بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به رشد روزافزون شهرها و جذب جمعیت روستایی به سوی شهرها در جهت دستیابی به امکانات رفاه ی بیشتر ودرآمد افزون تر لزوم توانمند ساز ی مد رییت روستایی در راستای کاهش مهاجرت روستا ییان به شهر و توسعه جامعه روستا ییایران آشکارتر می گردد.در این روند ابتدا با یستی نقاط مستعد روستایی در استقرار صنایع روستایی با توجه به شرایط فزییکی ،اقتصادی و اجتماعی روستاها شناسایی شود. با توجه به اهمیت موضوع اشتغال وایجاد زمینه های کاری در بخش های تولدیی صنعتی و کارگاه ی در راستای رسیدن به ا ین ه دف وارائه الگو ی بهینه جهت مکانیابی صنایع روستا یی ،در این مقاله اهم یت صنایع روستا یی وشاخصهای مهم در استقرار ا ین صنا یع در نواح ی گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است .
سیستم اطلاعات جغرافییی - - GIS به عنوان ابزار ی کارامد در ادغام شاخصها ی و مولفه ها ی چند متغیره پیچیده در ا ین نوع مطالعات به شمار م ی آ دی. یکی ازکارامدترین مدلها در جهت مطالعات مکان یابی مدل تحلیل سلسله مراتبیA.H.P است. دراین فرا یند با وزن ده ی به متغیرها بر اساس شاخصها ی مورد نظر می توان تحلیل منطقی از محیط و مکانها ی بهینه ارائه داد.جهت استفاده از این مدل با یستی لایه ها و فیلدهای اطلاعاتی مهم در GIS تعریف شوند و بر اساس اهم یت وزن گذاری و تلفیق شوند. در این مقاله جهت مطالعه، روش تحلیلی - توصیفی ومدل تحلیل سلسله مراتبی منطق بر روش فازی به کار گرفته شده است.
واژههای کلیدی: مد رییت روستایی ، صنایع ، مکانیابی ، سیستم اطلاعات جغرافییی - GIS -
مقدمه
پدیده رشد سر یع و بی رویه شهرنشینی که با گذشت زمان بر وسعت و دامنه آن افزوده م ی شود، یکی از بارزترین پدیده ها یی است که جامعه جهانی در حال تجربه کردن آن است . این پد یده و مشکلات روز افزون شهرها که کشورهای در حال توسعه با آن روبه رو هستند از چنان عظمتی برخوردار است که عملا جامعه روستا یی مسائل و ومشکلات این جامعه از د ید ظاهر به مسنله ا ی حاشیه ا ی و کم اهمیت تبد یل شده ا ست اما به مرور بسیاری از دولتها در این کشورها به ا ین حقیقت بنیادی رسیده اند که بحران شهر ی نخست بحران تولیدکنندگان روستا یی است که در شرا یطی قرار گرفته اند که راه ی جز روی آوردن به شهرها برا ی آنها باقی نمانده است ودر پا یان ا ین راه و دور باطل چ زیی جز جابجایی مشکلات و پیچیده تر شدن آن د یده نمی شود.[4] با وجود رشد شتابان شهر نشینی وپیوستگی مسائل شهر ی و روستایی ،آمارها نشان م ی دهند که در بسیاری از کشورها ی در حال توسعه وزن واهمیت روستاها به مراتب بیش از میزان توجهی است که به آنها می شود و همان گونه که رشد سر یع شهر نشینی یک مسئله مربوط به ا ین کشورهاست .
