بخشی از مقاله
ارائه الگوي بهينه مكان يابي فضاي سبز شهري
با استفاده از GIS
چكيده
داشتن زندگي سالم در محيط شهري لازمه ي توجه به فضاهاي سبز شهري و دست يابي به سرانه مطلوب در مورد اين كاربري خاص مي باشد. شهر مرند با جمعيت 122400 نفري و سرانه فضاي سبز 18/8 متر مربعي در سال 1939، با سرانه ي اعلام شده از سوي محيط زيست سازمان ملل متحد (20 تا 25 متر مربع)، اختلاف آشكاري را نشان می دهد. اين در حالي است كه مدل بهرام سلطاني نيز سرانه ي 21 متر مربعي را براي اين شهر مطلوب مي داند. بايد مساحتي معادل 1569168 متر مربع زير پوشش فضاي سبز برود تا حدي متعادل بدست آيد. در همين راستا با بهره گيري از سيستم اطلاعات
جغرافيايي GIS و با ارائه الگوي بهينه مكان يابي فضاي سبز شهری در شهر مرند در جهت رفع كمبودهای موجود در اين پژوهش گام برداشته شده است. عواملي همچون نزديكي به مراكز مسكوني، مراكز آموزشي و فاصله از فضاي سبز موجود و نزديكی به مراكز فرهنگي را معيار قرار داده و بدين ترتيب زمين هايي با درجه تناسب خيلي خوب و خوب براي فضاي سبز شهر مناسب دانسته شده است که بيشتر مالكيت دولتي دارند يا از تراكم متوسطي برخوردارند. در اين ميان ارائه پيشنهاداتي براي مديران شهر نیز مي تواند حائز اهميت فراواني باشد.
كليد واژه ها: سيستم اطلاعات جغرافيايي GIS، مدل بهرام سلطاني، فضاي سبز شهري، شهر مرند
مقدمه و طرح مساله
با ظهور عصر صنعت انسان به شدت از طبيعت فاصله گرفت هواي دود آلود ريه ي شهرها را پر و آسمان آنها را تيره و تار كرد. با افزايش رشد جمعيت و ثابت ماندن اندازه ي خشكي ها، زمين شاهد كاهش فضاهاي سبز خصوصي خواهد بود و به تبع آن بايد فضاهاي سبز عمومي افزايش يابد، چرا كه مردم براي جبران نيازهاي تفرجي خود به پارك ها مي روند. پارك ها علاوه بر تلطيف و تصفيه هوا باعث شادابي روح و جسم شهروندان می شوند. از آن جا كه هدف اصلي برنامه ريزي شهري، سلامت زيبايي و آسايش مي باشد مكان يابي فضاي سبز شهري به عنوان يكي از مهمترين عناصر محيط شهري سهم زيادي در مطلوبيت و مطبوعيت فضا از نظر شهروندان دارد. به همين دليل پراكنش اصولي فضاهاي سبز در شهرها و سرانه ي اختصاص يافته به آن بر اساس خصوصيات شهر مورد مطالعه انكار ناپذير مي گردد.در این پژوهش از سيستم اطلاعاتي GIS در مكان يابي مطلوب كاربری فضاي سبز شهري کمک گرفته شده و در باغ شهري چون مرند اين مكان يابي اهميتی دو چندان مي يابد.
