بخشی از مقاله
چکیده
راهبردهای گذشته در زمینه توسعه منطقهای در کشورهای در حال توسعه، بویژه در کشور ما نتوانسته است زمینه را برای توسعه منطقه ای فراهم سازد. به طوری که، منافع توسعه به طور عمده در قطب های خاص با جهت گیری به سمت مناطق توسعه یافته متمرکز شده و بیعدالتی بین فضاهای جغرافیایی را به دنبال داشته است. از طرفی دیگر، مناطق کمتر توسعه یافته با چالش های متعددی در توسعه اقتصادی و اجتماعی مواجه بوده و اقتصاد مبتنی بر استفاده بی رویه از منابع طبیعی به تخریب محیط زیست منجر شده است.
از این رو، برای کاستن از بیعدالتی های توسعه گذشته توجه به صنعت گردشگری مبتنی بر استعداد مناطق حاشیه ای به عنوان یکی از راهبردهای توسعه منطقه ای برای ارتقای اقتصاد محلی از طریق توسعه سرمایه گذاری و در نتیجه ارتقای سطح رفاه اقتصادی در مناطق کم برخوردار مورد توجه برنامه ریزان قرار گرفته است. هدف این مطالعه، بررسی توانمندی های گردشگری شهرستان خدابنده در استان زنجان به عنوان یکی از مناطق کم برخوردار کشور می باشد.
به این منظور، با بررسی مبانی نظری مرتبط با موضوع به بررسی توانایی های بالقوه شهرستان و سطح بندی جاذبه های موجود گردشگری پرداخته است. نتیجه مطالعات نشان می دهد که این شهرستان دارای توانمندی نسبی بالایی برای توسعه گردشگری بوده و به لحاظ توانمندی ها می توان از بین جاذبه های موجود در سطح اول، منطقه زرین غار- غار کتله خور- سد تالوار و در سطح دوم، منطقه قیدار- سهرورد- سجاس را در اولویت توسعه شهرستان متاثر از گردشگری مورد توجه قرار داد.
-1 مقدمه
یافتههای اغلب محققان نشان می دهد که گزینههای توسعه اقتصادی در مناطق کمتر توسعه یافته در کشورهای در حال توسعه محدود بوده و استراتژیهای قبلی توسعه از قبیل صنعتیسازی و توسعه کشاورزی نتوانستهاند نیروی لازم برای پایداری اقتصادی - اجتماعی در راستای توسعه منطقهای را فراهم کنند
به عبارت دیگر، مناطق کمتر توسعه یافته در این کشورها با معضلات متعددی از قبیل استفاده بیش از ظرفیت از منابع پایه طبیعی و کشاورزی مواجه هستند که به بروز چالش هایی از قبیل فقر درآمدی، پایین بودن توان ایجاد اشتغال مولد، تنزل نرخ بهرهوری در بخش کشاورزی از یک سو و تخریب گسترده منابع طبیعی از سوی دیگر منجر شده است که نیل به توسعه پایدار منطقه ای را تا حدود زیادی ساخته است
بنابراین، با توجه به این که راهبردهای گذشته در زمینه توسعه منطقهای با موفقیت بالایی همراه نبوده و نتوانسته است زمینه را برای توسعه متعادل در بین فضاهای جغرافیایی به دنبال داشته باشد و همچنین در توزیع منافع حاصل از رشد و توسعه نیز موفق نبوده به ایجاد مشکلات متعددی در این کشورها شده است.
