بخشی از مقاله
چکیده :
شهرداری سازمانی نیمه دولتی است که با توجه به اصل تقلیل کمک های دولتی و تاکید بر خودکفایی شهرداری ها منابع مالی خود را از دریافت عوارض و فروش تراکم و خدماتی که به شهروندان ارائه می دهد تامین می نماید. اما مسئله اصلی در استفاده مناسب و بهینه و پایدار از فضاهاو قابلیت و توانمندی های شهر می باشد که ارتباط عمیقی با میزان خلاقیت مدیران شهر و برنامه ریزان و تصمیم سازان شهری دارد. شهر فیروزآباد یکی از شهرهایی با قدمت تاریخی و باستانی و با پتانسیل های فراوان در زمینه گردشگری شهری و اکوتوریستی، اقتصادی و کشاورزی می باشد و از جهت دیگر با توجه به اسکان عشایر قشقایی در این شهر، زمینه توسعه صنایع دستی در جهت دستیابی به درآمدهای پایدار مهیاست. شناخت عمیق منابع و فضاهای درآمدزای شهری می تواند شهرداری را از کسب درآمد محض فروش تراکم و عوارض نیز بی نیاز سازد.
اما امر مذکور در گرو شناخت مدیران شهر از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی توسعه پایدار شهر است که در ضمن درک موارد ذکر شده باید تمامی جاذبه های شهر از هر بعد مورد بررسی و تحلیل قرار داده با ارتقاء کیفیت و استفاده بهینه از فضاهای بکر شهری و درک پتانسیل های موجود به توسعه اشتغال و کارآفرینی پرداخته و به گسترش بهینه منابع مالی شهرداری ها بپردازند. پژوهش مورد نظر متکی بر مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی در شهر مورد مطالعه است که در پایان به ارائه راهکارهایی در جهت توسعه پایدار منابع مالی شهرداری فیروزآباد بر اساس تحلیل سوات می پردازد.
واژه های کلیدی: توسعه پایدار شهری، فیروزآباد، درآمد، شهرداری،گردشگری
مقدمه :
شهر فیروزآباد تا دهه هشتاد که طی اجرای طرح های عمران و راه سازی در مسیر بزرگراه جاده شیراز - عسلویه قرار گرفت حالت منزوی داشته است و با قرار گرفتن در این طرح ، بدلیل پتانسیل های ویژه و موقعیت خاص خود مهاجر پذیر شده و اقتصاد شهر تا حدودی از حالت تک بخشی - کشاورزی - خارج شده است. نقش خدماتی شهر به شکل چشمگیری توسعه یافته است. با توجه حضور مهاجران جدید، و ساخت مجتمع های تجاری چندمنظوره، شهرداری و مدیریت شهر می بایست در جهت توسعه پایدار شهر، حفظ محیط زیست، زمین های کشاورزی و باغ های اطراف، توسعه موزون مبتنی بر اصول شهرسازی و تراکم بهینه و کسب منابع مالی پایدار شهر با شناخت پتانسیل های مالی و درآمد زا فضاهای شهری گام های مفیدی بردارد و از پتانسیل های متنوع موجود درآمدی شهر به نحو مناسبی استفاده و در جهت دستیابی به اهداف تصمیمات مناسبی اخذ گردد.که در این تحقیق به بررسی ابعاد مختلف توسعه شهری بخصوص ابعاد جذب گردشگر پرداخته می شود.