سوالهای پژوهش
1- آيا سرانه ي فضاي سبز شهر مرند مطابق با نيازهاي شهروندان است ؟
2- مدل بهرام سلطاني چه عددي را براي سرانه فضاي سبز شهر مرند نشان مي دهد ؟
3- آيا روش GIS مي تواند در ارائه الگوي بهينه مكان يابي فضاي سبز ياري برساند ؟
اهداف
-بررسي سرانه ي فضاي سبز شهر مرند و مقايسه ي آن با استانداردهای مربوط و بيان كمبودها -محاسبه سرانه فضاي سبز بر اساس مدل بهرام سلطاني
-تعيين عوامل موثر در مكان يابي فضاي سبز و نحوه ي تركيب آن ها در محيط GIS به منظور ايجاد الگويي مناسب برای مكان يابي فضاي سبز
-تعیین مكان های مناسب برای ایجاد فضاي سبز در شهر مورد مطالعه
مباني نظري
فضاي سبز از ديدگاه شهرسازي در برگيرنده بخشي از سيماي شهر است از انواع پوشش گياهي تشكيل شده است و به عنوان يك عامل زنده و حياتي در كنار كالبد بي جان شهر تعيين كننده ي ساخت مورفولوژيك شهر است. فضاهاي باز شهري از يك سو در برگيرنده فضاي سبز موجود و از سوي ديگر به صورت فضاهايي بالقوه براي توسعه ي فضاهاي سبز شهري مطرح مي شوند (شريفي ، 1379 : 63 ).
فضاي سبز در کنار اسكلت فيزيكي شهر تعيين كننده اندام و به طور كلي سيماي شهر مي باشد. از اين رو هر گاه طراحي شهر به درستي انجام گيرد و نيز به دقت به مورد اجرا گذاشته شود منطق طراحي مي كند ميان اين دو عامل يعني بخش بيجان و جاندار مورلوفوژي شهري به گونه اي تعادل برقرار گردد (حسين زاده دلير، 1373 : 5 ).
استاندارد سرانه ي فضاي سبز در شهرهاي جهان
سرانه ي فضاي سبز در كشورهاي مختلف متفاوت است. انگلستان و ايتاليا (10 متر مربع)، فرانسه (18متر مربع)، آمريكا (50 متر مربع)، آلمان (30 تا 60 متر مربع)، سوئيس و سوئد (50 تا 60 متر مربع) و سازمان ملل(20 تا 25 متر مربع) در نظر گرفته اند.
سطوح پيشنهادي سرانه فضاي سبز توسط سازه هاي و ارگانهاي داخلي کشور به قرار زیر است:
وزارت مسكن و شهرسازي ........ 7 تا 12 متر مربع
كارشناسان سازمان حفاظت محيط زيست ........... 30 تا 50 متر مربع
مطالعه پاركداري طرح جامع پاركهاي سرخه حصار ............... 15 تا 50 متر مربع
مهندسين مشاور روسي پولاد شهر ........... 25 متر مربع
سازمان پاركها و فضاي سبز ................ 25 تا 50 متر مربع
دكتر بهرام سلطاني ................ 30 تا 40 متر مربع ( سازمان مديريت و برنامه ريزي ،1380 : 193).
در مورد سطح سرانه فضاي سبز در بين آراء دست اندركاران همساني ديده نمي شود. برخي از منابع استاندارد سرانه فضاي سبز را 15 متر مربع و بعضي ديگر بين 15 تا 50 متر مربع اعلام كرده اند. سطح استاندارد با توجه به تفاوت هاي شرايط اكولوژيكي بويژه شرايط اقليمي از 5/7 تا 50 متر مربع) متفاوت مي دانند. دامنه اين برآورد بسيار زياد است. طبق گزارش مطالعات برنامه ريزي وزارت كشور زندگي سالم در جايي امكان پذير است كه سهم سرانه هر فرد از فضاي سبز در منطقه مسكوني از 30 تا 50 متر مربع كمتر نباشد (مجنونيان ،1374 : 57 ).
معيارهاي مكان يابي فضاي سبز شهري
عرصه هاي عمومي مهمترين بخش شهرها و محيط هاي شهري اند. در چنين عرصه هايي بيشترين تماس ارتباط و تعامل بين انسان ها رخ مي دهد و اين عرصه ها تمامي بافت شهري را كه مردم بدان دسترسي فيزيكي و بصري دارند را شامل مي شود. يكي از مهمترين عناصر اين مجموعه ها، پارتها و فضاهاي سبز را در نقش فعال در سلامتي شهر و شهروندان ايفا مي كنند (محمدي ، 1386 : 194). در مكان يابي اين عناصر بر اساس ظرفيت، وسعت، جاذبه فضايي و شعاع دسترسي طبقه بندي مي شوند. در نظر گرفتن عوامل زير حائز اهميت است :
1- مركزيت : اين كاربري بايد حد المقدور در مركز شهري ، اعم از مركز محلات ، مركز ناحيه و مناطق شهري مكان يابي شوند.