روستانشینی و لزوم توجه به توسعه روستایی نیز به عنوان مهمترین مسئله دراین کشورها مطرح است .از سوی دیگر در فرا یند پر فراز ونشیب توسعه روستایی ، مد رییت روستایی است که نقش بنیادی در مطرح شدن روستا وپیشرفت آن دارد . موفقیت وشکست هر سازمانی در دستیابی به اهداف و انجام وظایفش متکی بر مد رییت آن است که در راس برنامه ر زیی آینده واداره امور کنونی قرار دارد.[7]اقتصاد روستایی مفهومی بسیار وسیعتر از اقتصاد کشاورزی دارد. توسعه اقتصاد روستایی تمام مبانی اقتصاد را تداوم و انتظام بخشد.در این راستا مد رییت روستایی بایستی خود را از ساختارهای خشک و غیر قابل انعطاف دور ساخته و معطوف به استفاده از فرصتهای زمانی و سازگاری با محیط نما دی.[9]
مواد و روشها
سیستم اطلاعات جغرافییی - - GIS
سیستم اطلاعات جغرافاییی مجموعه ای سازمان یافته از سخت افزار ، نرم افزار اطلاعات جغراف اییی و نیروی انسانی متخصص می باشد که به منظور جمع آور ی ،ذخیره ،بهنگام ساز ی،پردازش،تحلیل و نما یش اطلاعات جغرافییی و غیر جغرافییی، یک نقشه را به هم مرتبط ساخته و تجز یه و تحلیل کرده و اطلاعات مورد نیاز را از آن استخراج می کند.[5] داده ها یی که در GIS مورد بحث قرار م ی گیرند داده ها ی مکانی و داده ها ی توصیفی هستند.GIS توان تبدیل اطلاعات ، تحلیلهای آماری ، دریافت اطلاعات از سیستم های مختلف ، قابلیت یافتن اشیا با قابلیت نزد یکی آنها به نقاط د یگر ، شناسا یی نقاط همگن در یک محدوده مع ین ، مکان یابی SITE SELECTION ، ارزیابی تناسب اراضی برای انواع کاربری ها ، شناسا یی نقاط روستایی در یک محدوده و ... را داراست[3] لذا می توان این نتیجه را گرفت که سیستم اطلاعات جغرافییی در مطالعه سیستماتیک اطلاعات متنوع و حجیم حاصل از تجز یه و تحلیل داده ها ی توصیفی و فضایی موثر و کارآمد می باشد.این سیستم یکی از ابزارهای بسیار مهم در برنامه رزیی روستایی است و در تحلیل شبکه ، توپولوژ ی سازی ، مدل ساز ی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی A.H.P در مکان یابی بهینه صنا یع روستا یی با توجه به شاخص ها یی که ارائه خواهد شد،ابزار کارآمدی است.[3]
عوامل موثر در مکانیابی کاربردی صنایع در روستاها
با توجه به مطالعه ا ی که در ارتباط با لزوم ا یجاد صنا یع روستا یی در فرا یند مد رییت روستاها بیان شد صنا یع روستایی بایستی به توجه به شاخصها ی اقتصادی، فزییکی ، فرهنگی مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرند.در گزینش این شاخصها با یستی مطالعات عم یق و گسترده ا ی صورت گیرد.در ا ین مقاله شاخصها ی مهم مکانیابی صنایع روستایی با توجه به سیستم اطلاعات جغرافییی بیان می شود.در فرایند مکان گزینی صنایع روستایی شرایط منطقه ای و محله ای روستاهای موجود در یک منطقه مورد تجز یه و تحلیل قرار می گیرند.عوامل محیطی و در دسترس بودن آن مکان به عنوان نقطه جذب جمعیت اطراف از پارامترهای مهم به شمار می آ دی.راهها دارای نقش بسزائی هستند و روستاهایی که به محورهای ارتباطی بین شهر ی و منطقهای متصل هستند از اولویت برخوردارند.سپس روستاها در رابطه به اهداف مکانیابی به طور کامل از لحاظ توپوگرافی - شیب ، جهت شیب ، ارتفاع - ، خاک - حاصلخ زیی، نفوذ پذ ریی - ، قابلیت خاک ، زم ین شناسی - تکتونیک ، ساختمانی ، عمومی - ، کاربری اراضی ، پوشش اراضی ، شبکه رودها ، شبکه ارتباطی ، حرایم مورد مطالعه قرار می گیرند.
