بخشی از مقاله
چشم انداز پژوهشي آموزش الکترونيکي در ١٤٠٤
چکيده
هدف اين مقاله شناسايي مهمترين حوزه هاي پژوهشي آموزش الکترونيکي در بيست سال آتي است . در اين بررسي به روش مطالعه دلفي و با استفاده از پست الکترونيکي اطلاعات مربوط به سه اولويت پژوهشي براي ١٤٠٤ از منظر صاحبنظران آموزش الکترونيکي گرد آوري گرديد.
١٦ درصد از جامعه مورد بررسي به رايانامه پژوهشي پاسخ معتبر دادند. نتايج مربوط به بررسي فرواني نظرات نشان داد: سه حوزه مهم پژوهشي در ١٤٠٤ عباتند از: تکنولوژي و طراحي محتواي آموزشي ، ارزشيابي و بومي سازي آموزش الکترونيکي . در اين ميان «يادگيرنده » به عنوان محور آموزش هاي الکترونيکي ، در پژوهش ها مورد غفلت واقع شده بود. بنابراين ، لزوم تدوين سند و چشم انداز پژوهش هاي آموزش الکترونيکي ، حرکت به سمت پژوهش محور کردن تصميمات آموزش الکترونیکی از جمله پیشنهادات این بررسی است .
واژه هاي کليدي
آموزش الکترونيکي - پژوهش - بومي سازي - ارزشيابي آموزشي - طراح
١- مقدمه
حدود يک دهه از عمر پژوهش هاي مرتبط با استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در نظام هاي آموزشي ايران مي گذرد. سازمان ها و نهادهاي مختلف دست اندر کار آموزش کشور اعم از وزارت علوم تحقيقات و فناوري ، آموزش و پرورش ، وزارت بهداشت ، سازمان آموزش فني و حرفه اي کشور و واحد هاي آموزشي تمام سازمان ها و نهادها يکي از حوزه هاي پژوهشيِ خود را استفاده از فناوري اطلاعات در آموزش قرار داده اند.
آموزش الکترونيکي در دانشگاه ها و مدارس هوشمند در آموزش و پرورش از جمله نمودهاي عملي استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در نظام آموزشي ايران است . با توسعه روز افزون اين نوع آموزش ها دست اندرکاران با چالش هايي مواجه شده اند که مديريت آنها چه در زمان حال و چه در آينده نيازمند پژوهش هاي هدفمند و سيستماتيک مي باشد.
شناسايي چشم اندازهاي پژوهشي آموزش الکترونيکي از يک طرف باعث نظام مند کردن پژوهش ها در اين حوزه مي شود و از طرفي از دوباره کاري پژوهشي مي کاهد در عين حاليکه باعث نزديکي دو حوزه علم و هنر ياددهي -يادگيري با علم الکترونيک مي شود تا وزش الکترونيکي از جمله پيشنهادات اين بررسي است .
ابعاد مختلف آموزش الکترونيکي با يکديگر مد نظر قرار گيرند و اين ابعاد به نحوي با يکديگر هماهنگ شده و از جزيره اي عمل کردن جلو گيري مي نمايد.
٢- مرور مطالعاتي
بررسي پيشينه پژوهش ها در حوزه آموزش الکترونيکي خواسته يا ناخواسته ما را به دو حوزه هدايت مي نمايد.اول : آموزش از راه دور؛ دوم : کامپيوتر در آموزش . آموزش از راه دور از اين جهت که يادگيرنده از فاصله اي دور با موسسه آموزشي در تماس است و کامپيوتر از اين منظر که رسانه آموزشي در اين نوع نظام آموزشي رايانه مي باشد.
- آموزش ازراه دور
اسکريون ١(١٩٩١) مقالاتي که طي ١٠ سال در مجله آموزش از راه دور ارائه شـده اسـت را در نـه حـوزه طبقـه بنـدي نمـوده اسـت :
١) دانشجو و ويژگي هاي آن ؛٢) برنامه و دروس ويژه ؛٣) ارتباطـات از راه دور و رسـانه ؛٤) تجـارب و رويـه هـاي آمـوزش از راه دور در کشور هاي خاص ؛٥) نظريه ؛ ٦) طراحي و توسعه دروس ؛٧) اقتصـاد و مديريت ؛٨) مشاوره و پشتيباني دانشجو؛ ٩) توسعه نيروي انساني .[1]
پاندانا٢(١٩٩٢) ضمن بررسي ١٤٢ حوزه پژوهشيِ آموزش از راه دور در هندوستان ، نه موضوع پژوهشي را شناسايي کرده است که عبارتند از: ١) مفهوم ، رشد وتوسعه آموزش از راه دور؛ ٢) برنامه درسي ، طراحي دروس و توسعه برنامه درسي ؛ ٣) آموزش و تدريس ؛ ٤) رسانه و فناوري ؛ ٥) يادگيرنده و يادگيري ؛ ٦) سياستگذاري و مديريت ؛ ٧) اقتصاد؛ ٨) ارزشيابي و ارزيابي برنامه ؛
٩) توسعه نيروي انساني . پاندا بر اساس نظريه سيستم ها يک مدل براي پژوهش هاي خود پيشنهاد نموده است ، درونداد (دروس ،
يادگيرنده ، توسعه نيروي انساني )؛ فرايند (ارتباط دو طرفه ، سيستم پشتيباني از يادگيرنده ، ارزشيابي )؛ برونداد (پيشرفت تحصيلي و رضايت دانشجو، اثربخشي و کارآمدي همه سيستم ) [٢].
