بخشی از مقاله
چکیده:
درجهان امروز بسیاری از شهرها همراه با توسعه فیزیکی مواردی مانند تراکم زمین، تغییرکاربری زمین، ساختمانهای متروک وبسیاری ازموضوعات زیست محیطی دیگر، موضوع پایداری شهرها را مطرح می کنند. باتوجه به مسائل و مشکلاتی که شهرها دارند، بایستی در پی توسعه فیزیکی شهر به ابعاد و اصول توسعه پایدار شهری توجه نمود. هدف فرآیند پایدار شهری ایجاد یا تقویت ویژگیهای پایداری در زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وزیست محیطی شهر است.
دراین پژوهش توسعه پایدارشهر شوش مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است. یکی از مشکلات عمده در برنامه ریزی شهری با توجه به رشد جمعیت وکمبود امکانات زیربنایی، تعیین جهت مناسب توسعه فیزیکی شهر برای جوابگویی به نیازهای فعلی و پیش بینی برای نیازهای آینده می باشد. یکی دیگر از اهداف تحقیق، تعیین جهت مناسب توسعه فیزیکی شهر شوش می باشد. بدین منظور پس از بررسی و شناخت شهر از ابتدای شکل گیری، عوامل موثر در توسعه فیزیکی شهر در قالب عوامل طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی تحلیل گردید. برای پیش بینی جهت مناسب توسعه فیزیکی شهر عوامل کاربری زمین، تراکم شهری و اراضی کشاورزی با استفاده از نرم افزار GIS تعیین گردید.
بیان مسئله:
اولین گام در هر پژوهش انتخاب و شناخت دقیق مسئله است . توسعه فیزیکی شهرها فرآیندی است پویا و مداوم که طی محدوده های فیزیکی شهرها و فضای کالبدی آن در جهات افقی و عمودی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابد و در آن دائما تغییراتی در سازمان اجتماعی و سکونتگاهی انسانی بوجود می آید که حاصل تمرکز و تراکم جمعیت و ساخت و ساز در آن می باشد و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به ترکیب فیزیکی مناسبی از فضاهای شهری نخواهد انجامید . در نتیجه سیستم های شهری را با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد نمود - فردوسی ، . - 18 : 1384 به زبان ساده شهر نشینی افزایش جمعیت ساکن شهرهاست.
با این شرط که جمعیت شهری از رشد سایر نقاط بیشتر باشدو جمعیت شهر نشینی آرام آرام سهم بیشتری را به خود اختصاص میدهد - پیران ، - 77:1376 افزایش جمعیت شهرها از جنبه های مختلف تاثیراتی را به شهر وارد می کند که نهایتا تبلور فضایی کالبدی آن در پیکرهی شهر نمود پیدا می کند . تا زمانیکه بین افزایش جمعیت شهری و گسترش ارگانیسم های شهری تناسب منطقی برقرار باشد ، رشد برنامه ریزی شده و توازن ، در ابعاد گوناگون حفظ خواهد شد . از اوایل قرن حاضر تحولات شهرنشینی و دگرگونی های کالبدی متعاقب آن در شهرهای کشورهای جهان سوم ، بر خلاف کشورهای پیشرفته به نتایج نامطلوبی انجامیده است چرا که شهر مظهر گسیختگی ها و نماد عوامل و شرایط اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی حاکم است.
در شهر گسیخته ها و نماد عوامل و شرایط اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و فرهنگی حاکم است . در شهر گسیخته جهان سوم ، محیط فیزیکی ، خدمات شهری ، درآمد ، ارزشهای فرهنگی ، نظامات نهادی و... جملگی متاثر از زمینهها و عوامل اقتصادی و اجتماعی و بازتاب طبقات گوناگون شهری بوده و از جملگی متاثر از زمینه ها و عوامل اقتصادی و اجتماعی و بازتاب طبقات گوناگون شهری بوده و از محله ای به محله دیگری و گاه از خیابانی به خیابان دیگر تفاوت فاحش دارد . در این بین ، خرده بافتهای حاشیه ای ناقص تر و آسیب پذیر تر است حال آنکه نواحی اصیل و برنامه ریزی شده و قدیمی تر این شهرها به خوبی استقرار یافته و مشکلاتی به مراتب کمتر در آن وجود دارد.
- مارسللو بالبو ، . - 5:1372 دگرگونی های اجتماعی اقتصادی جامعه ایران از دهه 1300 تا کنون و تبلور فضایی کالبدی آن در شهرها به مفاهیم و شکل بندی جدیدی در عرصه شهر و شهر نشینی انجامیده است که چهره بارز آن ، چیزی است که شهر گرایی و شهر نشینی وابسته ، شهر سازی نادرسی و غیر اصولی نامیده می شود . - ر . ک : محسن حبیبی، . - 205:1375 تحقیقات موجود حاکی از آن است که رشد کمی شهر معاصر ایرانی ، قالبها و گونه های مختلفی از بافتهای شهری را موجب شده که از بافتهای تاریخی و قدیمی تا بافتهای جدید ، حومه ای ، حاشیه ای و حتی نا پیوسته را در بر می گیرد . - حائری ، - 27:1375 دراین تحقیق توسعه پایدار شهر شوش مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. به این صورت که ابتدا بااستفاده از منابع کتابخانه ای ومشاهدات میدانی، اطلاعات وآمار ونیز با استفاده از نرم افزار GIS به تحلیل وضع موجود پرداخته وسپس پایداری شهر توسط شاخصهایی در زمینه های مختلف مورد بررسی قرارگرفت.