2- سلسله مراتب : فضاهاي سبز عمومي بايد متناسب با موقعيت كاركردي خود بر حسب واحد همسايگي محله، ناحيه و منطقه مكان يابي شوند و از جانمايي پارك هاي با مقياس فرا مرحله اي در داخل محلات بايد در حد امكان جلوگيري شود( سعيدنيا، 1379 : 88 ).
در كشور ما نيز برنامه ريزي و مكان يابي صحيح فضاي سبز به عنوان يكي از عناصر و كاربري هاي مهم زيستي محيطي ، مي تواند تا حد زيادي اين محيط انسان ساخت را به عنوان يك جامعه انساني مطلوب معني دار كرده و با كاهش آثار مخرب گسترش صنعت و كاربرد نادرست فن آوري و بالا بردن سطح زيربناي بصري موجب افزايش کیفیت زيستي و هويت بخشي به ساكنان آن گردد (حيدری ، 1387 : 3 ).
3- دسترسي : هر يك از پارك هاي شهري بايد از 4 سو به شبكه ارتباطي دسترسي داشته باشد تا بدين طريق هم امكان جذب جمعيت بيشتر فراهم شود و هم امكان نظارت اجتماعي و امنيت پارك افزايش يابد. در عين حال امكان بهره برداري ديداري از جلوه هاي زيبای پارك براي رهگذران از 4 سو فراهم آيد (سعيدنيا، 1379 : 88 ).
با اين تفاسير پژوهش حاضر سعي دارد سرانه مطلوبي براي شهر مرند ارائه كرده با استفاده از نرم افزار GIS به شناسايي مكانهاي بهينه براي خلق فضاهاي سبز شهري در شهر مرند دست يابد. چرا که انجام چنین مطالعاتی، شناخت محدوديت ها و كمبودها و برنامه ريزي در اين خصوص مي تواند نويد آينده ای بهتر براي شهر مرند باشد.
روش تحقيق
پژوهش حاضر از نوع كاربردي بوده با روش توصيفي تحليلي، که مباني تئوريك آن بر اساس مطالعات اسنادی و كتابخانه اي و مطالعه ي ميداني و مراجعه به سازمانهاي مربوطه انجام گرفته است. براي محاسبه ي سرانه از مدل بهرام سلطاني بهره گرفته شده است. در این مدل فاكتورهايي همچون متوسط مساحت مورد نياز براي رشد سالم يك درخت، ويژگي اقليمي، كيفيت محيط زيست، تراكم نفر اتاق در واحد مسكوني، مورد استفاده قرار مي گيرد. در مورد ويژگي اقليمي از عامل متوسط حد اكثر دماي هوا در گرم ترين ماه سال و در مورد كيفيت محيط زيست از آلودگي هوا بهره گرفته شده است. براي دخالت عوامل اجتماعي در محاسبات از تعداد افراد ساكن در يك واحد مسكوني استفاده شده است که مدلي بسيار كارآمد در مديريت و برنامه ريزي و طراحي فضاي سبز محسوب مي شود.
براي مكان يابي فضاهاي سبز شهري در شهر مرند و ارائه الگوي بهينه، از سیستم جغرافیایی GIS كمك گرفته شده است. بدین معنی که نقشه ها و داده های موجود رقومی شده و در پایگاه اطلاعاتی ذخیره گردیده و سپس داده های غیرمکانی (توصیفی) وارد پایگاه اطلاعاتی شده و به عوارض نسبت داده شده و پس از طی مراحل، ورود داده ها، مدیریت داده ها، پردازش داده ها، تحلیل و الگوسازی داده ها، خروجی آن به صورت اطلاعات جغرافیایی خواهد بود که مراحل بعدی پژوهش بر اساس این اطلاعات انجام گرفته است. با استفاده از این روش امکان بازیابی، طبقه بندی، تجزیه تحلیل داده ها و حذف و اضافه آنها بوجود آمده است و در نهایت ضمن بررسی وضع موجود، خروجی داده ها تولید نقشه هایی بوده که مکان های مناسب را برای ایجاد فضاهای سبز را در شهر مرند به نمایش گذاشته است.