کلب و بانکر (١٩٩٧) براي مجله آمريکايي آموزش از راه دور ٧ موضوع طبقه بندي نموده است که تا حد زيادي شبيه مواردي است که تاکنون بحث شد و موضوع قابل توجه در بررسي ايشان روانشناسي انگيزش و ويژگي هاي يادگيرنده است [٣].
لي ، ديسکرول و نلسون ٣(٢٠٠٤) شش طبقه براي پژوهش هاي مرتبط با آموزش از راه دور شناسايي نموده اند:١) عناوين مرتبط با طراحي : نياز سنجي ، زمان بندي برنامه درسي ، طراحي برنامه درسي ، توسعه راهبردهاي آموزشي ، طراحي مواد درسي و طراحي بصري ؛ ٢) عناوين مرتبط با توسعه : سيستم هاي پشتيباني دروس و توسعه مواد، ساخت سيستم مديريت يادگيري مبتني بر وب ، توسعه ابزارهاي بر خط ، توسعه ابزارهاي آزمون بر خط ؛ ٣) عناوين مرتبط با مديريت : مديريت منابع يادگيري ، رفع اشکالات سيستم ، نرخ افت تحصيلي ، توسعه نيروي انساني و مدرسين ، پشتيباني يادگيرنده و پشتياني فني ٤) عناوين مرتبط با ارزشيابي : کنترل کيفيت برنامه ، سنجش پيامدهاي يادگيري ، تحليل هزينه فايده ، بازگشت سرمايه ، ارزشيابي از سيستم پشتياني ؛ ٥)عناوين مرتبط به سازمان و اجرا: مديريت ، امور تحصيلي ، دريافت مجوز، صدور گواهنامه ، سياستگذاري ، پرداخت و بودجه ريزي ؛ ٦) عناوين مرتبط با نظريه و پژوهش : ساختن نظريه آموزش از راه دور، مرور مطالعاتي ، روش هاي نوين پژوهشي ، فرهنگ و مسائل مرتبط با جنسيت ، سبک هاي يادگيري ، تاريخچه آموزش از راه دور و قوانين کپي رايت [٤].
تحقيق جديد تر که در سال ٢٠٠٩ توسط زاواسکي ريچر٤ انجام شده است ، پژوهش هاي آموزش از راه دور را در سه سطح طبقه بندي نموده است : ١) سطح کلان : سيستم ها و تئوري هاي آموزش از راه دور (دسترسي ، حقوق ، اخلاق ؛ جهاني شدن و آموزش و حوزه هاي بين فرهنگي ؛ سازمان و سيستم هاي آموزش از راه دور؛ تئوري ها و مدل ها؛ روشهاي پژوهش در آموزش از راه دور و انتقال دانش )؛ ٢) سطح ميانه : مديريت ، سازمان دهي و تکنولوژي ؛ (مديريت و سازماندهي ، هزينه ها و فايده ها، تکنولوژي آموزشي ، نوآوري و تغيير، توسعه نيروي انساني و پشتياني از مدرسين ، خدمات پشتيباني از يادگيرنده ، تضمين کيفيت ) ٣) سطح خرد: ياددهي يادگيري در آموزش از راه دور (طراحي آموزشي ، تعامل و ارتباط در جوامع يادگيري ، ويژگي هاي يادگيرنده )[٥].
- کامپيوتر در آموزش
سه حوزه شناخته شده مورد بررسي در حوزه کامپيوتر در آموزش عبارتند از ١) مديريت آموزش به کمک رايانه ٥؛ ٢) آموزش بر مبناي کامپيوتر٦؛ ٣) آموزش به کمک کامپيوتر .
