بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به واسطه سرمایه گذاری کم و نیز دوره بازگشت کوتاه سرمایه، هم برای کشورهای توسعه یافته و هم برای کشورهای درحال توسعه به عنوان یک فعالیت جذاب اقتصادی برای سرمایه گذاری تلقی میشود. گردشگری پایدار به عنوان یک راهکار و الگوی ماندگار بادیدگاهی بلندمدت در برنامه ریزی شهری میتواند این جوامع را به سوی توسعه پایدار هدایت نماید . هدف این پژوهش تحلیل نقش و جایگاه توریسم - اکوتوریسم در توسعه پایدار شهر شهمیرزاد می باشد . شهر شهمیرزاد به واسطه استعدادهای طبیعی بالقوه مثل مناظرطبیعی زیبا ، اقلیم مناسب ، واقع شدن در میان رشته کوههای البرز ، داشتن راه های ارتباطی مناسب و همچنین بناهای با ارزش تاریخی از موقیعت مناسبی برای گسترش گردشگری برخودار است که می تواند ضمن بهره برداری از منافع اقتصادی از فرصتهای اجتماعی ، فرهنگی و کالبدی نیز به نفع ساکنان خود و منطقه برخوردار گردد . هر چند در کنار نقشهای مثبت گردشگری، با پیامدهای منفی همچون تخریب جاذبه های طبیعی، افزایش بی رویه ساخت و ساز شهری و تخریب فضای سبز که در محدوده نقاط گردشگری می باشد روبه رو بوده است ، اما میتوان با بهره برداری بهینه از فرصتهای توریستی - اکوتوریستی شهرشهمیرزاد و مدیریت بهینه آنها، شاهد توسعه پایدار شهری باشیم .در این راستا هدف اصلی تحقیق بررسی نقش توریسم در توسعه پایدار شهر شهمیرزاد می باشد . روش تحقیق حاضر توصیفی ، تحلیلی بوده و مطالعات مورد نیاز در این تحقیق به دو روش اسنادی - کتابخانه ای جمع آوری گردیده است . در بخش پایانی تحقیق نیز با توجه به پتانسیل ها و ظرفیت های موجود جهت توسعه پایدار شهری شهمیرزاد سعی گردیده است راهکارها و پیشنهادات اجرائی نیز در این زمینه ارائه گردد.
واژه های کلیدی: توسعه پایدار" ، گردشگری " ، توریسم " ،اکوتوریسم" ، شهمیرزاد
1
-2 مقدمه و بیان مسئله
امروزه ×گردشگری ×فراتر ×از ×یک ×صنعت، ×به ×پدیده ×ای × اجتماعی ×؛اقتصادی×در×سطح×جهانی×تبدیل×شده×است×؟سالهاست× که گردشگری×به×مثابه×مقوله×ای×حیاتی×در×راستای×تبدیل×جهان×به× جامعه×ای×متحد×و×متمرکز×فعالیت×نموده×است،×جامعه×ای×که آن×را× دهکده×جهانی×می×نامیم(افتخاری×و×قادری،(23:1381؟
گردشگری پدیده قرن بیستم است که به صنعتی پویا تبدیل شده، زیرا دستاوردهای قابل توجهی از جمله کسب درآمدهای فراوان ارزی، توسعه روابط علمی و فرهنگی و ایجاد اشتغال را به همراه دارد. همچنین از پویاترین بخش های اقتصادی و یکی از ارکان توسعه پایدار به شمار می رود که علاوه بر توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی موجب کاهش فقر و مقدمه ای برای سرمایه گذاری در دیگر بخش های اقتصاد محسوب می شود. (جوانمردی و علی بخشی، .(1331: 2 صنعت گردشگری به واسطه سرمایه گذاری کم و نیز دوره بازگشت کوتاه سرمایه، هم برای کشورهای توسعه یافته و هم برای کشورهای درحال توسعه به عنوان یک فعالیت جذاب اقتصادی برای سرمایه گذاری تلقی می شود. همچنین توریسم سهم اصلی را در تنوع فعالیت های اقتصادی و کمک به کاهش عدم تعادل های منطقه ای در کشورهای توسعه
یافته برعهده دارد(.(Koc and Altinay, 2007 : 229
در کشور ما نیز صنعت گردشگری و اکوتوریسم از ظرفیت های بسیار بالایی برای رشد و توسعه برخوردار است. ایران با داشتن جاذبه های باستانی، تاریخی، طبیعی و آب و هوای متنوع و کم نظیر، موقعیت استراتژیک، تنوع قومی، زبانی خود، با فراهم آمدن بسترهای اقتصادی و مدیریتی مناسب، می تواند به یکی از قطب های مهم گردشگری دنیا تبدیل شود ( شمس و امینی، 82:1388 ). امروزه گردشگران بخش های زیادی از فضاهای داخل شهرها را مورد استفاده قرار می دهند؛ هسته های تاریخی شهرها، انواع موزه ها، پارک های سبز و آبی، پارک های تفریحی و موضوعی و ... همه در این استفاده شریک هستند. ( Griffinan and Hayllar, 2008: .(1032 توسعه طبیعت گردی در اطراف شهرها همگام با توان محیط زیستی سرزمین به عنوان یک ابزار و راهکارهای اثربخش، نقش اساسی در توسعه پایدار شهری، ارتقای سطح زندگی جوامع انسانی و حفظ تعادل طبیعی ایفا می نماید. کلمه توریسم که در فارسی از آن به گردشگری تعبیر می شود به صورتهای مختلف توسط صاحب نظران تعریف و مفاهیم متعددی از آن ارائه شده است. تعریفی که توسط سازمان جهانی توریسم در سال 1993 ارائه شده عبارت است از: توریسم هر گونه شکلی از سفر را که شامل اقامت حداقل یک شب و کمتر از یک سال و دور از خانه باشد در بر می گیرد .(Swarbrooke, 1999: 127)