منطقه مورد مطالعه
شهر 122400 نفري مرند در شمال غربي استان آذربايجان شرقي و در شمالي ترين منطقه ايران و از مناطق كوهستاني است با آب و هوايي سرد و خشك و وسعتي معادل 4640 كيلوكتر مربع و حدود 2/7 درصد از وسعت استان را شامل مي شود. اين شهر روزگاري از آبادترين شهرهاي تاريخ بوده و از سطح كشش پذيري بالايي برخوردار بوده و بخش عمده اي از جمعيت شهري منطقه ي شمال غرب استان را در خود جاي داده است. ژان تاورنيه فرانسوي در سفرنامه خود مي نويسد: «مرند جاي بزرگي نيست، به جنگل شبيه تر است تا به شهر، اما از حيث مكان خيلي مطبوع مي باشد » (سيد زنوزي ، 1387). اين شهر تا سال 1390سرانه فضاي سبزي معادل 4/3 متر مربع را دارا بوده است اما اينك اين سرانه به 18/8 متر مربع رسيده است اما هنوز هم از سرانه ي ارائه شده توسط سازمان پارك ها و فضاي سبز كشور (35 تا 50 متر مربع) فاصله ي زيادي دارد. افزايش جمعيت شهري از يك سو و تخريب باغات طي سال ها از سوي ديگر، لزوم بازنگري در سرانه ي فضاي سبز را انكار ناپدير مي گرداند. شکل شماره(1) موقعیت جغرافیایی شهر مرند را در استان آذربایجان شرقی نشان می دهد.
شکل (1): موقعیت جغرافیایی شهر مورد مطالعه
منبع : سازمان نقشه برداری کشور
يافته هاي پژوهش
با توجه به آمار ارائه شده از سوي شهرداري و مطالعات ميداني جدول شماره 1 بدست آمده است.
جدول 1 : وضعيت فضاي سبز شهر مرند سال 1393
رديف موقعيت مساحت
1 پارك ها 636218
2 ميادين 98909
3 لچكي ها و رفیوژها 85770
4 جمع كل فضاي سبز 1001000
( ماخذ : شهرداري مرند،1393 )
جدول 1 نشان مي دهد که مساحت كل فضاهاي سبز تا سال 93 ، معادل 1001000 بوده و با در نظر گرفتن جمعيت 122400 نفري اين شهر، سرانه ي فضاي سبز به 18/8 مي رسد که با مینیمم سرانه ي استاندارد وزارت مسكن و شهرسازي مطابقت دارد. اما براي باغ شهري چون مرند به نظر مي رسد رقم کمی باشد، چرا كه طبق گزارش مطالعات برنامه ريزي وزارت كشور زندگي سالم در جايي را امكان پذير است كه سهم سرانه هر فرد از فضاي سبز از 30 تا 50 متر مربع كمتر نباشد. براي روشن شدن بهتر موضوع از مدل بهرام سلطاني كمك گرفته شده است.
محاسبه سرانه فضای سبز شهری مطلوب بر اساس مدل بهرام سلطانی
بر اساس اين مدل در شهرهاي ايران از 4 پارامتر استفاده مي شود:
- متوسط مساحت مورد نياز براي رشد سالم يك درخت
- ويژگي هاي اقليمي
- كيفيت محيط زيست
- تراكم نفر / اتاق در واحد مسكونيQ = Q ( tamx) + Q (eq) + Q ( p / r) متوسط مساحت مورد نياز براي رشد سالم يك درخت با محاسبه مساحت دايره اي به شعاع 5/1 متر درخت در مركز آن واقع شده است بدست مي آيد. اين مساحت 7 متر مربع است که در اين محدوده سطح خاك بايد از هر نوع ساخت و ساز (آسفالت ، سنگفرش و سیمان و جز آن) آزاد بماند تا به این طریق از بروز هر نوع اختلال در فعاليت ريشه ممانعت شود. طيف هاي حرارتي متناسب با شرايط ايران در جدول 2 با در نظر گرفتن ويژگي هاي اقليمي آورده شده و براي هر كدام ضريبي اختصاص داده شده است (بهرام سلطاني ، 1374 : 94 ).
