بخشی از مقاله
چکیده:
بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاه ها، از جمله موضوعاتی است که دهه های اخیر همواره مورد انتقاد بوده است . در تحلیل علل بیکاری تحصیل کردگان، دیدگاههای مختلفی وجود دارد، برخی عدم شایستگی و فقدان مهارت دانش آموختگان را به عنوان عامل اصلی معرفی می کنند، برخی بازار کار ناسالم را مقصر می دانند، و برخی معتقدند تحولات دانش و فناوری موجب شده است مهارت ها به سرعت بیارزش گردد. بنابراین ضرورت آموزش مهارتهای مرتبط با اشتغال، ترویج فرهنگ کار و پرورش مجموعه ای از صلاحیتها برای ورود به بازار کار می بایست از سنین کودکی آغاز گردد. کتابهای درسی به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای انتقال مفاهیم نگرشی و تقویت نگرش های مرتبط با اشتغال در دانش آموزان میباشد.
در این مقاله ضمن بررسی و نقد برنامه های درسی کنونی آموزش و پرورش، بر آن تاکید شده است که محتوای برنامه های درسی بر مهارت های مورد نیاز بازار کار از قبیل خلاقیت، توانایی حل مسئله، استقلال، خودآگاهی و همچنین ترویج مولفه های فرهنگ کار نظیر انعطاف پذیری، سخت کوشی، وظیفه شناسی، هدفمندی، مسئولیت پذیری و غیره بپردازد . مسئولان آموزش و پرورش باید بکوشند با اتخاذ تدابیری، برنامه های درسی را با مقتضیات جامعه و دنیای کار پیوند بزنند تا از این طریق ضمن ممانعت از بیکاری دانش آموختگان به تقاضای بخش های مختلف اقتصادی کشور به نیروی انسانی متخصص پاسخ دهند.
واژگان کلیدی: اشتغال، کتابهای درسی، برنامههای درسی، ترویج فرهنگ کار
مقدمه و بیان مساله:
امروزه بحران بیکاری به یکی از مهمترین نگرانی های خانواده ها تبدیل شده است و بسیاری از آنان از این موضوع به عنوان مهمترین دغدغهی خود یاد می کنند. این معضل از آن رو جدی است که اغلب خانواده ها دست کم با بیکاری یکی از جوانان خود روبرو هستند. در این میان بیکاری فارغ التحصیلان نیز به اهمیت این موضوع افزوده است . کسانی که به امید موفقیت در آینده و حضور شایسته در جامعه به دانشگاه رفتند، اکنون پس از فارغ التحصیلی با پدیده ای به نام بیکاری مواجه شده اند، درحال حاضر ٌُ درصد شاغل در اقتصاد ایران حضور دارند و ٍَ درصد هم بیکار هستند و دوره ی انتظار برای ورود به بازار کار ایران ٌُماه است - چکیده نتایج طرح آمار گیری نیروی کار، ٌَُُ - .
با افزایش نرخ بیکاری دانش آموختگان مدارس و دانشگاه ها، انتقادات به عملکرد نظام آموزش رسمی فزونی یافته است . برای مقابله با نارسایی، نیاز است تدابیری اندیشده شود تا برنامه های درسی با مقتضیات جامعه و دنیای کار پیوند بخ ورد. از چالشهای اصلی که نظام آموزشی همواره با آن مواجه است پاسخگویی به نیازهای محیط کار است . در دنیای امروز به جای اینکه مشاغل به افراد دارای دانش و تخصص نیاز داشته باشند به خاطر تغییری که در ماهیت کار ایجاد شده است، به افرادی نیاز دارند که دارای مجموعه ای از مهارتها باشند - کرمی و مومنی، ٌََْ - . اما در عمل نظام آموزشی و منابع درسی کمتر به کار، مقولهی فرهنگ کار و کارآفرینی پرداخته است و دانش آموزان و دانشجویان تا زمان فارغ التحصیلی و تا پیش از ورود به بازار کار با دنیای کار و اشتغال بیگانه میباشند.