هدف گذاری پژوهش:
هدف از این تحقیق ، رهیابی به یک برنامه توسعه موزون و یکچارچه برای شهر مورد مطالعه بر اساس ساختار فضایی و نظام سکونتگاهی است که در آن ، توجه به ویژگیها ، منابع و میزان برخورداری در قالب سلسله مراتب خدماتی و فضایی کالبدی است . در این پژوهش ، هدف استفاده از قابلیت ها و امکانات و خدمات شهر و برآورده ساختن نیازهای ضروری حوزه آن با توجه به یک ساختار مناسب است .که در اختیار برنامه ریزان قرار گیرد. به طور کلی این تحقیق به موارد زیر به عنوان اهداف اشاره دارد .
1 شناخت ساختار فضایی شهر شوش
2 شناخت مشکلات و موانع توسعه فضای شهر در جهت توسعه پایدار شهری
3 توصیه هایی برای دستیابی به توسعه پایدار شهری
روش شناسی پژوهش:
در این تحقیق ابتدا اطلاعات توصیفی از شهر شوش از جمله موقعیت جغرافیایی، تاریخچه، جمعیت و... فراهم گردیده و مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. سپس اطلاعات مکانی شامل نقشه های مختلف، چگونگی شکل گیری شهر و مراحل توسعه آن از سال 1330 به بعد، کاربرهای مختلف اراضی شهری و اراضی کشاورزی اطراف شهر تهیه شده است. برای تلفیق و ترکیب لایه های اطلاعاتی از نرم افزارهای GIS استفاده گردیده است. دستیابی به بهترین الگوی توسعه - توسعه پایدار - با استفاده از مجموعه روشهای فوق با تاکید بر توسعه فیزیکی و تعیین جهت مناسب توسعه فیزیکی شهر صورت پذیرفته است.
پیشینه تحقیق:
ظهور و پیدایش علوم مرتبط با شهرسازی و برنامه ریزی شهری باعث گسترش و نشر افکار و تئوری های مختلف در زمینه ی شهر و توسعه ی شهری شده است. همر هویت در زمینه توسعه فیزیکی شهر اعتقاد دارد که تفاوت های اقتصادی و اجتماعی در ساختارهای جمعیتی و کالبدی، موجب ساخت الگوی قطاعی شهر می شود. چاسنی هارس و ادوارد اولمن با الگوپذیری از نظریات این دو محقق، مدل ساختاری چند هسته ای شهر را که زیر بنای کاملا جغرافیایی داشته و بر اساس اختلاف در مورفولوژی و توپوگرافی زمین تنظیم شده را ارائه داده اند - فرید، 1373، : - 145 – 147 ویلیام هرد نیز با تکیه بر اهمیت راههای ورودی و خروجی به شهر، گسترش اصلی شهر را در امتداد این راهها می داند.
- شکویی، 1376، - 154-170 لوئیز مامفورد نیز با تکیه بر گسترش شهر 6 مرحله فرض می کند. در مرحله اول یا ائوپولیس شهر کلیتی متکی بر کشاورزی، مرحله دوم پا پولیس شهر واحد کوچکی با فعالیت های بازرگانی و تجاری خود، در مرحله سوم یا متروپلیس شهر به نهایت رشد می رسد، مرحله چهارم یا مگاپلیس شهر به شکل پیچیده ای گسترش و توسعه یافته است، مرحله پنجم یا تیراپولیس شهر از لحاظ تجاری، بازرگانی به زوال می رسد، مرحله ششم یا نگروپولیس شهر به بدترین وضع می رسد.
هاروله مه یر جغرافیدان آمریکایی در علل پیدایش ساختار چند هسته ای و رشد شهر به عامل استفاده از اتومبیل که باعث توسعه حومه نشینی و گسترش فیزیکی شهر می شود تاکید دارد - شکویی، 1376، : - 154-170 در ایران نیز یداله فرید در سال 1373 با ارئه نظریه پیوند شهری، پیوند اراضی اطراف هسته آغازین شهرهای ایران و پیوند روستاها و شهر را در توسعه فیزیکی موثر دانست.
- پور احمد، یدقار، حبیبی، 1382، : - 17 حنفی در سال 1378 روند توسعه فیزیکی شهر مراغه را مطالعه کرده و اظهار می نماید که گسترش شهر به صورت افقی اتفاق افتاده، توسعه عمودی در شهر وجود ندارد و الگوی توسعه فیزیکی شهر مشابه توسعه ستاره ای است. نصیری در سال 1380 روند توسعه فضای شهر ملایر را بررسی نموده و دریافته که الگوی حاکم بر بافت امروزی شهر، الگوی شعاعی – سطرنجی است و توسعه شهر به سمت شمال غرب می باشد. محققین دیگری چون زنگی آبادی با بررسی شهر کرمان، ابراهیم فر - 1372 - بررسی شهر اردبیل، مهبود - 1375 - بررسی شهر نیشابور، کرم زادگان - 1380 - با بررسی شهر آستارا، پژوهشهای متعددی در زمینه روند الگوی توسعه شهر انجام داده اند.