مبانی نظری :
توسعه پایدار، توسعه ای است که نیازهای امروز انسان را برآورده می سازد بدون آنکه برای نسل های آینده در جهت دستیابی به نیازهاشان مشکل ساز شود. شهر های پایدار هم به نفع جهان امروز و هم به نفع جهان اینده اند. هدف شهر های پایدار فراهم کردن خدمات موثرتر و کار آمد تر,رفاه و سلامت عمومی بیشتر است. با وجود تمام مباحثی که در زمینه پایداری نوشته شده است و این کلمه به عبارتی در همه ابعاد زندگی انسان قرن بیست یکم همه گیر شده است. در هر نشست و سخنرانی در سر تا سر دنیا از این مفهوم صحبت می شود مفاهیمی چون شهر پایدار، محیط پایدار، توسعه پایدار و...... از نظر جی کومر : - - جامعه پایدار جامعه ای است که در آن محدودیت های محیطی مد نظر قرار می گیرد . چنین جامعه ای بدون رشد نیست بلکه جامعه ای است که در آن محدودیت های رشد تشخیص داده شده و بدین طریق راه های جایگزین رشد مورد توجه قرار می گیرد. - - [13 ]
کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه در سال 1987، توسعه پایدار را توسعه ای تعریف کرده است که ضمن بر آورده ساختن نیاز های نسل امروز توانایی نسل های آتی را در بر آوردن احتیاجاتشان به مخاطره نیفکند. [11] به بیانی مودبانه، شهرهای مدرن امروزی، شهرهای ناپایدار هستند. برای اینکه این شهرها پایدار شوند، باید به گونه ای عمل کنند که به زیست بوم های نسل های آینده آسیبی نرسد، عدالت اجتماعی کافی در شهرها بوجود آید تا ازصدمه بیشتر به محیط زیست جلوگیری شود، و از پسکرانه های خود بیش ازحد بهره برداری نکنند و آنها را آلوده نسازند.[10 ]
برای توسعه پایدار شهرها، ویژگی های یک شهر پایدار باید به طریقی که قابل اندازه گیری و سنجش باشد و درک و شناخت بهتر تعاملات پیچیده بین محیط، جامعه و اقتصاد را فراهم آورد، مشخص شود. شهر یک سیستم منفرد نیست، از یک طرف شهر روی پایداری سیستم هایی که در درون خودش قرار دارند، همانند اجتماعات انسانی، سیستم حمل و نقل، اقتصاد و... تاثیر می
گذارد و از طرف دیگر آنها روی سیستم هایی که شهرها را احاطه کرده اند از قبیل اکوسیستم ها و اقتصاد منطقه ای وجهانی تاثیر می گذارند. [7] امروزه کسب درآمد و اقتصاد یک شهر در گرو استفاده از منابع مالی ناشی از ساخت و سازها و فروش تراکم گردیده است به طوری که در زمینه مدیریت شهری و شهرسازی، مجموعه شهرداری کلانشهرها برای جبران هزینه های اداره شهرها وکاستی های مالی و در آمدی مجبور به فروش تراکم بوده اند،
چرا که درآمد از این طریق عایدشان میشود بسیار بیشتر از گسترش زیر ساخت های فرهنگی، اجتماعی و ورزشی است و اصولا در چنین فضای ناکارآمدی سیستم مالی و در آمدی، نمیتوان انتظاری بیش از این نیز داشت. در حوزه اقتصادی نیز رواج دلال بازی بدون ضابطه در خرید و فروش ملک و ساختمان در شهر میتواند تهدیدی جدی برای پایداری اقتصادی شهر محسوب گردد. اما باید به این مسئله اعتراف کرد که شهر را مردمانش می سازند و عدم توجه به جامعه شهری و فقط توجه صرف به یک منبع مالی نتایج خوبی را به دنبال نخواهد داشت، توسعهی اقتصادی، فنی، اجتماعی تنها در صورتی تحقق خواهد یافت که محیطهای طبیعی، فرهنگی و خانوادگی موجود نیز مورد توجه جدی قرار گیرند. باید روحیه ی عدالتخواهی و همبستگی ارزشهای فرهنگی تمام جوامع را محترم شمرد. [2]
با توجه به اهمیت موضوع می توان نتیجه گرفت که شهرهای کوچک و میانی به عنوان یکی از عناصر مهم سیستم های منطقه ای در شکل دهی و ثبات و تحقق اهداف کلی سیستم عمل می کنند. شهرهای کوچک در تعامل با کوچکترین عنصر سکونتگاهی یعنی روستاها و شهرهای میانی در تعامل با بزرگترین شهر در سطوح ملی و منطقه ای نقش مهمی در توسعه و توازن های منطقه ای نظیر تثبیت جمعیت، فعالیت ها و سرمایه در فضای ملی کشور ایفا می کنند. [4]
روش تحقیق:
این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی به شناخت پتانسیل ها و برررسی وضعیت درآمدی شهرداری فیروزآباد با بکارگیری از تکنیک سوات - SWOT - می پردازد و به دنبال ارائه راهکارهایی مناسب در جهت ارتقاء درآمد و منابع مالی پایدار شهرداری است تا با شناخت نقاط قوت و ضعف و وضع موجود شهر و فضاهای درآمدزا از اتکاء محض بر درآمد های ناشی از فروش تراکم و دریافت عوارض کاسته و با برنامه ریزی با تکیه بر اصول شهرسازی نوین به ارزش کیفیت فضاهای موجود بیفزاید.
