بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري و جهانگردي پديده اي است کهن که از ديرباز در جوامع انساني وجود داشته و به تدريج با طي مراحل تاريخي مختلف به موضوعي صنعتي، اقتصادي و اجتماعي تبديل شده است . سياست هاي کلان گردشگري بايد همراه با منابع و مصالح محيطي طرح و اجرا شوند. در غير اين صورت گسترش اين صنعت مي تواند در منابع طبيعي، ملي و حتي ميراث فرهنگي اثرات مخربي بر جا بگذارد. براي حفاظت بهتر از محيط زيست مورد استفاده اين صنعت و حرکت کردن در جهت توسعه پايدار بايد زمينه اي معقول و منطقي فراهم کرد. شهر شوش در شمال غرب استان خوزستان از جمله شهرهاي داراي ميراث ارزشمند گردشگري کشور است که بررسي وضعيت گردشگري آن در راستاي توسعه پايدار مورد مطالعه قرار گرفته است . پژوهش حاضر با استفاده از تکنيک SWOT به بررسي عوامل و زمينه هاي نقاط قوت و ضعف ، فرصت ها و تهديدهاي موثر بر توسعه پايدار گردشگري شهر شوش و تبيين الگوي مناسب جهت توسعه پايدار گردشگري شوش با استفاده از دو روش توصيفي و تحليلي بوده است . يافته هاي اين پژوهش حاکي از اين امر است که شهرستان شوش به علت قدمت تاريخي خود مي تواند يکي از محورهاي مهم گردشگري کشور باشد. با توجه به بررسي وضعيت موجود و شناسايي عوامل ترغيب کننده و بازدارنده که در فرآيند توسعه گردشگري اين ناحيه وجود دارد، رهيافت هاي موثر بر اين فرآيند بيانگر ضعف و بي ثباتي مديريت ، ضعف تبليغات و ناهماهنگي سازمان هاي مرتبط در زمينه گردشگري، از علل اصلي توسعه نيافتگي گردشگري در شهر شوش است .
واژگان کليدي: توسعه پايدار، توسعه پايدار گردشگري، تکنيک SWOT ، شهر شوش
مقدمه
مقوله گردشگري که هم اکنون به شکل گسترده و فراگيري مد نظر است ، در واقع پديده اي تقريبا نو ظهور محسوب شده که آغاز آن به اوايل قرن نوزدهم باز مي گردد( سقايي و پاپلي يزدي،١٣٥:١٣٨٦). لزوم توجه به مقوله سير و سياحت ، گردشگري به عنوان پديده اي جديد در زندگي ماشيني قرن بيست و يکم بسيار احساس مي شود و اهميت آن روز به روز در دنيا افزايش مي يابد، زيرا با روند رو به تزايد فناوري و ماشيني شدن زندگي در جوامع و گسترش اختراعات و اکتشافات جديد، که انسان را به شهرها ( به عنوان محورهاي تحول ) وابسته مي کند، شهرها با مشکلات بيشماري مواجه شده اند(٢٠٠٢٢٩,Butler ). صنعت گردشگري بي ترديد يکي از مهم ترين صنايع در جهان قلمداد مي شود به طوري که بر اساس آمار سازمان جهاني توريسم ، درآمد حاصل از اين صنعت سهم بسيار زيادي را در جهان به خود اختصاص داده است . همانطوري که مشخص شد اين صنعت داراي فوايد بسيار زيادي از لحاظ اقتصادي، اجتماعي فرهنگي است .
سياست هاي کلان گردشگري بايد همراه با منابع و مصالح محيطي طرح و اجرا شوند. در غير اين صورت ، گسترش اين صنعت مي تواند در منابع طبيعي، ملي و حتي ميراث فرهنگي اثرات مخربي بر جاي بگذارد. براي حفاظت بهتر از محيط زيست مورد استفاده اين صنعت و حرکت کردن در جهت توسعه پايدار، بايد زمينه اي معقول و منطقي فراهم کرد(منصوري).يکي از اهداف مهم در سياست گذاري براي توسعه پايدار، نگرش به محيط زيست و تلاش براي حفظ آن مي باشد. روابط بين گردشگر و محيط زيست نيز رابطه پيچيده اي است . اين پديده دربردارنده فعاليت هاي زيادي است که مي تواند اثرات زيان آوري بر محيط زيست داشته باشد(زاهدي،٩٢:١٣٨٢). اگر چه در گزارش براتلند اشاره اي به گردشگري نشده بود، اما کارشناسان و محققان ، نقش گردشگري را در بهره برداري مداوم و نادرست از منابع زميني تجزيه و تحليل کردند و اين تلاش ها منجر به ظهور مفهوم گردشگري پايدار شد( ترنز،١٩٩٦؛ رستمي،٣١:١٣٨٧).