جدول 2 : طيف بندي متوسط حداكثر دماي هوا در گرمترين ماه سال و ضرايب فضاي سبز
رديف طيف حرارتي c توضيحات ضرايب فضاي سبز
1
بسيار مناسب 1
2 30 – 25 مناسب 2
3 35 – 30 قابل قبول 3
4 40 – 35 نامناسب 4
5
بسيار نامناسب 5
ماخذ : ( كامبيز بهرام سلطاني ، 1374 : 94 )
جدول 3 : ميانگين و حداكثر دماي هوا در شهر مرند سال 1392
رديف ماه حداكثر مطلق ميانگين حداكثر
1 فروردين 8/23 3/16
2 ارديبهشت 2/23 18
3 خرداد 2/33 8/24
4 تير 9/35 30
5 مرداد 8/33 6/29
6 شهريور 6/32 6/28
7 مهر 8/26 4/19
8 آبان 17 2/12
9 آذر 8/13 5/2
10 دي 6/6 3/3-
11 بهمن 6/9 1/4
12 اسفند 8/17 2/11
ماخذ : (ايستگاه سينوپتيك مرند، 1393 )
با توجه به جدول3 ملاحظه مي شود متوسط حداكثر دما در تيرماه 30 درجه بوده است كه در جدول طبقه بندي متوسط حداكثر دماي هوا ضريب 2 را به خود اختصاص مي دهد. آلودگي هوا عبارتست از وجود يك يا چند ماده آلوده كننده در هواي آزاد و به مقدار و مدتي كه كيفيت هوا را به طوري كه مضر به حال انسان، حيوان، گياه و ابنيه باشد تغيير دهد (بهرام سلطاني، 1374 : 103). براي پارامتر كيفيت محيط زيست هم از وضعيت آلودگي هوا بهره گرفته شده و با توجه به جدول 4 و طبق مصاحبه اي كه با كارشناسان سازمان حفاظت محيط زيست استان انجام شد عقيده بر اين بود كه تاكنون اقدامي به سنجش آلودگي محيط زيست در اين شهر صورت نگرفته چرا كه ضرورتي احساس نشده است و ضريب 0 براي اين مورد در نظر گرفته مي شود.
جدول 4 : كيفيت محيط زيست و ضرايب آن
رديف كيفيت محيط زيست ضرايب فضاي سبز توضيحات
1 بسيار مناسب 0 آلودگي هوا اصلاً وجود ندارد
2 مناسب 1 آلودگي هوا در برخي ساعات شبانه روز وجود دارد
3 نامناسب 2 آلودگي هوا در ساعات شبانه روز و ايام سال وجود دارد
4 بسيار نامناسب 3 آلودگي هوا در تمام ساعات شبانه روز و در ايام سال وجود دارد
ماخذ : ( كامبيز بهرام سلطاني، 1374 : 96 )
براي پارامتر چهارم طبق جدول 5 از تعداد افراد ساكن در اتاق هاي يك واحد مسكوني ( نسبت تراكم نفر/ اتاق) براي دخالت عوامل اجتماعي در سرانه ها استفاده مي شود. در محله هاي متراكم ، پارك هاي شهري و ساير فضاهاي سبز ويژه گذران اوقات فراغت بايد وظيفه اي مشابه باغ هاي چند صد متر مربعي منطق به خانه هاي خصوصي را عهده دار شوند. با اين تفاوت كه فضاهاي سبز عمومي سودمندي اجتماعي بالايي نيز دارند كه باغ هاي خصوصي به طور مطلق فاقد اين نوع بازدهي هستند. شرايط مطلوب وجود يك فرد در اتاق واحد مسكوني را نشان مي دهد و هر چه تعداد ساكنان يك اتاق افزايش يابد، كيفيت منزل مسكوني كاهش يافته و نياز به فضاي سبز بيرون افزايش مي يابد. به علت نبود آمار در اين مورد از روش مصاحبه بهره گرفته شده است و نتيجه 2 نفر در اتاق بوده است كه در اين صورت ضريب 1 در محاسبات استفاده مي شود.
