بخشی از مقاله
چکیده
به موازات گسترش روزافزون کاربرد رایانه در زندگی بشر و تاثیر آن در همهی جوانب زندگی انسان و با توجه به ویژگیهای این پدیده نوظهور از جمله سرعت زیاد، دقت بالا، ذخیرهسازی حجم زیاد اطلاعات، تبادل سریعاطلاعات، دسترسی آسان و محاسن بیشمار دیگر زندگی بشر امروز، بدون آن تقریباً غیرممکن میباشد. لکن صرفنظر از کلیهی مزایای گفته شده، کاربرد رایانه در زندگی بشر سرآغاز ظهور جرایم جدیدی در دنیای امروز گردیده، که به جرایم رایانهای شناخته میشود، جرایم رایانهای بهعنوان یک پدیدهی خطرناک در عصر الکترونیک و ارتباطات است که شناخت آن مستلزم مطالعات جرمشناختی جدیدی است؛ به گونهای که موجب پیشبینی تدابیر کیفری جدیدی در این زمینه شده است، اما با توجه به مشکلات بسیاری که فراروی تدابیر کیفری وجود دارد سیاست پیشگیری از وقوع این جرم مناسبترین تدبیر سیاست جنایی است. از این رو و با توجه به جمعیت قشر جوان در کشور و از سوی دیگر استفاده بیشتر جوانان و نوجوانان از رایانه این نوشتار بر آن است ضمن ارائه تعریف از جرایم رایانهای و ذکر ویژگیهای این جرایم به بررسی و ترسیم پیشگیری اجتماعی رشد مدار در مواجهه با چنین جرایمی بپرازد.
واژگان کلیدی: جرایم رایانهای، فضای مجازی ، پیشگیری رشد مدار، فناوری اطلاعات و ارتباطات.
مقدمه:
در دنیای امروز میان اطلاعات در معنای کلی و رایانهها چنان پیوند ناگسستنی برقرار گشته که هنگامی که از فناوری اطلاعاتی سخن به میان میآید گزینهای جز رایانه به ذهن نمیآید. همان کارهای ریز و درشت مشروع، قانونی و سودمندی که میتوان تصور اجرا بهرهورانهشان را در دنیای سایبر واقعیت بخشید تقریباً هر کار ناپسندی را هم میتوان به همان شکل بهره ورانه برنامهریزی و اجرا کرد؛ از توهین و تحقیر عادی گرفته تا کلاهبرداری و سرقت رایانهای و رفتار خطرناک تروریستی و این روند رشد فزایندهی خود را میپیماید از این رو افراد مختلف از جمله جرمشناسان، حقوقدانان و متخصصان کامپیوتر به مطالعه و بررسی همهجانبهی این پدیدهروی آورند.
با توجه به خسارت هنگفت و زیانباری که جرایم رایانهای بر جوامع تحمیل میکنند لازم است تدابیر اساسی دربارهی آن اندیشیده شود، اما با توجه به مشکلات بسیاری که فراروی تدابیر کیفری وجود دارد و با تأسی به اصل منطقی و خدشهناپذیر رجحان »پیشگیری« بر »درمان« که بر هیچ عقل سلیم و ذهن هوشیاری پوشیده نیست، سیاست پیشگیری از وقوع این جرم مناسبترین تدبیر، »سیاست جنایی« است. بنابراین ضروری است در این راستا راهکارهای حمایتی پیشگیرانه به طور خاصه پیشگیری اجتماعی زودرس در مقابله با جرایم رایانه ای به متولیان سیاست جنایی معرفی گردد.
در مورد جرائم رایانهای آنچه حائز اهمیت است، پیشگیری از جرم میباشد نه صرف مجازات، پیشگیری بهترین راهکار است که به 2 قسم کلی میباشد،این 2 قسم کلی عبارتند از پیشگیری وضعی یا وضعیتمدار و پیشگیری اجتماعی یا فردمدار که آنچه مد نظر ماست پیشگیری اجتماعی میباشد.