هدف اصلي گردشگري پايدار، ارائه روش منطقي در بهره گيري از منابع طبيعي و ممانعت از به کارگيري روش غير علمي اين منابع است . به دليل آن که توسعه پايدار گردشگري داراي دو جنبه حفاظت از محيط زيست و منابع و ميراث فرهنگي جوامع است . بنابراين گردشگري پايدار بايد با سياست مشخص و مدوني به اجرا درآيد تا بتواند حرکت اميد بخش اين صنعت در توسعه همه جانبه کشور را تضمين کند(سينايي،١٣٧٤،١٣٥) اين سياست را مي توان در سه مقوله زير خلاصه کرد: ١- اصلاح کيفيت زندگي جامعه ميزبان ٢- تامين تجارب کيفي براي گردشگر ٣- حفظ کيفيت محيط زيست که هم جامعه ميزبان و هم گردشگرها به آن وابسته هستند. در واقع در گردشگري پايدار تلاش بر اين است که ضمن برآورده کردن نيازهاي نسل هاي حاضر و آينده ، بين سود کوتاه مدت و محافظت از محيط ، نگهداري هويت فرهنگي و ارتقاء مزاياي اقتصادي هم در ميان جوامع توسعه يافته و هم در حال توسعه توازن برقرار شود
(٢٥٨;٢٠٠٨,Jayawadena et al ;٢٠٠٣٤٠٤,Sinclair).
مباني نظري تحقيق
توسعه پايدار: توسعه پايدار فرآيندي است که طي آن مردم يک کشور نيازهاي خود را بر مي آورند و سطح زندگي خود را ارتقا مي بخشند، بدون اين که از منابعي که به نسل هاي آينده تعلق دارد، مصرف کنند . بنابراين توسعه پايدار را زماني پايدار مي خوانيم که پايدار نباشد و امکان حفظ منابع ، اعم از آب ، خاک، منابع ژنتيکي، گياهي و جانوري را براي آيندگان فراهم آورد(زاهدي،٩٠:١٣٨٢) .
توسعه پايدار به عنوان يکي از مهم ترين راهبردهاي توسعه محسوب مي شود .گسترش فزاينده صنعت گردشگري انبوه و اثرات مخرب آن بر محيط و انسان ها در نقاط مختلف جهان باعث شده تا کا رشناسان و صاحب نظران ، توجه به عوامل پايداري در بخش گردشگري را متذکر شده و نسبت به رفع يا تعديل عوامل ناپايداري در اين بخش هشدار دهند : Salah Wahab 2005 and Jhon J.Pigram
هدف توسعه پايدار دستيابي به موارد زير است :
١- به هم پيوستگي حفاظت و توسعه
٢- دستيابي به برابري و عدالت اجتماعي
٣- رفع نيازهاي اساسي انسان ها
٤- نگهداري تماميت اکولوژيکي
٥- در نظر گرفتن خود کفايي اجتماعي و تنوع فرهنگي(منصوري،١٠:١٣٨١).
توسعه پايدار گردشگري : سازمان جهاني گردشگري(WTO) معتقد است که گردشگري پايدار در دنياي امروزي، رهيافت جامعي است که خواهان رشد بلندمدت صنعت گردشگري بدون تأثيرگذاري مخرب بر زيست بو مهاي طبيعي است و براين نکته تاکيد دارد که در قالب توسعه گردشگر ي، بشر قادر خواهد بود که جوانب مشخصي از محيط را در جهت مثبت يا منفي تعديل يا دستکاري کند(شريف زاده ، مرادي نژاد،٥٥:١٣٨١) . تحق توسعه ي پايدار گردشگري در گرو سه رويکردهمه جانبه نگر و کل گرا، آينده نگر و مساوات گرا است .نگرش اول بر اين باور است که توسعه هنگامي پايدار است که در بستر سياسي، اقتصادي و اکولوژيک ملاحظه گردد .
در رويکرد دوم ، برآورد احتياجات کنوني گردشگران ، جامعه ي ميزبان و به موازات آن محافظت از محيط زيست و حفظ فرصت هاي برابر براي آيندگان مطرح است . در رويکرد سوم ، مساوات درون نسلي و فرا نسلي در استفاده از امکانات ، دادهها و منابع مورد نظراست (تولايي،١٤٢:١٣٨٦). بدنبال اين بحث ها بود که درصنعت گردشگري، پارادايم توسعه گردشگري پايدار (STD) به عنوان تنها راه حل نجات طبيعت وانسان نمود پيدا کرد.در اين پارادايم توسعه پايدارگردشگري به اين صورت تعريف مي شود : توسعه پايدار گردشگري فرايندي است که نياز هاي گردشگران فعلي و مناطق ميزبان را برآورده مي سازد، درحاليکه فرصت هاي آينده را مورد حمايت قرار مي دهد و تقويت مي کند . به سخن ديگر توسعه پايدارصنعت گردشگري از لحاظ اقتصادي به صرفه و قابل دوام بوده و به طور طبيعي حساس به منابع فرهنگي، محيط و اکوسيستم در همان زمان است .(افتخاري،.٥:١٣٨٩ )
جدول شماره (١)- ابعاد مثبت و منفي تاثيرات گردشگري در جوامع ميزبان
(رستمي،١٣٨٧،٣٦)
همانطوري که در جدول بالا مشاهده مي شود، تفکيک آثار گردشگري در سه دسته اقتصادي، اجتماعي- فرهنگي، زيست محيطي درک پيامدهاي آن را آسان تر مي کند.