بررسی و اظهار نظر کارشناسان نشان می دهد که فرهنگ کار در ایران نسبتا ضعیف است - معیدفر، ًٌََ - . از این رو، وضعیت فرهنگ کار بایستی از طریق دخالت در عوامل شناخته شده فرهنگ کار متحول گردد و گرایش ها، بینشها و دانش لازم نسبت به کار در افراد جامعه ایجاد شود . از طرف دیگر جهانی شدن در بعد اقتصادی تغییر اساسی در ماهیت کار ایجاد نموده است به گونهای که اشتغال در بازار کار جهانی مهارت های ویژهای را میطلبد. حال آنکه منابع درسی کنونی کشور ما بیشتر موضوع محور میباشد و قادر به پرورش این مهارتها در افراد نیستند - کرمی و مومنی، ٌََْ - .
یکی دیگر از مواردی که می بایست مورد توجه قرار گیرد نقش زنان در دنیای کار می باشد. در ایران، علی رغم توانمندی-های قابل توجه زنان، میزان مشارکت زنان در بازار کار همچنان پایین است . معمولا سطح پایین اشتغال زنان به میزان قابل ملاحظهای ریشه در زمینه های اجتماعی و فرهنگی دارد که از طریق سیستم های آموزشی و متون درسی بازتولید می شود و آنچه بایستی مورد توجه قرار گیرد آن است که متون درسی همگام با تغییرات شرایط جامعه تغییر کند . یکی از عوامل مهمی که در تقویت و ارتقای فرهنگ کار مثبت در جامعه نقش اساسی ایفا می کند، نظام آموزشی می - باشد. آموزش و پرورش می تواند در ایجاد یک گرایش مثبت و یک بینش درست نسبت به کار و فرهنگ کار برای آینده جامعه نقش تعیین کننده داشته باشد . امروزه صاحبان صنایع و رهبران تجاری اصرار دارند که مدارس باید به دانش آموزاندر شناخت اهمیت فرهنگ و اخلاق کار برای موفقیت فردی و شغلی در آینده کمک کند - صالحی عمران و همکاران،
با توجه به اهمیت این مسئله نظام آموزشی، روش های آموزشی، کتب درسی، معلم، محیط فرهنگی آن می تواند نقش بسزایی در ترویج فرهنگ کار داشته باشند . به هر جهت توجه به موضوع اشتغال و فر هنگ کار در کتاب های درسی، یکی از مهمترین موضوعاتی است که می بایست مورد توجه قرار گیرد و از دوران کودکی به ترویج آن پرداخته شود . همچنین منابع درسی به گونهای طراحی گردد تا مهارتهای ورود به بازار کار در اقتصاد جهانی را در افراد پرورش دهد. لذا در این پژوهش پس از مطالعهی مولفههای فرهنگ کار و مهارتهای مورد نیاز برای ورود به بازار کار، سعی بر آن بوده است تا با بررسی پیشینهی پژوهش، میزان توجه کتابهای درسی به مباحث فرهنگ کار و کارآفرینی و مهارت های مورد نیاز بازار کار در منابع درسی مشخص شود و در نهایت پیشنه اداتی ارائه گردد تا موارد مذکور در متون درسی مورد توجه قرار گیرد.
مبانی و چارچوب نظری
وقتی کار از زاویه نوع نگرش به آن مطالعه می شود، به کلیه ی عوامل و متغیرهایی که به نوعی در ایجاد، ترویج و توسعه ی انگیزشها و تمایلات به کار و نیز درونی کردن فرهنگ و اخلا ق کار موثرند، توجه میشود. در این میان فرهنگ و محیط های اجتماعی نظیر محیط های مذهبی، آموزشی، خانوادگی و ... تاثیری به مراتب بیشتر از سایر عوامل دارند، زیرا هر عامل در بستر فرهنگ و در قالب آن است که تحقق مییابد - محسنی تبریزی، ٌَُْ - . نتایج بسیاری از تحقیقات - استورم و دیوید کیت، ٌَُُ؛ هرسی و بلانچارد، ٌَُّ؛ جی مایکل لوبوف، ٌُُُ - در چند دهه گذشته در کشورهای توسعه نیافته و جهان سوم، نشانگر پایین بودن انگیزش به کار و موفقیت، بی میلی و بیاشتهایی به فعالیت اقتصادی و تولید، احساس ناامیدی، ناتوانی، بدبینی به آینده و نظایر آن در بین نیروی کار بالقوه علی الخصوص جوانان و زنان است - همان منبع - . گر چه عوامل متعددی در بروز این عوامل در کشورهای توسعه نیافته تاثیر دارد ولیکن به نظر میرسد عوامل مهمتر را باید در فرهنگ جامعه جست و جو کرد.