همچنین پیشگیری اجتماعی خود به 2 شاخه تقسیم میشود که عبارت است از پیشگیری اجتماعی جامعهمدار و پیشگیری اجتماعی رشدمدار که آنچه در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته پیشگیری اجتماعی رشدمدار است. پیشگیری اجتماعی رشدمدار، که به آن پیشگیری زود هنگام نیز گفته میشود مجموعه اقداماتی است که برای شناسایی عوامل خطر و مداخلهای به موقع نسبت به کسانی که به دلیل داشتن وضعیت خاص در معرض ارتکاب جرم قرار میگیرند، صورت میپذیرد. به این نحو که با مداخلهای بموقع جلوی بزهکاری و تداوم گرایش بزهکارانهی آنها را بگیرند - نیازپور - 124:1382 که از حیطهی آنها میتوان به اقداماتی اشاره نمود که در دوران رشد جسمی و شخصیتی که در آن سری نهادها و سازمانهای عمومی و شخصی صورت میگیرد که با رویکردی آموزشی و تربیتی، قدرت شناخت و مهارتهای لازم برای زندگی اجتماعی را در افراد افزایش میدهد و رشد حاصل از این فرآیند آموزشی و تربیتی توسط نهادهای مسئول، به ویژه در کودکان موجب میگردد تا افراد مذکور در اجتماع نیز در مواجهه با افراد گوناگون و همچنین معضلات رخ داده در زندگی اجتماعی و شخصی خود، واکنش منطقی و مناسب بکار گیرند. - علمداری - 80:1389
در این نوشتار به دلیل گستردگی در حوزه پیشگیری از جرایم و انحرافات رایانه ای تنها به بحث و بررسی و آثار مثبت پیشگیری اجتماعی رشد مدار از جرایم رایانه ایی خواهیم پرداخت. جوامع انسانی و استقرار نظام ارزشی الگوهای متفاوتی را در راستای زیست متقابل انسان ها ایجاد کرده است که در این میان عدم تعرض به حریم و محدوده ی حقوق اشخاص، چارچوبه طرح های حمایتی و حفاظتی از ارزشهای انسانی را تشکیل داده است. تجمع انسانی و روابط تنگاتنگ انسان ها و لزوم تعادل میان آنها قواعد و مقررات مخصوصی را می طلبد که اجرای اجتماعی و فرهنگی به فضای مجازی باعث گردیده است که نوع جدیدی از جامعه بشری و زیستگاه انسانی با عنوان » فضای مجازی « ظهور نماید و انسان اجتماعی را در نوسان میان فضای حقیقی و مجازی ، به یک عنصر متغیر تبدیل نماید که این بخش از زندگی اجتماعی انسان ها همانند فضای حقیقی او نیازمند بکارگیری ساز و کارها و ابزارهای حقوقی لازم و خاص برای حفظ تعادل او در راستای حفظ حقوق خود خواهد بود ، بنابراین تمامی ارزش ها و هنجارهای فضای حقیقی و متعاقب آن حقوق و تکالیف مرتبط با آن به فضای مجازی منتقل گردیده است بطوری که می توان گفت فضای مجازی به حقیقتی انکار ناپذیر تبدیل شده است.
انتقال بخش اعظمی از زندگی بشری به فضای مجازی نوع جدیدی از اعمال مجرمانه و طیف وسیعی از نقض قواعد و هنجارها را نیز باعث گردیده است .در حاشیه گسترش فضای مجازی ، می توان از افتراقی شدن بزهکاری و تنوع سیکل و چرخه جنایی نیز صحبت به میان آورد از طرفی دلیل سهولت بزهکاری و احتمال پایین دست گیری مجرمین در فضای مجازی باعث گردیده تا سیاست جنایی مقابله با این جرایم به سمت فنی شدن پیش رود که اتخاذ تدابیر پیشگیرانه جزء مناسب ترین راهکارهاست. جرایم رایانه ای به جهت وسعت ارتکاب آن ، نگاه و توجه سیاست جنایی را به خود جلب نموده است و به نظر می رسد اقدامات غیر کیفری و راهکارهای پیشگیرانه به طور خاصه پیشگیری اجتماعی رشدمدار - زودرس - برای ممانعت و جلوگیری از تشکیل و اجرایی شدن این جرم نتایج مثبت و مطلوبی را به بار خواهد آورد.