جدول 5 : كيفيت واحد مسكوني و ضرايب فضاي سبز
رديف تراكم نفر / اتاق كيفيت ضرايب فضاي سبز
1 1 نفر در اتاق مناسب 0
2 2 نفر در اتاق نامناسب 1
3 3 نفر در اتاق بسيار نامناسب 2
ماخذ : ( كامبيز بهرام سلطاني 1374 : 96 )
در نهايت محاسبات به شكل زير در مي آيد :
Q = Q ( tamx) + Q (eq) + Q ( p / r)
ضريب اقليمي فضاي سبز ( متوسط حداكثر دما ) 2 = Q (tma x)
ضريب كيفيت محيط و فضاي سبز 0 = Q (eq)
ضريب نفر / اتاق فضاي سبز 1 = Q (p / r)
3 =
مجموع ضرايب كيفيت محيط × 7 متر مربع = مقدار سرانه فضاي سبز
3 × 7 =
21 =
در مدل بهرام سلطاني گفته شده كه سرانه فضاي سبز در شهرهاي ايران مي تواند از 7 تا 70 متر مربع متغير باشد. در وضعيت موجود سرانه فضاي سبز در شهر هم رقم 18/8 متر مربعي را نشان مي دهد كه بر اساس نتايج مدل بهرام سلطاني ، 1569168 كمبود در فضاي سبز وجود دارد تا با توجه به جمعيت موجود درسال 1393، سرانه ي فضاي سبز به رقم 21 برسد.
بدين ترتيب در ادامه با ارائه الگوي بهينه مكان يابي فضاي سبز شهری با استفاده از GIS مي شود گامي كاربردي در جهت رفع كمبودها براي شهر مرند برداشت.
تجزیه و تحلیل
داده های مورد استفاده
داده های مورد نیاز این پژوهش شامل داده های مکانی (نقشه های موجود بویژه نقشه اتوکد طرح تفصیلی شهر مرند) و داده های غیرمکانی یا توصیفی که بیشتر شامل (طرح جامع شهر مرند شامل اطلاعاتی در مورد تراکم جمعیت، وسعت، سرانه فضای سبز) و غیره هستند که از منابع ذکر شده جمع آوری گردیده و با استفاده از نرم افزار Arc Gisرقومی شده و در پایگاه داده ها قرار گرفته اند و با استفاده از مشاهدات میدانی که معیارهای مورد نظر از قبیل: مسکونی، آموزشی، فرهنگی، تاسیسات و تجهیزات شهری، فضاهای سبز موجود و شبکه های ارتباطی روی نقشه مشخص گردیده اند.
شناسایی عوامل تاثیر گذار در مکانیابی فضاهای سبز
شناسایی و انتخاب عواملی که در مکانیابی فضاهای سبز تاثیر می گذارند از مراحل مهم مطالعه است. هرقدر عوامل شناسایی شده با واقعیت زمینی تطابق داشته باشند نتایج مکانیابی رضایت بخش تر خواهد بود (وارثی، حمیدرضا، محمدی، جمال:1387). برای مکانیابی فضاهای سبز شهری در شهر مرند و ارائه الگوی بهینه عوامل زیر مد نظر قرار داده شده است:
- نزدیکی به مراکز مسکونی - نزدیکی به مراکز فرهنگی
- فاصله از فضاهای سبز موجود -- نزدیکی به تجهیزات شهری
- نزدیکی به مراکز آموزشی
ورود عوامل تاثیر گذار(معیارها) به محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی(Gis)
این مرحله فرایندی است که شامل اخذ داده، تغییرات فرمت، تنظیم کردن و مستند سازی داده ها است. داده هایی که به سیستم وارد شده عبارتند از: نقشه های کاربری اراضی وضع موجود شهر مرند و نقشه های رقومی از لایه های مراکز مسکونی، آموزشی، فرهنگی، شبکه های ارتباطی، فضای سبز و تاسیسات و تجهیزات شهری.
