بخشی از مقاله
1 چکیده :
نقش غنی و زیبای جامعه سنتی، حاصل سالها تلاش و همت محققانی چون علامه حلی و دیگر عالمان بزرگ این سرزمین بوده اند که علاوه بر دارا بودن علن الهی و آشنایی با مهندسی زمانه خود سعی بر تلفیق این علوم نموده و با تاسی از آیات ناب الهی شاهکارهای عظیمی را خلق نموده اند که می توان ادعا کرد بی نظیر هستند و ریشه در سنت و فرهنگ و مذهب و باورهای این مرز و بوم دارد تا جایی که غنا و زیبایی تار و پود معنوی آن است که طرحها و نقشهای کلی را به هم پیوند می دهد.
اصول معنوی حاکم بر معماری سنتی ایران، ریشه های عمیقی در فرهنگ و اندیشه های این مرز و بوم داراست برخورد و آمیزش عنصر ایرانی با جریانهای فرهنگ و هنر و اندیشه اسلامی ، سیمای تازه ای به هنر ایرانی بخشید. معماری ایران پس از اسلام از طراحی، ظرافت و دقت بی نظیری برخوردار شد. ارتباط و تلفیق فضاهای مختلف نسبت به هم و ایجاد معابر بزرگ و متناسب برای سهولت رفت و آمد عابران و تلفیق فضای سبز و کاشت درختان با سایه های دلپذیر و خنک در حاشیه خیابانها و جاری شدن نهرهای پرآب از زیر درختان و تلفیق زیبای آن با درختان بی اختیار انسان را به یاد آیات زیبای بهشتی می اندازد.
در ضمن برای رسیدن به یک محیط پایدار باید هر چه بیشتر به طبیعت نزدیکتر شویم و آن ممکن نیست مگر با استفاده از عناصر موجود در خود طبیعت یعنی استفاده از گونه های کمیاب در طبیعت برای احیاء آن و نیز رسیدن به یک محیط پایدار و سالم مثل استفاده از گیاهان دارویی بی خطر و حتی مفید برای سلامتی انسان.
-2کلمات کلیدی :
فضای سبز،جامعه سنتی، فضای سبز ، گیاهان دارویی ، حکمت اسلامی ، معماری سنتی
مقدمه :
قرآنکریم کتاب هدایت بشر به سوی خدای متعال است که در راستای اهداف هدایتی خود از شیوههای گوناگون برهان، موعظه، جدل به روش نیکو و اشاره های علمی استفاده کرده است. در این کتاب بیش از هزار آیه به مطالب علمی اشاره دارد که برخی در حد اعجاز علمی قرآن به شمار میآید؛ از اینرو آیات فراوانی در ارتباط با گیاهان و مسائل مربوط وجود دارد که حاکی از اهمیت این موضوع میباشد. تمام گیاهانی که از زمین میرویند از هر نظر مهم و آیت روشنی از عظمت خداوند میباشند. گیاهانی که در قرآن کریم از آنها نام برده شده هم از نظر خواص و کاربرد و هم از نظر اشاره به رویدادها و اتفاقاتی که همراه با نام این گیاهان آمده نیز از اهمیت ویژهای برخوردارند؛ چون نام این گیاهان با کلام الهی آمیخته شدهاند، به نوعی ارزشمند و مهم جلوه می کنند.(اسفندیاری ، سرور ، (1389 در کنار اهمیت به آیات قرآنی ضروری به نظر می رسد که ما برای رسیدن به محیطی پایدار از رو شهای گوناگون دیگری نیزاستفاده
کنیم، گرچه آیات قرآنی برای تمام بشریت و تمام زندگی ما از تولد تا مرگ دارای برنامه و رویکردهای بسیار مهمی است اما به دلیل نقص بشری از درک تمامی آیات قرآنی و مفهوم آن، هر آنچه که ما امروز در دست داریم از روایات معصومین و سالها تحقیق و بررسی عالمان این حوزه بوده است. پس ما ناچار به استفاده از روش های دیگری هستیم. روشهایی آسانتر و در دسترس تر و این ممکن نیست جز پناه بردن به خود طبیعت و رعایت اصول معماری سازگار با اقلیم که گامی نو در این زمینه می باشد.(نگارنده)
فرضیه :
می توان با استفاده از تجربیات آیات قرآنی مرتبط در این زمینه به محیطی آرام و سالم و پایدار دست پیدا کنیم و با تاسی از آن با استفاده از گونه های گیاهی که در آن ذکر شده و همچنین با نزدیکی به طبیعت و استفاده از گونه های گیاهی بومی ترجیحا دارویی به جای استفاده از گیاهان وارداتی باعث تثبیت خاک و مانع از فرسایش آن و نیز رسیدن به محیطی سالم و عاری از آلودگی و انواع بیماریها خواهیم بود.