توسعه پایدار نوعی راهبرد توسعه است که تمام دارایی ها و منبع طبیعی – انسانی را به موازات منایع مالی و فیزیکی برای
2
افزایش ثروت در بلندمدت مدیریت می کند و در عین حال به منافع نسل بعدی نیز می اندیشد (مرادی و رحمانی، .(42:1389 در واقع مهم ترین شاخصه توسعه پایدار در جامع نگری آن است (نصیری،(172:1384 بنابراین رشد و توسعه گردشگری باید بر مبنای توسعه پایدار گردشگری برنامه ریزی شود تا بتواند توسعه پایدار مکان ها و شهرها را به ارمغان آورد. تحقق توسعه پایدار گردشگری در گرو لحاظ نمودن سه رویکرد همه جانبه نگر و کل گرا، آینده نگر و مساوات گرا است. نگرش اول بر این باور است که توسعه هنگامی پایدار است که در بستر سیاسی، اقتصادی و اکولوژیک ملاحظه گردد. در رویکرد دوم، برآورد احتیاجات کنونی گردشگران، جامعه میزبان و به موازات آن محافظت و پاس داشت از محیط زیست و حفظ فرصت های برابر برای آیندگان مطرح است. در رویکرد سوم، مساوات درون نسلی و فرا نسلی در استفاده از امکانات، داده ها و منابع مورد نظر است (تولایی،.(142:1386
طبیعت گردی در برگیرنده اصول گردشگری پایدار درباره پیامدهای زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی است، به نحوی که فعالانه در حفاظت از میراث های طبیعی و فرهنگی مشارکت می کند و به آموزش و مشارکت جوامع بومی و محلی در کلیه مراحل برنامه ریزی، توسعه و اجرا تأکید دارد. در این راستا شهرشهمیرزاد به لحاظ دارا بودن موقعیت ارتباطی مناسب (راه ارتباطی سمنان و ساری ) و وجود منابع سرشار طبیعی، انسانی، جاذبه های تاریخی و مذهبی توانمندی های فراوانی در زمینه گسترش توسعه گردشگری و اکوتوریسم داشته است که با خط مشی ها و سیاست گذاری های مناسب میتوان فعالیت های گردشگری را بعنوان گامی موثر در ایجاد اشتغال، افزایش رفاه مردم و توسعه اقتصادی - اجتماعی منطقه و در نهایت از آن به عنوان راهبردی در جهت رسیدن به توسعه پایدار این شهر بهره برد. بنابراین با توجه به پتانسیل بالای این شهر در توسعه صنعت توریسم و اکوتوریسم منطقه و انبوه گردشگرانی که هر ساله از جاذبه های انسانی - طبیعی این شهر دیدن می کنند، ضرورت بررسی، حفظ و گسترش فعالیت های توریستی را در منطقه جدی دانسته و به تحلیل نقش و جایگاه این صنعت در توسعه پایدار شهری شهرشهمیرزاد که به عنوان توان هایی در جهت رشد و توسعه اقتصادی - اجتماعی این شهر می باشد، پرداخته و صنعت گردشگری را راهی برای رسیدن به توسعه شهری با تکیه بر اصول پایدار برشمرد.
مبانی نظری :
واژه گردشگری نخستین بار در سال 1811 میلادی در یک مجله انگلیسی مطرح شد. در آن زمان معنای این کلمه » مسافرت « بود که به معنای تماشای آثار تاریخی و طبیعی بکار می رفت (محالتی .(3:1380ریشه این کلمه از (Tourns) گرفته شده و باپسوند ISM ،به صورت Tourism یا گردشگری درآمده است (رهنمایی و شاه حسینی، .(7:1388 توریسم، به مجموعه فعالیتها و اقداماتی گفته میشود که به شکلی مرتبط با فرد گردشگر صورت میگیرد. ویژگی اصلی توریسم این است که در درجه اول، به سفری اطلاق میشود که دور از خانه یا محل کار است؛ دوم، اقامت کوتاه مدتی است که گاهی ممکن است بدون توقف شبانه باشد (شریف شهیدی، اردستانی و گودرزی سروش، .(28:1388
سازمان جهانی گردشگری در سال 1993، گردشگری را این گونه تعریف کرده است:
گردشگری، مجموعه ای از فعالیت های افرادی است که به مکان هایی خارج از محل زندگی و کار خود، به قصد تفریح، استراحت و انجام امور دیگر مسافرت می کنند و بیشتر از یک سال متوالی در آن مکان نمی مانند. معمولاًاهداف این گردشگران عبارتند از: گذراندن اوقات فراغت، تفریح، سرگرمی، فراغت خاطر، دیدار با دوستان و آشنایان، فعالیت های مربوط به شغل و حرفه، معالجه پزشکی، انگیزه های مذهبی، فرهنگی و نظیر اینها را شامل می شود (سازمان جهانی گردشگری، .(1993