روشهای ایجاد نواحی صنعتی روستایی
برای ایجاد نواحی صنعتی روستایی به دو روش می توان عمل کرد: -1 ایجاد صنایع در تمامی روستاهای ایران -2 ایجاد صنایع در روستاهای ویژه
روش اول: ایجاد صنایع را برای تمامی روستاها محدود نکرده و در نتیجه ممکن است متقاضیان بیشتری در روستاها جذب این نوع فعالیتهای تولدیی گردند اما مشکل عمده در این روش ارائه خدمات فنی و مشاوره ای ،ارائه خدمات بازرگانی ،سازماندهی کارگاهها ،رفع نیازهای آنها به دلیل پراکندگی بسیاز زیاد روستاهای ایران می باشد. همچنین در این روش ،ته یه طرح جامع برا ی تمامی روستاهای دارای صنایع ،امکانپذیر نمی باشد. ولی این روش رشد را برا ی تمامی روستاها به دنبال دارد.
روش دوم: رشد صنایع را برای تعداد معدودی از روستاها در بر می گیرد و این صنا یع در روستاهای خاص مجتمع می شوند. در این روش طرح جامع روستاها ی مورد نظر از قبل ته یه می گردد ،هزینه های ایجاد صنایع نظیر آب و برق و... کاهش می یابد و نیز دادن خدمات ارگانها به ا ین صنا یع سهولت می یابد و کنترل معمولی از قبیل قوانین کشوری و استاندارد صنایع و دادن آموزشهای فنی آسان و کم هزینه تر می شود.[9] امروزه به تجربه ثابت شده است که روش ا یجاد نواحی صنعتی ،یکی از روشها ی مشوق تاسیس ،گسترش و مدرن یزه کردن صنا یع کوچک م ی باشد.ایجاد و تمرکز صنا یع در روستاهای خاص ،که دارای امکانات لازم برای توسعه صنعتی می باشد ،منافع زیر را در پی دارد:
-1 کاهش هزینه های تولید از طر یق زنجیره ای کردن واحدهای تولید روستا یی -2 تمرکز حساب شده صنایع در کنار یکد یگر ،به نحوی که بتوانند نیازهای ناحیه را برطرف نما یند. -3 توسعه و رشد ناحیه ،جهت کند کردن مهاجرتها ی روستایی-شهری با توجه به تعداد دهستانها ی ایران که در سال 1378 برابر 2191 دهستان بوده است می توان به همین تعداد ،نواح ی صنعتی روستایی در کشور پیش بینی کرد. لذا با استفاده از طرحها ی شهرکهای صنعتی و سنجش روستاهای مستعد و تهیه طرحها ی مربوط به نواحی صنعتی روستایی ،می توان زمینه های لازم را جهت ایجاد این نواحی صنعتی فراهم ساخت. تعیین معیارهای صحیح جایگزینی صنایع روستایی در نقاط مستعد کشور و تامین اعتبار و سرما یه مورد نیاز آن از مسائل اصلی این گونه طرحهاست . لذا جهت ده ی های لازم ازطریق سیستمهای دولتی ومد رییت جامع وکلان روستایی به لحاظ ایجاد امکانات و بعضی از معافیتها جهت ایجاد صنایع در نواحی می تواند از ضروریات انجام ا ین گونه از طرحها باشد.[10]
ایجاد صنایع در روستاهای ویژه
اجرای طرحهای ایجاد صنایع در مناطق روستا یی ویژه در دهستانها ی کشور دارای مزا ایی بسیاری است، ولی سبب مهاجرت از روستاها ی اطراف به ا ین مراکز م ی گردد.لذا توجه به روستاها یی که از امکانات توسعه روستا یی برخوردار نمی باشند بسیار ضرورت دارد . صنایع دستی در روستاها و سا یر فعالیتهای درآمدزا باید مورد توجه قرار گیرد.یک ناح یه صنعتی فقط در محلهای تعیین شده احداث م ی شود در حالیکه به ا یجاد کارگاههای کوچک خانگی و شخصی دربیشتر مناطق روستا یی نیاز است لذا ا یجادنواحی صنعتی روستایی تنها بخشی از برنامه جامع توسعه صنایع روستایی است.[13
]دیدگاه سیستمی به روستا و توسعه روستایی - مد رییت روستایی -
