بخشی از مقاله
چکیده
کودکان کم توان ذهنی به لحاظ فکری، جسمی، عاطفی و رفتاری با همسالان خود متفاوت هستند و بر همین اساس برای شکوفایی استعدادهای نهانی شان به کمک ویژه و شیوه های آموزشی خاص نیاز دارند، مهارتهایی مانند رشد شخصیت کودکان، شهروند خوب شدن، اجتناب از خشونت، یادگیری شیوه های مناسب برخورد با دیگران، برقراری ارتباط با سایر افراد و به طور کلی، داشتن مهارت در ارتباط بین فردی برای زندگی در دنیای کنونی امری ضروری است.
در مقاله حاضر با ارائه تعریفی مفهومی از توانمندسازی و مهارت های اجتماعی هدف اصلی این گونه تعیین شده است که عنصر توانمندسازی والدین چگونه می تواند تعیین گر اجتماعی شدن کودکان و به عبارتی دیگر، کسب و تقویت مهارت های اجتماعی کودکان پیش دبستانی باشد. روش تحقیق با استفاده از روش کیفی، ابزار مصاحبه کانونی - - Focus group در بین دو گروه 7 نفره از والدین که یک گروه دارای پایگاه اقتصادی و اجتماعی پایین و گروه دیگر دارای پایگاه اقتصادی-اجتماعی بالا بودند مصاحبه متمرکزی بر اساس برخی از عناصر اساسی مهارتهای اجتماعی صورت پذیرفته است.
یافتههای حاصل از گردآوری و تحلیل دادهها نشان میدهد که تحصیلات پایین و وضعیتی اقتصادی نابسامان باعث شده است که بسیاری از مهارتهای اجتماعی ضروری برای کودکان همچون مهارت های ارتباطی، بیان احساسات، مهارت مراقبت از خود، مهارت های گروهی برای این طیف از والدین به عنوان عنصری ناشناخته باقی بماند و برای والدین دارای وضعیت تحصیلی و اقتصادی بهتر قضیه عکس آن را نشان می دهد. به طور کلی نتیجه پژوهش حاضر نشان می دهد که مفهوم توانمندسازی و وجود و عدم وجود آن در بین والدین نقشی تعیین کننده در انتقال تجربههای مثبت و کارآمد توسط والدین به کودکان دارد و مادامی که به توانمندسازی والدین غیر برخوردار از مزایای اقتصادی و اجتماعی توجه نشود، کودکان این والدین همچنان در کسب مهارت های اجتماعی مناسب تا حد زیادی با مشکل روبرو خواهند شد.
.1 مقدمه:
هدف آموزش به افراد دارای ناتوانی هوشی، آماده ساختن آنها برای زندگی اجتماعی و فراگیری مهارتهای ضروری جهت داشتن یک زندگی مستقل یا با حداقل وابستگی است. از ضروریات برنامه های آموزشی دانش آموزان با نیازهای ویژه آن است که به آنان فرصتی بدهند تا توانایی هایشان را برای حمایت از خود به ظهور برسانند و در عین حال از یاس و ناامیدی آنان، از اینکه ممکن است نتوانند مانند دیگران در کارشان شایستگی پیدا کنند، جلوگیری نمایند.
هدف تمام برنامه های آموزشی دانش آموزان با نیازهای ویژه آن است که آنان را برای نوعی شغل تربیت کند. بسیاری عقیده دارند که چون دانش آموزان با نیازهای ویژه نمی توانند در برخی مباحث تحصیلی شایستگی کامل کسب کنند یا موفقیتی به دست آورند، لذا بهترین برنامه آموزشی برای آنان این است که آنها را به نوعی کلاس کارآموزی حرفه ای بگمارند. معلمان دانش آموزان با نیازهای ویژه، علاوه بر توجه به آموزش مهارتهای پایه و تعدیل برنامه درسی، باید برای کار و حرفه ای در آینده توجه خاص داشته باشند و در نوجوان، نسبت به آینده به ویژه موضوع استخدام که برای آنان فایده بسیار دارد، بینش ایجاد کنند.
پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که به جای آنکه شغل های خاصی را به این کودکان بیاموزند، بهتر است مهارتهای اساسی لازم در مشاغل نیمه تخصصی یا غیر تخصصی را به ایشان آموزش دهند" - سیف نراقی و همکاران، . - 1388 یکی از مسائلی که در مقطع ابتدایی و دیگر مقاطع از اهمیت زیادی بر خوردار است، داشتن مهارت اجتماعی دانش آموزان است. مهارت اجتماعی به مجموعه رفتارهای فراگرفته قابل قبولی گفته می شود که فرد را قادر میسازد با دیگران رابطه موثر داشته و از عکس العمل های نا معقول اجتماعی خودداری کند. مهارت های اجتماعی، روشی برای بهبود مهارت های اجتماعی دانش آموزان است. آموزش مهارت اجتماعی بر پایه این اصل قرار دارد که مشکلات کودکان در مهارت های اجتماعی غالبا به این دلیل است که کودکان نمی دانند در موقعیت های اجتماعی چه کار کنند و می توان کودکان را برای غلبه برای این مشکلات آموزش داد. - گرشام و الیوت . - 1984
امروزه به آموزش به صورت مقطعی نمی نگرند، بویژه در مورد افراد کم توان ذهنی، آموزش و توانبخشی یک مقوله مادام العمر است که می تواند و می بایست گستره زندگی فرد از پیش از تولد تا پایان عمررا پوشش دهد. آموزش دانش آموزان دچار ناتوانی، تلاشی دایمی است که نیازمند مشارکت و همکاری میان دست اندرکاران مدرسه، والدین و خانواده، نهادهای اجتماعی رهبران دینی و متصدیان کسب و کار می باشد " از آنجا که یک فرد کم توان ذهنی، در تمامی مراحل زندگی به درجات مختلف و به انواع متنوعی از خدمات آموزشی و توانبخشی نیازمند و وابسته است، لذا نگرش مقطعی به آموزش حرفه ای، یکی از آسیب های اثربخشی آن است.
آموزش حرفه ای از آموزش های رسمی آغازین تا آموزشهای تکمیلی و نظارت و راهنمایی های حین کار را در بر می گیرد لذا نظامهای آموزشی کارآمد و برنامه های آموزش شغلی اثربخش برای مراحل و موقعیتهای مختلف زندگی فرد، طرح ها و راهبردهای به هم پیوسته و منسجمی را تدوین، اجرا و نظارت می نمایند که در مجموع، خودکفایی و تداوم شغلی و پایداری نسبی وضعیت فرد را تامین می نمایند. موفقیت در کار و شغل به مهارتهایی بستگی دارد که فرد در مدرسه می آموزد. آموزش این مهارتها باید از موقعی که کودک به مدرسه وارد می شود، شروع شود و تا هنگامی که وجود فرد به عنوان یک بزرگسال در جامعه تثبیت می شود، ادامه یابد - سیف نراقی و همکاران، . - 1388
»توانمندسازی1« اصطلاحی است برای توصیف هموار کردن راه خود یا دیگران برای تلاش در جهت دستیابی به اهداف شخصی - کتابی و همکاران،. - 4 :1382 هدف توانمندسازی کمک به افراد ضعیف است تا تلاش نمایند بر ضعفهایشان غلبه، جنبههای مثبت زندگیشان را بهبود بخشیده، مهارتها و تواناییهایشان را برای کنترل عاقلانه بر زندگی افزایش داده و آن را در عمل پیاده نمایند - رایتر2، . - 1994 با توجه با تحولات شدیدی که در زندگی انسان مدرن و پسامدرن رخ داده است، مهارتهایی مانند رشد شخصیت کودکان، شهروند خوب شدن، اجتناب از خشونت، یادگیری شیوه های مناسب برخورد با دیگران، برقراری ارتباط با سایر افراد و به طور کلی، داشتن مهارت در ارتباط بین فردی برای زندگی در دنیای کنونی امری ضروری است بسیاری از والدین تصور میکنند، مراقبت از کودکان کاری بسیار ساده و طبیعی است. اما در دنیای امروز این تصور تنها نیمی از واقعیت به حساب می ِآید.