روش تحقیق :
عمده ترین روش تحقیق ما بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی می باشد، و نیز به منظور آشنایی با فضای سبز و تاثیر آن بر محیط شهری و معماری برای رسیدن به یک محیط پایدار با استفاده از آیات قرآنی و نیز برای نزدیک شدن هرچه بیشتر به طبیعت سعی بر انتخاب و مطالعه گونه های گیاهی دارویی شده که نه تنها محیط بلکه تن وجان خود را سالم نگه داریم.
سوالات تحقیق :
-1 آیامی توان با استفاده از آیات قرآنی و تجربیات آن به محیطی سالم و پایدار دست یافت.
-2 آیا می توان با استفاده از تجربیات فضای سبز در معماری سنتی به معماری پایدار دست یافت. -3استفاده از گیاهان دارویی در فضای سبز چه تاثیرات مثبتی بر معماری و محیط زیست سالم دارد.
اثر محیط:
بین هر موجود زنده و پیرامون او روابطی وجود دارد، که مادرزادی شکل نگرفته اند. بیشتر اکتسابی می باشند تنها در برخی موارد واکنش انسان غریزی است. بدین معنی که جایگاه هر چیز کجاست باید انسان در ارتباط با محیط خود مفهوم اشیاء را یاد بگیرد.
(عبدی ، بیژن ، (1391
جایگاه هر چیز کجاست. به مرور زمان و افزایش تجربیات شبکه عظیمی از اطلاعات یاد اندوزی شده در ذهن ما به وجود می آید. ونهایتاً قادر به شناخت تمامی اشیاء می شویم. این شناخت به ما قدرت کنترل محیط را میدهد.(عبدی ، بیژن ، (1391
رابطه انسان ، طبیعت :
برای درک رابطه ساختمان با محیط ابتدا بایستی به دیدگاه انسان در مورد محیط و یا به طور کلی نسبت به طبیعت، نظر داشت. اساس ساختن، دست اندازی به طبیعت است. نوع این دست اندازی ارتباط بسیار نزدیک با طرز تفکر انسان در مورد طبیعت دارد. در بسیاری ازفرهنگهای شرقی، ارتباط کاملاً نزدیکی بین انسان و طبیعت وجود داشته و امروزه نیز گاهی این ارتباط به چشم می خورد. انسان خود را جزئی از طبیعت می دانسته به این دلیل در اتباط چند گانه باآن بوده است. این ارتباط به هر دو امکان ادامه زندگی می داده است. چنین ارتباطی بین طبیعت و انسان در جوامع غربی نیز وجود داشته اما بعدها جهان بینی مسیحی آن را تغییر داد. این ارتباط دوگانه از طریق مسیحیت تبدیل به ارتباط مثلث شد، بر اساس این تفکر طبیعت را خدا خلق کرده و بشر بایستی از آن استفاده کند. به این ترتیب جمعاً با خود انسان نیز یگانه به حساب می آمدند، بر اساس تثلیث غربی یک رشته از روابط دوگانه به وجود می آمدند.
خدا
انسان طبیعت
انسان خدا
طبیعت
-مانند: انسان – خدا، طبیعت – انسان، عینیت _ ذهنییت، جسم _ روح ...
ماخذ: عبدی، بیژن، 1391
در سالهای متمادی چون در سیستم مسیحیت جنبه خدایی برای خدا قائل نبود، برای انسان این امکان وجود نداشت، که به طبیعت جنبه تقدیس داده و از این راه پذیرای آن باشد. نخستین تلاشها برای توجه به طبیعت در دوره رنسانس صورت گرفت. نقش خدایی رابطه انسان، طبیعت روز به روز ضعیفتر شد. قوانین فیزیک بر طبیعت یا دست ساخته انسان به صورت یکسان عمل میکند و برای همین انسان در بسیاری از موارد مانند ساختمان، به طبیعت به عنوان مدل مراجعه میکرده است. مثلاً گفته میشود که برونلسکی3 برای ساختن گنبد کلیسای جامع فلورانس تخم مرغ را به عنوان مدل در نظر گرفته است.یا ژوزف پکستون4 در ساخت کاخ کریستال از برگهای ویکتوریا رجیا نوعی نیلوفر آبی الهام گرفته است. در فرانسه کاخ ورسای لویی چهاردهم، یک باغ ایجاد شده به دست بشر در اطراف کاخها به وجود آوردند. در انگلستان تحت تاثیر افکارات ژان ژاک روسو باغ انگلیسی به وجودآمد. محیط طبیعی را تابع قوانین هندسی نکردند. بلکه وضع موجودش را تا حدی که امکان داشت حفظ کردند، در اینصورت ساختمان و باغ مفهوم دو جزء هم ارزش را
به ذهن القا میکردند.
(سیفیان ، محمد کاظم ، (1386
- رابطه باغ و ساختمان در فرانسه و انگلستان ماخذ: عبدی، بیژن، 1391
پیوند معماری با طبیعت :
نکته حائز اهمیت در پیوند میان معماری سنتی ایران و طبیعت رعایت اصل محرمیت است. بناها همواره به گونه ای شکل گرفته اند که در ترکیب با طبیعت و استفاده از عناصر آن ، محیط طبیعی را به درون خود کشیده و همانند حجابی آن را در میان خود گرفته اند و این وجه تمایز معماری سنتی ایران با دیگر ممالک است. در معماری ارگانیک غرب که نگاه ویژه ای به طبیعت دارد و فرم و فضای معماری در بسیاری از موارد از ویژگی های توپوگرافیکی زمین تبعیت می کند ، معماری به گونه ای شاخص در طبیعت رها می گردد تا با آن پیوند برقرار کند و می توان گفت که خود را در اختیار طبیعت قرار می دهد . حال آنکه در معماری سنتی ایران اصل پیوند با طبیعت در گرو اصول ارزشی مهمتری است که ریشه در جهان بینی معمار و اجتماع دارد و به همین سبب است که در بسیاری موارد چه در بناهای عمومی و چه در بناهای خصوصی ، فضاهای طبیعی در دل فضای مصنوع جای گرفته است «باغ و حیاط ، مکمل فلات گرم و کم آب ایران، اهمیت خود را در عصر اسلام در حد صوری تصوری از فردوس حفظ می کند هشت بهشت صفوی نه تنها در نقشه سراسری بلکه در همان طرح کوشک مرکزی اش، بی اغراق آفریننده بهشتی پویاست.» (اردلان ، (1380 و به عقیده بسیاری از جمله استیرلن سرچشمه وجود نمادین اندامهای کالبدی معماری ایران در عالم مثال یا عالم ملکوت و یا بهشت موعود دیده می شود و در معماری باغها و حیاط ها و پیوند با طبیعت ، الگو برداری از عناصر باغ های بهشتی مد نظر معمار بوده است. حتی در طراحی و ساخت باغ های ایرانی شاهد دیواره های بلند در اطراف هستیم که شکل دهنده فضای محرم درون اند و در دل این فضای درونی است که عمارات و کوشک ها به گونه ای بارزتر شکل گرفته اند ، چرا که حصار بیرونی حریم امن درونی را فراهم آورده است. لذا باید عنوان کنیم در شکل گیری معماری سنتی ما اصول ارزشی مقدم بر سایر اصول ، معیارها و راهکارها قرار گرفته اند و معمار همواره در پی
یافتن پاسخ های مناسب و خلاقانه در به کارگیری اصول بوده است.
واژه باغ :
باغ از »بغ« به معنی خدا گرفته شده است . این کلمه نخستین بار در منابع مکتوب دوران سلجوقی برای اشاره به نوعی بوستان بزرگ با یک کوشک اصلی و کوشک های فرعی دیگر به کار رفته است . در دوران باستان به جای واژه باغ از کلمه پردیس استفاده می شد که به معنای باغ محصور است . واژه پردیس به معنای بهشت نیز استفاده شده است که در زبان عربی به فردوس و در زبان انگلیسی به پارادایز تبدیل شده است. خود واژه بهشت به معنای بهترین زندگی ، به شکل باغی سرسبز و زیبا مجسم شده است.(پیرنیا،(1373