تهیه لایه های اطلاعاتی جدید
در این مرحله با استفاده از داده های موجود، کاربری اراضی، موقعیت مناطق مسکونی، موقعیت فضای سبز، مراکز فرهنگی، اطلاعات جدیدی مانند فاصله از مراکز مسکونی، فاصله از فضاهای سبز، فاصله از مراکز فرهنگی و فاصله از مراکز آموزشی به دست می آید.
ارزش گذاری لایه های اطلاعاتی بر اساس فاصله از معیارها
دو مولفه فاصله و زمان مهمترین مولفه ها در مکان یابی کاربری ها هستند. نوع دسترسی با فاصله و زمان سنجیده می شود، این دو عامل واحد اندازه گیری آسایش محسوب می شوند. چگونگی دسترسی به خدمات شهری مورد نیاز ساکنان و دوری از کاربری های مزاحم و ناسازگار از مولفه های مهم آسایش تلقی می شوند (زیاری،1380 :30). بر همین اساس ارزش گذاری لایه های اطلاعاتی بر اساس فاصله از عوامل تاثیر گذار صورت گرفته و طبقه بندی براساس فاصله معیارها بر حسب صد متر به صد متر در نظر گرفته شده و کاربری های متناسب با فضای سبز هر چه فاصله کمتری داشته باشند امتیاز بیشتر و هر چه فاصله بیشتری داشته باشند، امتیاز کمتری می گیرند. این ارزش گذاری بر اساس یک مقیاس عمومی که در اینجا (1-10) در نظر گرفته شده است.(جدول شماره 6 و نقشه های شماره 1 تا 5 نحوه امتیازبندی معیارها را بر اساس فاصله نشان داده است).
جدول شماره6 : ارزش گذاری لایه ها بر حسب فاصله
فاصله(متر) مراکز مسکونی مراکز فرهنگی فضاهای سبز مراکز آموزشی تجهیزات شهری
0-100
100-200
200-300
300-400
400-500
500-600
600-700
700-800
800-900
900 به بالا 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 10
9
8
7
6
5
4
3
2
1 10
9
8
7
6
5
4
3
2
1 10
9
8
7
6
5
4
3
2
1 10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
ارزش گذاری کاربری ها بر اساس ارزش اقتصادی و میزان تناسب آنها برای ایجاد فضایی سبز
برای تهیه نقشه مناسب زمین به منظور تبدیل به فضای سبز اهمیت دادن به همه کاربری ها لازم است ولی در این میان بعضی از کاربری ها تاثیرگذارتر و از تناسب بیشتری برخوردارند. بنابراین لازم است که به این کاربری ها ارزش و بهای بیشتری داده شود (جدول 7 امتیازبندی کاربری ها را نشان داده است).