هدف این نوشتار که تکیه بر پیشگیری اجتماعی رشدمدار است ناشی از اهمیت بحث پیشگیری است که عبارت است از اولا - معطل ماندن بند 5 اصل 156 قانون اساسی ، چرا که قوه قضاییه در محکوم کردن با اقتدار عمل میکند اما در بحث پیشگیری قصور ورزیده. ثانیا - بالا بودن نرخ بزهکاری ، علی رغم اجرای شدید مجازات همچنان نرخ بزهکاری بالاست و این افزایش بزهکاری و بزه دیدگی حاکی از این است که نظام کیفری در راستای رسیدن به اهداف خود شکست خورده و پیشگیری می بایست توسط نهادهای دیگر دنبال شود . ثالثا - کمبود فضای زندان ، طبق آمارهای منتشر شده تورم جمعیت کیفری در کشور ما بالاست، از این رو برای کاهش هزینه های مادی و معنوی جرم می بایست فرد بزهکار قبل از وقوع جرم ناکام بماند . رابعا - قهرآمیز بودن طبع دادگاه های کیفری ، که هم امری بسیار پر هزینه است و هم نتوانسته تاثیر بسزایی در کاهش آمار جرایم ایفا کند.
امروزه جرایم رایانه ای که بهعنوان پدیدهای، حاصل گسترش روزافزون تکنولوژیهای الکترونیکی و رایانهای است، امنیت بسیاری از کاربران رایانه و اینترنت را مختل کرده است خصوصاً احتمال وقوع جرایم رایانهای به شکل سازمانیافته بر اهمیت و امروزی بودن این جرم افزوده است از این رو آشنایی با ماهیت این جرایم و ارائهی راهکارهائی در جهت مصون ماندن از این نوع جرایم بسیار با اهمیت است ، چرا که امنیت انسانی ایجاب می نماید آرامش و آسایش روحی افراد ، هم در فضای حقیقی و هم در فضای مجازی تامین گردد.
تعریف جرایم رایانهای:
هنوز اجماع بینالمللی برای تعریف جرم رایانهای شکل نگرفته و در تعریف آن الگوی یکسانی مورد تبعیت قرار نگرفته، این امر از یک طرف ناشی از سطح غیریکسان تکنولوژی کامپیوتری و گسترش جرائم رایانهای در کشورهای مختلف و از سوی دیگر ناشی از نظرات و دیدگاههای متفاوتی است که مبنای تعاریف جرم رایانهای را شکل میدهد. برای مثال سازمان همکاری و توسعهی اقتصادی Organization for Economic Co-Operation and - O.E.C.D Development - در سال 1983 تعریفی مبهم از جرم رایانهای نموده است که به نظر میرسد به اشتباه بهعنوان تعریف جرم رایانهای مورد استفاده واقع شده است برابر تعریف سازمان مذکور: »سوءاستفاده از کامپیوترها شامل هر رفتار غیرقانونی، غیراخلاقی، غیرمجاز مربوط به پردازش خودکار و انتقال دادهها است.«در این تعریف صراحتاً از واژهی »سوءاستفاده از کامپیوتر« بهجای واژهی حقوقی جرم استفاده شده است و شامل کلیه رفتارهای غیرقانونی، غیرمجاز و غیراخلاقی است و جامع جرم رایانه ای قابل استفاده نمیباشد. - باستانی - 30:1383
