بخشی از مقاله
چکیده
در متون حسابداری، صاحبنظران سیاست را عاملی تأثیرگذار بر توسعه و تحول فرایندهای حسابداری کشورهای مختلف میدانند که با پذیرفته شدن حسابداری بینالمللی در دهه 1960 بهعنوان زمینه ای برای تحقیقات دانشگاهی، تلاش شده تا عوامل مؤثر بر رویهها و روشهای حسابداری از دیدگاه عوامل سیاسی بررسی شوند. بهمنظور مطالعه این موضوع سامانههای حسابداری، خروجیهای فنی، رویههای واقعی این سامانهها و سازههای تأثیرگذار بر آنها می بایست مدنظر باشند. بستری از عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که در آن فعالیتها صورت میگیرند محیط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مؤثر بر سازوکار حسابداری را تشکیل میدهند.
در این راستا میبایست توجه شود که حسابداری همچون گذشته، بهعنوان یک فرایند فنی مطرح نیست و پذیرفته شده است که حسابداری پدیده ای اجتماعی است که در تعامل با محیط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. البته بیشتر فرضیههایی که در مورد تأثیر فرآیندهای سیاسی بر روشهای حسابداری مطرحشده است بهطور عمده مبتنی بر نظریههای اقتصادی هستند. طبق نظریههای اقتصادی در فرآیندهای سیاسی، هر کس به منافع خود میاندیشد و لذا سیاستمداران نیز در پی حداکثر کردن مطلوبیت خود هستند. درهرحال با توجه به شیوههای استاندارد گذاری در حسابداری و تأثیر ارقام منتج از آن ها بر رفتار اقتصادی و اجتماعی افراد و دولتها، حسابداری را می توان فرایندی سیاسی تلقی نمود.
بنابراین فرایندهای سیاسی و سیاست بهعنوان عاملی تأثیرگذار بر سازوکار حسابداری و تحول و توسعه آن مطرح میشود.این مقاله بهطورکلی طبق روندی که در ایالاتمتحده رخداده است میپردازد. انگیزههای لابیگری سیاسی در ایالاتمتحده بدین دلیل که در این کشور بیشترین تعداد شرکتهای ثبتشده در بورس، تدوینکنندگان استاندارد بخش خصوصی و بهترین نمونههای مستند وجود دارند بررسی شدهاند. لابیگری همچنین میتواند به کوشش کردن برای تغییر ساختار یا شیوه عملیاتی تدوینکننده استاندارد مربوط باشد که در این رابطه FASB و IASB بهعنوان دو ابرقدرت تدوین استاندارد و تلاشهای FASB برای همگرا شدن با استانداردهای IASB بررسی شدهاند.
واژههای کلیدی: سیاست، لابیگری سیاسی، پیامدهای اقتصادی، هیئتهای استانداردهای حسابداری مالی و بینالملل.
.1 مقدمه
تدوینکنندگان استانداردهای حسابداری ازجمله هیئتهای تدوین استانداردهای حسابداری مالی، بینالملل و بریتانیا1، تلاش خود را بر عمل طبق منافع سرمایهگذاران و نه شرکتها یا حسابرسان، استفاده از چهارچوبهای مفهومی و در حال حاضر همگرایی استانداردها صرف کردهاند؛ اما چالشی وجود دارد، لابیگری سیاسی مبتنیبر منافع شخصی تهیهکنندگان صورتهای مالی یا دولت انجام میشود و موجب میگردد تدوینکنندگان استانداردها تغییر موضع دهند و ریسک تضعیف شدن یا کنار گذاشتن اصول موجود در استانداردها را بپذیرند.اصطلاح پیامدهای اقتصادی برای توصیف تأثیر گزارشهای حسابداری بر رفتار تصمیمگیری تجاری، دولت، اتحادیهها، سرمایه گذاران و بستانکاران استفادهشده است - زف . - 1978
کسانی که در چگونگی انجام شدن رفتار تصمیمگیری منافعی دارند، بر تدوینکنندگان استانداردها فشار میآورند تا استاندارد دارای ویژگی خاصی را تأیید نکنند، این لابیگری است که با در معرض اظهارنظر عمومی قرار دادن دیدگاههای تجربی آنها از طریق نوشتن نامه یا دادن شهادت شفاهی در مراحل تدوین استاندارد میتواند انجام شود. لابیگری سیاسی فراتر از آن قرار میگیرد و در این مقاله، این اصطلاح برای توصیف رشته فعالیتهای هماهنگی مطرح میشود که در مقابل پیشنهادی خاص، لابیکنندگان تهدیدهای پنهان و آشکاری ازجمله با به خطر انداختن شهرت تدوینکنندگان استاندارد، استقلال، توانایی یا حتی وجود او بهمنظور مداخله در فرایند تدوین استاندارد پیشنهادی انجام میدهند.