جدول شماره7 : ارزش گذاری کاربری ها بر اساس درجه تناسب آنها برای ایجاد فضای سبز
نوع کاربری میزان ارزش
بایر، باغ 10
تفریحی، توریستی 9
نظامی، آموزشی، اداری، ورزشی 8
بهداشتی، درمانی، کارگاهی، انبار 6
فرهنگی 4
صنعتی، تجاری، گورستان 3
مسکونی، مذهبی 2
فضای سبز 0
رودخانه، شبکه ارتباطی NODATA
وزن دهی نهایی لایه های اطلاعاتی بر حسب وزن دهی درجه بندی یا نسبتی و شناسایی مکان های مستعد
این روش مستلزم در نظر گرفتن وزن ها بر اساس مقیاس از پیش تعیین شده است که در این پژوهش ارزش 0-100 در نظر گرفته شده، بدین ترتیب که در مجموع 100 امتیاز به کل معیارها تخصیص می یابد که ارزش صفر نشان دهنده کمترین توجه و 100 نشان دهنده بیشترین توجه به معیارهای مورد بررسی است، یعنی هر قدر یک معیار ارزش بیشتری به خود گیرد، اهمیت نسبی آن بیشتر می شود. به عبارت دیگر نمره حداقل به کم اهمیت ترین خصیصه به عنوان مبنا برای محاسبه درجه های داده شده تخصیص می یابد سپس همه نسبت های تخصیص یافته به ارزش حداقل تقسیم می شود، یعنی w/wj که wj کمترین ارزش داده شده وw نمره jامین معیار در جدول است. نسبت مذکور، درجه اهمیت نسبی از بدترین سطح به بهترین سطح را بیان می کند و امتیاز 100 به مهمترین معیار تخصیص می یابد (یعنی نزدیک به مناطق مسکونی ) سپس برای معیار درجه بندی ثانویه، یک نمره نسبی در ارتباط با اهمیت آن نسبت به مهمترین معیارها اختصاص می یابد و در مرحله بعد نسبت هر امتیاز داده شده به معیارها، بر کم اهمیت ترین معیار محاسبه می شود و به همین ترتیب این وزن ها با تقسیم بر مجموع وزن های اصلی همسان شده و مجموع آنها برابر 1 خواهد بود. لازم به ذکر است که وزن های داده شده بر معیارها بر اساس نظریات کارشناسان پارک ها و فضای سبز صورت گرفته است. نقشه شماره(6) وزن نهایی لایه های اطلاعاتی را بر حسب وزن دهی درجه بندی یا نسبتی نشان داده است.
طبقه بندی زمین های شهری بر اساس میزان تناسب آنها برای ایجاد فضای سبز
- زمین های با درجه تناسب خیلی خوب
این نوع مکانها در نزدیکی به مراکز مسکونی، آموزشی، فرهنگی و تجهیزات شهری هستند و از کاربری های ناسازگار و از شعاع عملکرد پارک های موجود، فاصله دارند و همچنین مالکیت این نوع زمین ها بیشتر دولتی می باشد و بنابراین در صورت تغییر کاربری مشکلات زیادی بوجود نخواهدآمد( مانند زمین های اطراف فرمانداری مرند، پشت شهرداری، زمین های اطراف امامزاده احمد و شهرک ولیعصر).
-زمین های با درجه تناسب خوب
این نوع زمین ها در داخل محدوده شهر قرار دارند و نزدیک به مراکز آموزشی، مسکونی، فرهنگی، شبکه های ارتباطی و تاسیسات و تجهیزات شهری هستند، همچنین از شعاع عملکرد پارک های موجود فاصله دارند. این محدوده ها نسبت به قسمت پرتراکم شهر مرند( تقاطع میدان امام و شبکه های ارتباطی متصل به آن) از تراکم متوسطی برخوردار است و بسیاری از مراکز دولتی مانند( مراکز آموزشی، نظامی، اداری و...) در این محدوده قرار دارند. بنابراین با تغییر کاربری آنها و تبدیل به فضای سبز از نظر مالکیت، زمین های موجود مشکلات کمتری به وجود خواهد آمد (مانند بلوار باکری، بلوار شهید کسایی و بلوار عدالت).
-زمین های با درجه تناسب متوسط
به دلایل زیر این نوع زمین ها برای ایجاد فضای سبز پیشنهاد نمی شوند :
1- بخشی از این زمین ها در نواحی پرساخت و ساز و مرکز شهر هستند، تغییر کاربری آنها از کاربری های موجود به فضای سبز مشکل است، چون از نظر مالکیت این نوع زمین ها مالکین خصوصی دارند (همانند: خیابان طالقانی، خیابان امام، خیابان جلفا، هفت تیر شرقی، غربی و خیابان های همجوارآنها).
2- نوع دیگر از این زمین ها در حاشیه شهر که جمعیت بسیار کم دارند و از مراکز آموزشی، فرهنگی، مسکونی، شبکه ارتباطی فاصله دارند (همانند: محلات انتهای خیابان جلفا، طالقانی، شهرک ولیعصرو بعثت و...).
