی ایران ترجمه شده و در وبسایت IPAQ در دسترس است .