7 براي طبقه بندي موضوعات پژوهشي در زمينه کامپيوتر در آموزش ، يکي از معتبرين مراجع اسناد مي تواند، دسته بندي ارائه شده از طرف انجمن کامپيوتر در آموزش آسيا-اقيانوسيه باشد.٨ اين نهاد در هفدهمين کنفرانس بين المللي کامپيوتر در نوامبر و دسامبر ٢٠٠٩ ٩ محورهاي پژوهشي خود را در شش طبقه اصلي قرار داده است : ١) هوش مصنوعي و سيستم هاي تاليف مصنوعي و يادگيري تطبيقي ٢) علوم يادگيري و يادگيري هميارانه پشتيباني شده توسط رايانه ؛؛ ٣) فناوري هاي پيشرفته يادگيري ، محتواي باز و استانداردها١٢؛ ٤) کلاس ، دسترسي هر زمان و هر مکان ، يادگيري غني شده توسط تلفن همراه ١٣؛ ٥) بازي هاي ديجيتالي و يادگيري غني شده توسط عروسک هاي هوشمند١٤؛ ٦) فناوري ، پداگوژي و تعليم -تربيت ١٥[٦].
نتايج اين بررسي در مورد عناوين ، محورهاي پژوهش هاي مرتبط با آموزش الکترونيکي در دنيا به نحوي نشان دهنده ترکيب محورهاي مورد پژوهش در آموزش از راه دور و کامپيوتر در آموزش به معناي اعم بوده است و در برابر علومي مانند هوش مصنوعي ، تکنولوژي آموزشي ، روانشناسي ، اقتصاد، مديريت ، سنجش و اندازه گيري ، شبکه ، علوم رسانه اي و ساير علوم قابل مشاهده است که به نحوي نشان دهنده بين رشته اي بودن و پيچيدگي پژوهش و تصميم گيري در اين حوزه مي باشد. با عنايت به اين پيشينه پژوهشي در زمينه محورها و موضوعات ، در ادامه اين مقاله به بررسي ديدگاه صاحبنظران آموزش الکترونيکي در ايران خواهيم پرداخت تا ضمن شناسايي حوزه هاي پژوهشي آموزش الکترونيکي ، آنها را طبقه بندي و محورهايي که از نظر دور مانده اند را شناسايي نماييم .
٣- روش شناسي
اين بررسي نوعي آينده پژوهي محسوب مي شود که در صدد است چشم انداز حوزه هاي پژوهشي در حوزه آموزش الکترونيکي را بر اساس اولويت شناسايي نمايد و يک طبقه بندي براي پژوهش هاي آتي فراهم نمايد و حوزه هاي پژوهشي که احتمالا از نظر دور مانده اند را مورد بررسي قرار دهد
روش پژوهش به کار رفته ، دلفي است . در روش دلفي ، ضروري است که صاحبنظران مورد بررسي قرار گيرند تا نتايج پژوهش معتبر باشد. و نيز بايد تعداد افراد به اندازه اي باشد که کم بودن افراد نتايج را تحت تاثير خود قرار ندهد[٧].
بر اين اساس ، به مجموع ٣٠٠ نفر از شرکت کنندگان در همايش آموزش الکترونيکي دانشگاه علم و صنعت ايران در سال ١٣٨٨ رايانامه (پست الکترونيکي ) ارسال شد و از آنها خواسته شد با توجه به روند توسعه پژوهش هاي صورت گرفته در اين حوزه ، سه حوزة پژوهشي مهم در زمينه آموزش الکترونيکي را تا سال ١٤٠٤ پيش بيني نمايند و به ترتيب اولويتِ خيلي مهم ، از شماره يک تا سه ، رتبه دهند. از اين ميزان تعداد ٤٨ نفر به رايانامه مذکور پاسخ خود را ارسال نموند که نرخ پاسخدهي ١٦ درصد بوده است .
در اين بررسي از محورهاي کنفرانس هاي ارائه شده در کشورهاي مختلف و نتايج مرور مطالعاتي نيز به منظور طبقه بندي و شناسايي موارد احتمالي که ناديده گرفته شده اند استفاده شده است .
٤- يافته هاي پژوهش
نتايج بررسي آينده پژوهشي در زمينه اولويت هاي پژوهشي آموزش الکترونيکي از منظر ٤٨ پاسخ دهنده به قرار زير بوده است که در ادامه به ذکر ليست محورهاي پژوهشي ذکر شده در اولويت اول خواهيم پرداخت و از ذکر اولويت دوم و سوم براي رعايت اصل اختصار خودداري مي کنيم .
محورهاي پژوهشي طرح شده براي اولويت اول آموزش
الکترونيکي ١٤٠٤ :
يادگيري پنهان و تعامل ، آموزش الکترونيک وب ٢، يادگيري سيار(همراه )، طراحي آموزشي سيستم هاي يادگيري الکترونيکي موجود در کشور، محتوا در آموزش الکترونيک ، آموزش الکترونيک و مديريت سلامت ، آموزشهاي اجتماعي محور،
