بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت گردشگری یکی از عوامل مهم توسعه اقتصادی - اجتماعی در بسیاری از مناطق جهان است. در بسیاری از کشورها این صنعت، منبع اصلی درآمد، شغل و توسعه ساختارهای زیربنایی محسوب می شود. موضوع مورد مطالعه در این تحقیق بررسی پایگاه اقتصادی- اجتماعی شهروندان کاشانی و رابطه آن با صنعت گردشگری میباشد. جامعه آماری این تحقیق را شهروندان کاشانی تشکیل دادهاند که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 200 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. روش تحقیق اسنادی و پیمایشی با استفاده از ابزار پرسشنامه میباشد. برای تجزیه و تحلیل دادهها، از روشهای آمار توصیفی و آزمون معناداری پیرسون استفاده شد. بررسیها نشان میدهد که بین پایگاه اقتصادی - اجتماعی پاسخگویان و رونق صنایع دستی، کاهش بیکاری، ایجاد مشاغل جدید و افزایش درآمد اعضای خانواده ارتباط معناداری وجود دارد. با توجه به یافتههای تحقیق به طور کلی میتوان به این نتیجه رسید که مردم بومی کاشان معتقدند که توریسم در این منطقه باعث توسعه اقتصادی، اشتغال و درآمدزایی خواهد شد.
واژه های کلیدی: توریسم، توسعه اقتصادی- اجتماعی، اشتغال زایی، کاشان
مقدمه
طرح مساله
امروزه صنعت گردشگری در جهان، به عنوان یکی از منابع درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورها و مناطق است. از این رو مورد توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران قرار گرفته است. کشورها در - مقیاس بزرگ - و نواحی جغرافیائی در - مقیاس کوچکتر - در رقابتی سخت و فشرده سعی در افزایش بیش از پیش منافع خود از این فعالیت بین المللی هستند.صنعت گردشگری از سال 1950 دچار تحول عظیمی گردید، به صورتی که آن را می توان انقلاب گردشگری نامید. این تحولات منجربه بلوغ گردشگری انبوه1 و در حال حاضر به سمت گردشگری کیفیتی2 در حال حرکت است. گردشگری به علت خصلت بین رشتهای خود قابلیت نگرشهای متفاوت را دارا میباشد و این خود سبب ارائه تعاریف بسیاری از آن گردیده است. تعاریف مختلف گردشگری هریک برگرفته از موضوعات مورد نظر در مطالعات گردشگری میباشند که هر کدام از آنها از ابعاد مختلف - جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی، ... - گردشگری را توصیف میکند.
اولین نوشتهها راجع به گردشگری بر ابعاد تاریخی این پدیده تمرکز داشتهاند - Bridges,1959,125 - و با گذر زمان تغییرات زیادی نسبت به کارکردهای گردشگری و تعاریف موجود آن حاصل شد بطوریکه در دهههای اخیر اهمیت گردشگری در سطح بین المللی هم از لحاظ تعداد گردشگران و هم از لحاظ در آمد ارزی همواره به طور بی-سابقهای در حال افزایش بوده است . - pigozzi and Sambrook,2005 - گردشگری فعالیتی است قدرتمند که ابتدا قبل از نفت، آنگاه هم ردیف، و نهایتاً بالاتر از آن قرار گرفته است. - معصومی، 1385، ص . - 9 مطابق برآورد سازمان جهانی گردشگری، کل گردشگران جهان در سال 1950 در حدود 25 میلیون نفر و در سال 2000 حدود 700 میلیون نفر بوده است، این رقم در سال 2010 به حدود یک میلیارد و 18 میلیون نفر و در سال 2020 به یک میلیارد و 600 میلیون نفر خواهد رسید - کاظمی، 1385، ص. - 4 بدیهی
است به موازات افزایش تعداد جهانگردان در آمد ناشی از آنها به صورت سرسام آوری در حال افزایش است. به صورتی که در سال 1950 در آمد حاصل از جهانگردی 2/1 میلیارد دلار بوده است - احمدی، 1378، ص - 3، این رقم در سال 2000 به 476 میلیارد دلار، در سال 2010 حدود 800 میلیارد دلار و در سال 2020 به مرز یک تریلیون و 600 میلیارد دلار خواهد رسید - کاظمی، 1385، ص. - 5 به عبارتی روشنتر طی هفت دهه، تعداد جهانگردان 64 برابر و درآمد ناشی از جابجائی آنها 762 برابر افزایش خواهد داشت. در حالی که جابجائی پول توسط آنها نیز افزایش 12 برابر را نشان میدهد بانگاهی به ارقام فوق در پذیرش رابطه بسیار قوی جهانگردی و توسعه ملی جای شک و تردید باقی نمیگذارد - Briedenhann,2004,71 -
با توجه به اینکه اقتصاد ایران تک پایهای و متکی بر درآمد نفت است و نفت یک انرژی فسیلی و رو به اتمام است، به جای آنکه این منبع حیاتی حربهای سیاسی در دست تولیدکننده باشد، متاسفانه به عامل آسیب پذیری بسیاری از تولیدکنندگان بدل شده است. چنانچه از روزهای پایانی سال1377 قیمت این فراورده تا حدود ده دلار و کمتر از آن کاهش یافت. با چنین وضعیتی حتی با صادرات بیشتر نیز نمیتوان ارز مورد نیاز مملکت را تامین نمود، در حال حاضر صنعت نفت یارای رقابت با صنایع کشورهای توسعه یافته را نداشته و امکانی مناسب برای جایگزینی با نفت در بخشهای دیگر اقتصادی حداقل در کوتاه مدت امکان پذیر نمیباشد - هجرتی،. - 1380 لذا باید به تقویت سایر بخشهای اقتصادی پرداخت، یکی از این منابع درآمد با توجه به موقعیت مکانی و داشتن عناصر جذب گردشگری چون مناظر طبیعی، آثار باستانی، تنوع اقلیمی و...گردشگری است.
براساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی، ایران از نظر جاذبه های تاریخی و طبیعی - اکوتوریسم - جزء پنج کشور برتر جهان می باشد. این سرزمین چهار فصل با داشتن تمدن چند هزار ساله از دیرباز به دلایل مختلف از جمله جاذبههای طبیعی جغرافیایی و آثار به جای مانده از تمدنهای بزرگ و دیرینه در فهرست کشورهای دیدنی دنیا جای گرفته است، با این وجود هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را به دست اورد - مجموعه مقالات اولین همایش منطقهای، ص. - 218 متاسفانه وضعیت بالفعل با بالقوه هم خوانی نداشته، به صورتی که به لحاظ جذب گردشگری در میان 150 کشور جهان، مقام 67 جهان و از نظر کسب درآمد ارزی در جایگاه 75 جهان قرار گرفته است. سهم ایران از کل درآمد ارزی گردشگری جهان حدود 0/14 درصد بوده است - کریمی و آقایی، 1384، ص. - 424 به عبارت دیگر تقاضای گردشگری در ایران بنا به دلایل بسیاری روند مطلوبی را دنبال نکرده است از جمله این دلایل میتوان به عدم وجود امکانات حمل و نقل مناسب، تغییرات قیمتها و درآمد گردشگران اشاره نمود.
لذا توجه به این صنعت و سرمایه گذاری و انجام تحقیقات در این زمینه ضروری به نظر می رسد. در بین مناطق دارای جاذبه گردشگری، شهرستان کاشان از جمله محدودههای پر جاذبه کشور محسوب میگردد که به دلیل فراوانی و گوناگونی جاذبههای گردشگری اعم از باستانی، تاریخی- معماری، فرهنگی و طبیعی قابلیت بسیار بالایی برای گردشگری دارد و میتواند در سطح منطقهای - استان - ، در سطح ملی - کشور - و بین المللی - جهانی - پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی باشد - شاطریان، 1388، . - 115با توجه به موارد گفته شده این سوال مطرح میگردد که: آیا درآمدهای حاصل از توریسم برای ساکنان شهرستان کاشان توسعه و شکوفایی اقتصادی را به دنبال خواهد داشت؟
بیان اهمیت و ضرورت تحقیق:
تبیین ضرورت و اهمیت هر تحقیقی می تواند نخستین گام در فرایند پژوهشهای علمی محسوب شود. از این رو چنین تبیینی نقطه آغاز تحقیق حاضر را تشکیل می دهد.امروزه صنعت توریسم فراتر از یک صنعت به مثابه یک پدیده پویای جهانی و اجتماعی دارای پیچیدگی های خاص خویش است. پدیده ای که با مکانیسمی درهم تنیده و پنهان در زمان ها و مکانهای مختلف اشکال مختلفی به خود می گیرد. به همین خاطر تاثیرات کاملا متفاوتی را بر جوامع انسانی برجای می نهد. از این روست که شناخت دقیق و تحلیل علمی این پدیده می تواند چهارچوب مطمئنی برای برنامه ریزی صنعت توریسم فراهم آورد. اهمیت این شناخت و تحلیل، زمانی فزونتر می شود که این مقوله در کشورهای در حال توسعه مثل ایران بررسی شود.
امروزه صنعت توریسم بخش عمده ای از تجارت بین المللی - حدود یک سوم بخش خدمات - را به خود اختصاص داده است و این صنعت با اتکا به سرمایه اولیه - جاذبه های توریستی - و برنامه ریزی اصولی و واقع بینانه می تواند به یک منبع عظیمی از تولید درآمد در سطح ملی و ناحیهای تبدیل شود. تاثیرات توریسم در هر جامعه ای همواره می تواند از دو جنبه بررسی شود: تاثیرات مستقیم - مرئی - و غیر مستقیم - نامرئی - . صنعت توریسم منافع زیادی را به دنبال دارد که این منافع عبارتند از:
