بخشی از مقاله
چکیده:
امنیت، موهبتی است که در سایه آن زندگی جریان مییابد و در نبودش حیات می میرد. در دودهه اخیر، مسئله ایمنی شهری و ضرورت کاهش ناهنجارهای شهری، دغدغه مهم مدیران و برنامهریزان بوده است زیرا امنیت، زمینه ساز و بستر توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است و خود نیز از این عناصر تأثیر می پذیرد .افزایش امنیت در شهرها افزون بر مزایای ظاهری چون تقویت هویت، سرزندگی، کارایی و زیبایی فضا، این مزیت را دارد که مردم در فضای ایمن حضورمؤثرتری دارند و زندگی، فعالیت، سرمایهگذاری و کسب و کار رونق بیشتری میگیرد و در نتیجه از نظر مالی و اقتصادی شاهد رشد افزونتری خواهیم بود، و برعکس فضاهای ناامن، دافع مردم و سرمایهگذاران خواهد بود.
بخشی از ناامنی شهری حاصل از وقوع بزهکاری است. بزه یک رفتار اجتماعی منفی است که همواره مورد توجه علوم مختلفی چون حقوق، جرمشناسی، جامعهشناسی، جغرافیا، روانشناسی و علم رفتارشناسی قرار دارد. نظریهپردازان این رشته ها در کنار بررسی علل و پیامدهای این پدیده، به دنبال یافتن راهکارهایی برای کاهش میزان بزهکاری هستند. پیشگیری، از جمله پیشگیری وضعی از بزهکاری به عنوان یکی از راههای مبارزه با حوادث ناگوار همیشه مورد توجه انسان بوده است. و منظور از پیشگیری وضعی از بزهکاری، یعنی مجموعه تدابیر، تصمیمات، برنامهها و اقداماتی را شامل میشود که قبل از روی دادن بزه انجام می شود تا مانع از وقوع آن گردد. لذا در این گونه پیشگیری با تاکید بر این مسئله که بزه در ظرف مکان وزمان روی میدهد می توان با تمرکز بر مؤلفه زمان و مکان میزان بزهکاری را کاهش داد. در این مقاله با روش علمی- توصیفی سعی شده است به ضرورت پیشگیری وضعی به منظور مقابله با پدیده بزهکاری، همگام با توسعه جوامع شهری پرداخته شود.
کلمات کلیدی: بزهکاری، پیشگیری وضعی، جوامع شهری
-1 مقدمه
امنیت، موهبتی است که در سایه آن زندگی جریان مییابد و با فقدان آن حیات میمیرد. در دو دهه اخیر مسئله ایمنی شهری و ضرورت کاهش ناهنجارهای شهری، دغدغه مهم مدیران و برنامهریزان بوده است. افزایش امنیت در شهرها افزون بر مزایای ظاهری چون تقویت هویت، سرزندگی،کارایی و زیبایی فضا، این مزیت را دارد که مردم در فضای ایمن حضورمؤثرتری دارند و زندگی، فعالیت، سرمایهگذاری و کسب و کار رونق بیشتری میگیرد و در نتیجه از نظر مالی و اقتصادی شاهد رشد افزونتری خواهیم بود، و برعکس فضاهای ناامن، دافع مردم و سرمایهگذاران خواهد بود. بخشی از ناامنی شهری حاصل وقوع بزهکاری است. نظریهپردازان رشتههای مختلف در کنار بررسی علل و پیامدهای این پدیده، به دنبال یافتن راهکارهایی برای کاهش میزان بزهکاری از طریق پیشگیری هستند. از جمله پیشگیری وضعی از بزهکاری به عنوان یکی از راههای مبارزه با حوادث ناگوار همیشه مورد توجه انسان بوده است.
پیشگیری وضعی مجموعه تدابیر، تصمیمات، برنامهها و اقداماتی را شامل میشود که قبل از روی دادن بزه انجام میشود تا مانع از وقوع آن گردد. لذا در این مقاله با روش علمی- توصیفی سعی شده است به این مسئله پرداخته شود که آیا در کنار توسعه جوامع شهری و همگام با این توسعه می باستی به پیشگیری وضعی جهت مبارزه با پدیده بزهکاری توجه نمود یا خیر؟. بنابراین پژوهش حاضر از دو قسمت تشکیل شده است. در قسمت اول به موقعیت خاص جوامع شهری، در قسمت دوم به پیشگیری وضعی از بزهکاری و روش های آن و در پایان نتیجه گیری و پیشنهادات آورده شده است.
-2 موقعیت خاص جوامع شهری
نرخ رشد سالانه جمعیت در بیشتر کشورهای جهان سوم معادل 2 تا 3 درصد است و این در حالی است که نرخ رشد شهرنشینی تقریبا دو برابر این مقدار است. علت افزایش رشد شهرها هجوم امواج عظیم جمعیت مهاجران بیکار روستایی است. روستاهایی که به دلیل مشکل کمبود اشتغال و درآمد، دیگر توانایی حفظ جمعیت خود را ندارند و نتیجه آن فرار مردم و سکنه آنها به سوی شهرهاست. این افراد به صورت آلونکنشین، زاغهنشین در هر گوشه و کناری سکنی میگیرند و برخی از ایشان نیز در پیادهروها و زیر پلها روزگار میگذرانند - کورا، 1384، ص. . - 50 طبق آمار اینترپول به نقل از دادگاه اروپا در موضوع امنیت شهرها، نرخ جرایم ملی به ازاء هر هزار نفر سکنه را با نرخ جرایم در شهرهای بزرگ مقایسه میکند و این نتیجه به دست میآید که معمولا نرخ جرایم شهرهای بزرگ نزدیک به دو برابر نرخ جرایم ملی هستند. این برتری نرخ جرایم در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ که در آمارها و پژوهش ها خود را نشان میدهد به دلیل ویژگیهای خاص اینگونه جوامع است.
لذا امنیت، موهبتی است که در سایه آن زندگی جریان مییابد و در نبودش حیات میمیرد. - نویدنیا، 1388، ص. . - 29 زیرا امنیت، زمینه ساز و بستر توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است و خود نیز از این عناصر تأثیر میپذیرد - رهنمایی، 1385، ص. . - 57 افزایش امنیت در شهرها افزون بر مزایای ظاهری چون تقویت هویت، سرزندگی،کارایی و زیبایی فضا، این مزیت را دارد که مردم در فضای ایمن حضورمؤثرتری دارند و زندگی، فعالیت، سرمایهگذاری و کسب و کار رونق بیشتری میگیرد و در نتیجه از نظر مالی و اقتصادی شاهد رشد افزونتری خواهیم بود، و برعکس فضاهای ناامن، دافع مردم و سرمایهگذاران خواهد بود - حسینیون، 1386، ص. . - 82
-1/2 وضعیت محیطی شهرها
زندگی شهری ویژگی های خاص خود را دارد به نحوی که گاهی این ویژگیها زمینهساز بروز انحرافات و بزهکاری بیشتر میگردد.برخی ویژگیهای جوامع شهری و مدرن که در شناسایی وضعیت کجروی و انحرافات مورد توجه واقع میشود به شرح زیر بیان میگردد:
الف- بینامی و گمنامی در شهر: این ویژگی بیانگر قشرهای مختلف است که در یک منطقه شهری زندگی میکنند و کمتر همدیگر را می شناسند. افراد در چنین مراکزی کمتر باهم در تماس هستند و در مواردی نیز بدون این که با نام یکدیگر آشنایی داشته باشند باهم در ارتباط هستند.اگر آمار جرایم روستایی پایینتر از نرخ جرایم شهری است، این امر نه به دلیل مناسبتر بودن اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاها نسبت به شهرهاست بلکه به دلیل همگونی و یکپارچگی فرهنگی موجود در روستاهاست، به نحوی که اگر فردی مرتکب جرم شود باید نسبت به آحاد مردم محله پاسخگو و شرمنده باشد و چه بسا این خاطره ارتکاب جرم وی تا سالها در ذهن افراد بماند. همین امر به عنوان رادع و مانع بزرگی بر سر راه ارتکاب جرم است. متاسفانه در شهرهای بزرگ گمنام بودن خود یک عامل موثر در ازدیاد بزهکاری است.
ب- فردگرایی: صنعتی شدن و زندگی همراه با تخصص و غرق شدن فرد در زندگی شلوغ و متراکم شهری سبب شده تا پدیده فردگرایی در نقاط شهری هرچه بیشتر افزایش یابد. شهرنشینان عموماً از خانواده خود و نظام ارزشی گذشتگان پیروی نمیکنند و بدینگونه ارزشهایی جدید را جستجو میکنند که هرچه بیشتر فردگرایی را در آن ها تقویت کند. تحت تاثیر شرایط پیچیده شهری و رشد فردگرایی بین شهرنشینان، احساس همدردی با جامعه شهری توسط شهرنشینان کاهش مییابد. نهاد خانواده در جامعه شهری دارای ویژگیهای خاص خود میباشد؛ به این معنا که ارزشهای عاطفی، حس همدردی و تعاون بین افراد و اعضای خانوادهها در نقاط شهری به حد اقل خود کاهش مییابد.
ج- بحران مسکن: یکی دیگر از مشکلات زندگی شهری بحران مسکن و کاشانه است که در پی رشد سریع جوامع شهری به اشکال مختلفی بروز کرده است. این پدیده که عمدتا ناشی از مهاجرت بیرویه و افزایش جمعیت است، بیشتر دامن گیر اقشار ضعیفتر در جامعه است.
د- فاصله طبقاتی: یکی از مشخصات بارز جوامع شهری فاصله طبقاتی زیاد است. در این گونه جوامع ثروتمندان از سطح زندگی بالا و تسهیلات فراوانی برخوردارند، درحالیکه طبقات متوسط و پایین در نقاط شهری با مشکلات گوناگونی به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، اسکان،وضعیت فرهنگی و نظایر اینها مواجه هستند.
ه- بیکاری و بحران اشتغال: بیکاری و بحران شغل نیز تا حد زیادی در جوامع شهری تحت تاثیر پدیده مهاجرت و افزایش بیرویه جمعیت به وجود میآید. بیکاری هم به لحاظ این که موجب فقر و مشکلات مالی و اقتصادی است به عنوان ریشه و علت بزهکاری مطرح است و هم به عنوان ایجادکننده فرصت موقعیت ارتکاب جرم مورد توجه مباحث راجع به پیشگیری وضعی است.در شهرهای بزرگ به همان اندازه که ضریب اشتغال بالاست و زمینه کار مساعد است، به همان اندازه نیز نرخ بیکاری زیاد است.
و- سستی در زمینههای اخلاقی: در پی موارد فوق الذکر و خصوصیتهای یاد شده زندگی شهری، ویژگیهای فردی، رفتار افراد و بهطور کلی مجموعه ارزشهای اخلاقی افراد و اعضای جامعه نیز در نقاط شهری تحت تاثیر قرار می گیرد. همینطور بسیاری از ممنوعیتهای اخلاقی،فرهنگی و ویژگیهایی از این قبیل تا جایی که به زندگی خانوادگی،