یکی از عوامل تاثیر گذار بر رشد فرهنگ کار، محیط های آموزشی دانسته شده است . واضح است که نقش مدرسه و نهادهای آموزشی و پرورشی در جوامع امروزی، در انتقال ارزش ها و نیز ایجاد نگرش های مثبت و منفی نسبت به امور پیرامون فرد و انجام فعالیت هایش نقشی تعیین کننده است . مدرسه نه تنها در انتقال دانش و آموزش های رسمی، بلکه در انتقال هنجارهای و الگوهای رفتاری و ایجاد نگر شهای فرد- به عبارت دیگر آموزش های پنهانی، درگیر است - معیدفر، ًٌََ - نظام آموزشی فعلی، در واقع نوعی فرهنگ بیکاری و تخریب کار را القا می کند، به عبارت دیگر نظام آموزشی ما فرهنگ اتلاف وقت و زمان را در وجود افراد نهادینه میکند و این امر به محیط کار هم تسری پیدا میکند - شریعتی، ٌٍَْ - .
کار در هر جامعه، ارزش های خاص خود را دارد . نگرش افراد به کار و هدف یا هدف هایی که برای آن در نظر گرفته شده است، ناشی از آموزههایی است که طی فرآیند اجتماعی شدن در نهادهای مربوط به فرد انتقال یافته است - معید فر، ًٌََ - . برخی افراد فقط به انگیزه درآمد کار می کنند. برخی علاوه بر درآمد، به کسب حیثیت و و اعتبار جمعی نیز توجه می کنند. دیگران ممکن است کار را موجب اعتماد به نفس و معنا بخش زندگی بدانند و بالاخره برخی کار را ان جام وظیفه الهی می - شمارند. بنابراین کسی که کار را فقط ابزار کسب درآمد می بیند، اگر از نظر درآمد تامین باشد دلیلی برای کار کردن ندارد و لذا کار برای او نوعی تحمیل تلقی می شود. به علاوه ارزش کار برای وی به اندازه درآمدی است که در نتیجه کار به دست میآورد. ولی در برخی نگرش ها، کار صرف نظر از میزان درآمد فی نفسه ارزشمند محسوب می شود و به زندگی معنا می - بخشد - عربی و شیخیانی، ٌََُ - .
نظام آموزشی، روشهای آموزشی، کتب درسی، معلم، محیط فرهنگی آن می تواند نقش بسزایی در تغییر عادت واره های دانش آموزان و به تبع آن در ترویج فرهنگ کار داشته باشد . همانگونه که کوئن دربارهی اهمیت نهاد آموزش و پرورش می - گوید: » کودکان همین که به سن ّ-ْ سالگی می رسند، مدرسه مسئول اصلی انتقال دانش انباشته و شیوه های رفتار اجتماعی به آن هاست. مدرسه به عنوان یکی از عوامل عمده اجتماعی شدن، بر پای ه ی یک رشته قواعد بی چون و چرا، ساختار و سازمان می گیرد. این نهادهای آموزشی رسمی چندان اهمیت دارند که ورود به بسیاری از مشاغل، بستگی به تکمیل موفقیت آمیز یک دوره آموزشی رسمی دارد« - کوئن، ٌَُْ - .
محتوای کتب درسی یکی از مهم ترین محرکهای محیطی است که می تواند در میزان موفقیت یا عدم موفقیت باورها، نگرشها، معیارها و ارزش های ذهنی افراد موثر باشد . این مهم در نظام آموزشی ما از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که در کشور ما کتاب درسی وسیله اصلی تعلیم و تربیت را تشکیل می دهد و معلمان و دانش آموزان درفعالیت های یاددهی-یادگیری به این مادهی آموزشی تکیه دارند.