تکنيک swot : در اين مدل تهديدها، فرصت ها، نقاط ضعف و قوت منطقه مشخص مي شود و از طريق يک جدول تطبيقي به شکل زير استراتژي مناسب را مي توان انتخاب کرد.
اين مدل نوعي چارچوب مفهومي براي تجزيه و تحليل سيستماتيک عوامل و ارتباط آن ها با هم مي باشد.
جدول شماره (٢)
در اين مدل نقاط قوت و ضعف داخلي و فرصت ها و تهديدات محيطي به تفکيک مشخص مي شود سپس چهار استراتژي به شرح زير انتخاب مي شود.
١- زماني که نقاط ضعف بالا و تهديدات محيطي پايين است در اين حالت هدف کاهش نقاط ضعف و تهديدات است .
٢- زماني که نقاط ضعف بالا و فرصت هاي محيطي پايين است در اين حالت هدف کاهش نقاط ضعف و افزايش فرصت ها است .
٣- زماني که نقاط قوت بالا و تهديدات پايين است در اين حالت توانمندي افزايش و تهديدات کم مي شود.
٤- زماني که نقاط قوت بالا و فرصت هاي محيطي پايين است . در اين حالت هدف بهره گيري حداکثر از توانمندي ها و فرصت هاي محيطي است .
بر اساس اين جدول مشخص خواهد شد که کدام استراتژي براي ايجاد فرصت محيطي مناسب است و کدام استراتژي براي استفاده از توانمندي داخلي مناسب است ( زياري،١٦٧:١٣٨٨).
اهداف تحقيق
١- شناخت عوامل و زمينه هاي نقاط قوت و ضعف موثر بر توسعه پايدار گردشگري شهري شوش
٢- تبيين الگوي مناسب جهت توسعه پايدار گردشگري شهري
روش تحقيق
اين پژوهش بر مبناي دو روش توصيفي و تحليلي مي باشد. جمع آوري بخشي از داه هاي پژوهش به روش اسنادي و با استفاده از کتب ، اسناد، مقالات و نشريات در زمينه توسعه شهري، گردشگري پايدار و شهر شوش و بخشي از داده هاي مورد نياز به روش پيمايشي از طريق مشاهده و بازديد از مکان هاي گردشگري شهر شوش و مصاحبه با گردشگران و مسئولين امر جمع آوري شده است . سپس براي تجزيه و تحليل يافته ها از مدل SWOT استفاده شد. براي اين منظور محيط داخلي (نقاطقوت و ضعف ) و محيط خارجي(فرصت ها و تهديدها) منطقه مطالعه گرديد و سپس براي تکميل اطلاعات به دست آمده ، به وسيله پرسش نامه ، از مردم و مسؤولان مرتبط با گردشگري نيز نظر خواهي شد که با وزن دهي به موارد مورد نظر به تکميل ماتريس در نهايت به ارايه راهبردها و استراتژي هاي مناسب توسعه گردشگري شهرستان شوش پرداخته شد.
قلمرو پژوهش
شوش يکي از شهرهاي استان خوزستان بوده که مساحتي نزديک به ٣٦٣٠ کيلومتر مربع از سطح استان را به خود اختصاص داده است .
اين شهرستان بين ٣١ درجه و ٣١ دقيقه تا ٣٢ درجه و ٤٠ دقيقه عرض شمالي و ٤٧ درجه و ٤٠ دقيقه تا ٤٨ درجه و ٣٩ دقيقه طول شرقي قرار دارد .شهرستان شوش در جنوب غربي ايران و در غرب استان خوزستان واقع است که از شمال به شهرستان انديمشک و از شمال شرق به شهرستان دزفول و شوشتر و از جنوب به شهرستان اهواز ، از جنوب غرب به شهرستان دشت آزادگان و از جنوب غرب به استان ايلام محدود مي شود. شهر شوش با توجه به موقيت تاريخي و به سبب وجود ويژگي هاي فرهنگي و مذهبي از جمله : بقعه دانيال پيامبر، تپه هاي شهر شوش که باستان شناسان آن را به لحاظ قدمت و اهميت به ( آکروپل ، شهر شاهي و آپادانا و بخش پيشه وران ) تقسيم کرده اند، و همچنين زيگورات چغازنبيل که در ٢٥ کيلومتري شوش واقع شده است ، که هر کدام پتانسيل هاي ويژه اي براي جذب توريست دارند و هر ساله مي توانند هزارن نفر گردشگر را به خود جلب کنند.