این بدین معناست که والدین هنگامی که صاحب فرزند می شوند بایستی نیازهای واقعی خود و کودکانشان را به دقت مشاهده کنند - استوارت3 و همکاران،. - 2007 اجتناب از اشتباهات مذکور تا حد زیادی در صورتی امکان پذیر است که والدین آموزش و اطلاعات لازم را در زمینه تربیت فرزندشان در اختیار داشته باشند. می توان گفت که، عدم وجود توانمندی در افراد و خاصه در مورد والدین، محصول بسیاری از مسائل و محرومیت های اجتماعی است. تجربه نشان داده است که خانواده هایی که از نظر پایگاه اجتماعی - اقتصادی در وضعیت مطلوبی قرار دارند نگاهشان به تربیت فرزندان به مراتب متفاوت تر از خانواده هایی هستند که در وضعیت پایین تری از لحاظ اقتصادی و اجتماعی هستند.
متفاوت بدین معنا که چون والدینی که از شرایط بهتر آموزشی و اقتصادی برخوردارند توانایی این را دارند که وقت و هزینه بیشتری را جهت اجتماعی کردن مناسب کودکانشان به ویژه در بدو ورود به محیط بیرون از خانه مثلا مدرسه یا مراکز پیش دبستانی هستند. کودکان به دلیل اینکه تجربه های زیسته خود را در طول رشدشان از محیط های مختلفی کسب می کنند بنابراین کسب مهارت های اجتماعی برای سازگاری محیط جدید مانند مدرسه از اهمیت اساسی برخوردار است. همانطور که ذکر شد، والدین در این بین نزدیک ترین افراد به کودکان هستند و حتی کودکان در بیشتر موارد رفتارهای اجتماعی والدین را چه مثبت و چه منفی، الگوی خود قرار می دهند و رفتارهایشان را بر اساس آنها تنظیم می کنند و به محیط واکنش نشان می دهند.
با توجه به این مهم، هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی توانمندسازی والدین و نقش آن در تقویت مهارتهای اجتماعی کودکان پیش دبستانی میباشد. این مقاله در دو سطح نظری و تجربی به این نکته میپردازد که توانمندسازی والدین چه تاثیراتی بر روی کسب مهارتهای اجتماعی کودکان دارد. لذا در پژوهش حاضر مهارتهای اجتماعی که کودکان در روابط اجتماعی بدان نیاز دارند در قالب سوالات و کلید واژههایی در بحثهای فوکوس گروپ مطرح گردید. دو دسته از والدین نسبت به آموزش این مهارتها به کودکانشان مورد مطالعه کیفی قرار گرفتند.
.2 مروری بر ادبیات تحقیق
.2-1 مفهوم توانمندسازی:
فرهنگ انگلیسی آکسفورد این مفهوم را چنین تعریف کرده است : اعطای قدرت یا اختیار به کسی تا بتواند چیزی را انجام دهد و یا ایجاد این احساس در فرد تا او بتواند کارهای بیشتری را انجام دهد. در واقع، مفهوم توانمندسازی به معنای دادن قدرت یا اختیار به شخصی برای انجام عملی است و بر توانمندسازی فردی دلالت دارد - موسوی، - 1393
.2-2 کم توان ذهنی آموزش پذیر :
بر اساس تعریف انجمن امریکایی نقیصه های عقلی، به فردی اطلاق می گردد که دارای هوشبهری بین 50-55 تاتقریباً 70 می باشد. این افراد در مدارس استثنایی تحصیل می کنند؛ محقق در پژوهش حاضر از افراد با این رنج هوشی رامدَ نظر قرار داده است - سیف نراقی و نادری، - 47 : 1388
.2-3 مفهوم اجتماعی شدن4 و کسب مهارت های اجتماعی5 کودکان:
از یک منظر، مطابق با طرح سازمان بهداشت جهانی - 6 - WHO و یونیسف - 7 - UNICEF، مهارت های زندگی در سه طبقه اصلی با عناوین مهارت های اجتماعی، شناختی و مقابله ای- هیجانی قرار می گیرند - کریمی و همکاران، . - 1388 مطابق با این طبقه بندی مهارت های اجتماعی، مهارت هایی هستند که موانع روابط اجتماعی مثبت و عملکرد اجتماعی8 آموخته شده را برطرف می کنند و می توانند به عملکرد موثر و مفید کمک کنند.