بررسی محدوده مورد نظر:
پس از سقوط سلسله اشکانیان و به قدرت رسیدن ساسانیان یکی از شهرهایی که به مرکز سیاسی و مذهبی ساسانیان تبدیل شد، شهرستان کنونی فیروزآباد بود. فیروزآباد را در قدیم اردشیر خوره و شهر گور می نامیدند. در زمان عضدالدوله نام این شهر به گفته مقدسی چون خوشایند امیر عضدالدوله دیلمی نبوده به فیروزآباد تبدیل شد. شهر فیروزآباد - نقشه شماره - 1 در محدوده جنوب غربی استان فارس در عرض جغرافیایی 28 درجه و 50 دقیقه شمالی و طول52 درجه و34 دقیقه شرقی و در ارتفاع 1325 متری از سطح آبهای ازاد واقع شده است.[1 ] در حال حاضر شهر فیروزآباد دارای دو بخش شامل بخش مرکزی - دهستان های احمد آباد و جایدشت - و میمند - دهستان پرزیتون، خواجه ای، دادنجان - بطور کلی دارای 24894 خانوار، 111973نفر جمعیت، 55999 مرد، 55999 زن،84721 نفر جمعیت کل باسواد این شهرستان می باشد که از این تعداد 44833 نفر مرد و 39888 نفر زن ، 17545 نفر کل جمعیت بی سواد شهر می باشد که 6169 نفر مرد و11376 نفر زن می باشد. [8]
فیروزآباد یکی از شهرهای متوسط استان فارس می باشد که با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب آن، با توسعه مناسب و کارآمد می توان بخش عظیمی از فشار های ناشی از مهاجرت بی رویه به شهر شیراز را کاهش داد. در پژوهشی که توسط دکتر کرامت االله زیاری و اسحاق جلالیان در زمینه مقایسه شهر های استان فارس در زمینه شاخص های توسعه - بین سالهای 55 تا - 75 کرده اند، شهر فیروزآباد بر اساس محاسبات تحلیل عاملی از میان 14 شهرستان موجود استان فارس در سال 55 رتبه ششم، 65 رتبه نهم، 75 رتبه دهم را از آن خود کرده است و بیشتر در زمره شهرستان های محروم از شاخص های توسعه بوده است[3] در دهه اخیر شهر فیروزآباد با اجرای پروژه بزرگراه شیراز- فیروزآباد- عسلویه - که این با اجرای این طرح شهرها و مناطق کمتر توسعه یافته استان و با قرار گرفتن در موقعیت بسیار مناسب از حالت انزوا خارج شده اند. - در صورتی که اهداف طرح به خوبی تحقق یابد، موقعیت بهتری را از آن خود خواهد کرد. که لازمه آن مدیریت کارآمد و همه جانبه از لحاظ همه ابعاد است .
بررسی پتانسیل های درآمدی در جهت ارتقاء درآمد پایدار شهرداری و توسعه گردشگری شهر
-1شاخص فرهنگی و مذهبی : آثار تاریخی و مذهبی یکی از منابع درآمد در شهرداری ها بخصوص شهرهای توریستی
فضاها و ابنیه تاریخی است که مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد. گردشگران قبل از سفر به مقصد مورد نظر خود فاکتورهای بسیاری را در نظر می گیرند. فاکتورهای از قبیل محل اسکان، امنیت و جاذبه های موجود در مقصد و... مدیران شهری با طرح و تدبیر موارد اصولی می توانند تحکیم کننده توسعه گردشگری شهری باشند و با ایجاد تسهیلات و تجهیزات و تکمیل منابع در شهرها و شناخت پتانسیل های موجود درفضاهای بکر شهری به خلق فضاهای درآمد زا بپردازند. شهر فیروزآباد از شهرهایی است که علاوه بر قدمت تاریخی و آثار باستانی پتانسیل های فراوانی در جهت جذب گردشگر و افزایش درآمد و منابع مالی شهرداری دارد. متاسفانه ضعف در توسعه مراکز اقامتی و هتل ها و عدم ساماندهی مناسب و اطلاع رسانی ضعیف و دیگر مشکلات در این زمینه باعث شده است تا این شهر از توسعه چندانی برخوردار نگردد.