در این رابطه، از دیدگاه بانک جهانی اهمیت توسعه فعالیتهای غیر زراعی و چندبخشی در مناطق کمتر توسعه یافته و حاشیه ای از قبیل صنعت و خدمات در ابعاد مختلف به عنوان یک الگوی متنوعسازی اقتصادی میتواند، موثر باشد
از این رو، در سالهای اخیر توسعه گردشگری به عنوان یکی از راهبردهای توسعه منطقه ای مورد توجه قرار گرفته و نظریهپردازان، برنامهریزان و مجریان دولتی در صدد ارائه راهکارها و روشهای جدید برآمده اند، تا از معضلات و مسائلی که این نواحی گریبانگیر آن هستند، بکاهند و به عنوان ابزاری برای ارتقای اقتصاد محلی از طریق ایجاد اشتغال و درآمد مولد و به تبع آن توسعه زیرساختهای تولیدی و توسعه کشاورزی و صنایع تبدیلی، سرمایه گذاری در فعالیت های مولد غیر کشاورزی، توسعه بازارهای محلی، ایجاد ارزش افزوده کشاورزی و در نتیجه ارتقای سطح رفاه اقتصادی در مناطق کم برخوردار مطرح شود
با توجه به ویژگیهایی از قبیل پیچیدگی و چندبخشی بودن فعالیتهای مرتبط با گردشگری و همچنین توانایی بالای آن در ایجاد و تقویت ارتباطات و شبکههای اجتماعی- اقتصادی بین مناطق کمتر برخوردار و حاشیهای در اقتصاد ملی با سکونتگاههای شهری و مناطق توسعه یافته کمک کرده و زمینه را برای توسعه همکاریهای منطقهای از طریق ایجاد تغییرات ساختاری در اقتصاد منطقه بویژه ترکیب بهینه فعالیتها در زمینه گردشگری و توسعه کشاورزی و تامین خدمات مورد نیاز گردشگران به افزایش میزان سرمایهگذاری در کشاورزی، توسعه صنایع تبدیلی، بهبود زیرساختها فرصتهای موثری را برای توسعه و باززندهسازی این مناطق روستایی از طریق توسعه سرمایهگذاری فراهم میسازد، که میتواند از تنزل اجتماعی-اقتصادی این مناطق جلوگیری کند
به طوری که، توسعه گردشگری منطقه ای از طریق ارتقای مناسبات بین مناطق مختلف کشور در فرآیند توسعه به انتقال منابع مالی و گسترش سرمایه گذاری از قبیل بهبود مبادلات مالی و پولی و جریان سرمایه در اشکال مختلف اعم از بودجه های عمرانی دولت، انتقال کالاها، سرمایهگذاری خصوصی و به تبع آن ارتقای جایگاه منطقه منجر می شود
منطقه مورد مطالعه در این مقاله، دربرگیرنده محدوده سیاسی شهرستان خدابنده از توابع استان زنجان است که به دلیل برخورداری از موهبتهای فراوان الهی همچون جاذبههای طبیعی و تاریخی- فرهنگی و تنوع اقلیمی توان و ظرفیتهای بالقوه زیادی برای جذب گردشگران در مقیاس منطقهای، ملی و حتی بینالمللی دارد، اما متاسفانه به دلیل عدم معرفی صحیح و مناسب منطقه و کمبود وجود نیروهای متخصص و کارآزموده، نارسایی زیرساختهای گردشگری اعم از اماکن اقامتی - هتل، مهمانپذیر، کمپینگ و ... - ، ضعف سیستم ارتباطی - از قبیل راههای دسترسی، انزوای جغرافیایی، فقدان و عدم تمایل به سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی و حتی دولتی باعث شده است تا منطقه ناشناخته مانده و در جذب علاقه مندان چندان موفقیتی حاصل ننماید. از این رو، تحقیق حاضر با هدف معرفی توانمندیهای گردشگری و اولویت بندی جاذبه های گردشگری شهرستان خدابنده تدوین شده است.
-2 روش تحقیق
تحقیق حاضر از نوع مطالعات کتابخانهای و اسنادی است که برای بررسی توانمندیهای گردشگری شهرستان خدابنده و نقش آن در توسعه منطقهای با بهرهگیری از مطالعات مشابه داخلی و خارجی اقدام شده است. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق دربرگیرنده محدوده سیاسی شهرستان خدابنده - شکل - 1 به مرکزیت شهر قیدار در جنوب شرقی استان زنجان با وسعت 5151 کیلومتر مربع - بالغ بر 20/9 درصد مساحت کل استان - است.
شهرستان خدابنده از نظر توپوگرافی کوهستانی ترین و تا حدودی مرتفع ترین منطقه استان زنجان است، که ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 2050 متر میباشد - شکل . - 2 بلندترین نقطه ارتفاعی منطقه بالاتر از 2500 متر - در غرب شهر قیدار - و کوههای پیغمبر داغی است. ارتفاع عمومی شهرستان خدابنده از غرب به شرق کاهش می یابد به طوری که نقطه ارتفاعی دهانه رودخانه خرارود در محل ورود به استان قزوین کمتر از 1600 متر می باشد - استانداری زنجان، . - 1392 این شهرستان از شمال به شهرستان ابهر و از شرق به استان قزوین، از جنوب به استان همدان و از غرب به شهرستان ایجرود و استان کردستان محدود می شود.
شکل -1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
شهرستان خدابنده در زمانی که زنجان از لحاظ تقسیمات کشوری با عنوان فرمانداری کل شناخته می شد، بخش بزرگی از این فرمانداری بوده که بعد از بخش بهار همدان بزرگترین بخش در سطح کشور به شمار میآمده است تا اینکه در سال 1348 با تأسیس فرمانداری به شهرستان تبدیل گردید و براساس آخرین تقسیمات کشوری شامل 4 بخش - مرکزی، افشار، بزینه رود، سجاسرود - و 7 نقطه شهری - قیدار، گرماب، زرینرود، سجاس، سهرورد، نوربهار و کرسف - و 10 دهستان - سهرورد، کرسف، دوتپه سفلی، آقبلاغ علیا، زرینهرود، بزینهرود، شیوانات، قشلاقات، خرارود، سجاسرود - و 232 آبادی میباشد
شکل -2 وضعیت ناهمواریها و منابع آب های سطحی شهرستان خدابنده