گور نام قدیمی شهر فیروزآباد است که به دستور اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی ساخته شد و به عنوان اولین پایتخت ساسانیان به حساب می آمد. آثار مهمی از دوره ساسانی در شمال غربی این شهر قرار دارد. این شهر به مانند دیگر شهرهای ساسانی طرحی دایره ای دارد و در وسط ان مناره چهار ضلعی قرار گرفته که هنوز بقایای آن وجود دارد. به احتمال زیاد این برج مکانی برای برافروختن آتش بوده است. آثار مربوط به شهر گور در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید [1] در داخل شهر اصلی دو بنای مناره و آتشکده - تصویر شماره - 1 معروفترین بنا می باشد. از این دو اثر جز ویرانه ای چیزی به جای نمانده است.
در خارج شهر گور و در سمت شمال این شهر دو اثر مهم دیگر وجود دارد که یکی قلعه دختر و دیگری کاخ اردشیر بابکان می باشد. اینک پس از گذشت سالیان سال ویرانه های این دو بنا تا اندازه ای که بتوان به نقشه، طرح و شیوه معماری ان پی برد، به جای مانده است. در 3 کیلومتری شهر فیروزاباد کنونی،کاخ معروف اردشیر بابکان موسس سلسله ساسانی قرار دارد. این مکان از نخستین کاخ هایی است که اردشیر بنا کرد. این مجموعه بزرگ در مقابل برکه ای زیبا و روان ساخته شده است. به طور کلی معماری این بنا از معماری دوره هخامنشیان تاثیر زیادی پذیرفته است. از دیگر آثار دوره ساسانی جلگه فیروزآباد، قلعه ای است که در بالای کوهستان و مشرف بر رودخانه تنگاب و در فاصله 6 کیلومتری شهر امروزی فیروزآباد واقع شده است. این دژ مستحکم - قلعه دختر - تصویر شماره2 در زمان شاپور ساسانی به احتمال زیاد برای دیده بانی و حفاظت از پایتخت اولیه ساسانیان بوجود امده است[1]
شکل : - 3 - قلعه دختر
-2 شاخص طبیعی : جاذبه های اکوتوریستی شهرستان فیروزآباد با توجه به اینکه در دامنه های رشته کوه زاگرس در گذشته به عنوان یک دژ دفاعی طبیعی و دسترس ناپذیر مکانیابی شده است و همچنین آخرین نقطه جنگلی کشور به شمار می آید، دارای جاذبه های فوق العاده زیبای اکوتوریستی است. چون در اکوتوریسم امکان ایجاد کاربری های اقتصادی برای چشم اندازهای طبیعی فراهم می شود می توان از این جاذبه ها به نحو احسن در ایجاد اشتغال و درآمدزایی استفاده نمود. از نظر اقلیمی نیز آب و هوای مناسب این شهر می تواند محل مناسبی در جهت تفریح و استقرار گردشگران باشد.
-3 شاخص انسانی: با توجه به اینکه شهرستان فیروزآباد از مناطق قشلاقی ایل قشقایی به شمار می رود، بخش عظیمی از عشایر ایل قشقایی به مرور زمان و کوچروی در شهر اسکان یافته اند و کم کم با شیوه زندگی شهرنشینی آشنا شده اند. فرشبافی و گلیم بافی از صنایع دستی این ایل می باشد که می توان با برگزاری نمایشگاه صنایع دستی و آموزش و ترویج آن، درآمد عظیمی را در بخش گردشگری نصیب شهرداری نمود.
-4 شاخص جغرافیایی و موقعیت بین راهی - محور عسلویه و شیراز