فشار ناشی از لابیگری سیاسی ممکن است شامل تهدیدهایی از جمله صرف نظر کردن از حمایت مالی یا دیگر پشتیبانیهای مهم از تدوینکنندگان استاندارد یا توسل به عقاید عمومی از طریق گفتگو در رسانههای عمومی باشد. در دهههای اخیر، فشار بر تهیهکنندگان تا سطح تهدیدآمیزی تشدید شده است که منتج به عمل حمایتی بخشهای اجرایی و قانونی دولت گردیده است. در ایالاتمتحده لابیگری سیاسی در مورد استانداردهای حسابداری پیشنهادی، پدیدهای قدیمی است. هرچند، دیگر تدوینکنندگان استاندارد نیز با این قبیل لابیگریها مواجه بودهاند. بهتازگی IASB نیز با لابیگری در موضوعات حسابداری ازجمله پرداخت مبتنیبر سهام و ابزارهای مالی مواجه شده است و به نظر میرسد در استانداردهای آتی که حسابداری مستمریها، بیمه، اجارهها و گزارشگری عملکرد بررسی میشوند، احتمال مداخله وجود خواهد داشت.
در چنین شرایطی، آیا لابیگری سیاسی برای تدوینکنندگان استاندارد به صورت یک مسئله پدیدار میشود؟ پاسخ به این پرسشاصولاً در خصوص موقعیتهایی است که تدوینکنندگان استاندارد پیشنهاد میدهند تا استانداردی در مورد موضوعی کهقبلاً پوشش داده نشده است منتشر شود، یا شیوه حسابداری انتخابی در استاندارد موجود حذف و یا بهسرعت تعدیل گردد و نیز موقعیتی که هیئت قانونگذار بهمنظور اطمینان یافتن نسبت به پیروی دقیق از استاندارد مورد نظر مداخله میکند. اگر استاندارد پیشنهادی سود شرکتها را کاهش دهد یا روند سود آنها را دچار نوسانهای بیشتری سازد احتمال لابیگری سیاسی در بعضی کشورها افزایش مییابد. این موضوع بهویژه در مورد بانکها و دیگر نهادهای مالی صدق میکند. در دیگر کشورها مانند آلمان که سودها با مالیات بر درآمد رابطه دارند، شرکتها در برابر هر اقدامی که پیادهسازی آن منتج به افزایش سود شود لابیگری میکنند.وظیفه تدوینکننده استاندارد تعیین این موضوع است که چه وقت و تا چه حدی لابیگری سیاسی موجب بروز مسائل قانونی و مؤثر میشود که طبق چهارچوب مفهومی آن، مستلزم توجه به تهیه یک استاندارد است و یا نیست، خواهد بود.
.2 فرآیند سیاسی حسابداری ازنظر زف و کلر2
روزگاری نهچندان دور، حسابداری بهعنوان موضوعی غیرسیاسی پنداشته میشد، امروزه با توجه به بحثهایی مانند فرآیند استاندارد گذاری، حسابداری دیگر نمیتواند بهعنوان فرآیندی غیرسیاسی در نظر گرفته شود. ارقام منعکس در گزارشهای تهیهشده توسط حسابداران تأثیر بااهمیتی بر روی رفتارهای اقتصادی دارد و میتوان گفت که هیچ استاندارد حسابداری مستقل از تأثیرات اقتصادی نیست و تمام استانداردهای اقتصادی بر اساس برخی از این تأثیرات اقتصادی تدوین میشوند ازاینرو قواعد حسابداری بر روی رفتار انسانها تأثیر گذاشته درنتیجه فرآیندی سیاسی تلقی میشود بدین ترتیب سیاسی سازی حسابداری نهتنها اجتنابناپذیر بلکه منطقی است.
البته همیشه این احتمال وجود دارد که در هر یک از موارد برخی افراد استاندارد جدید را به نفع خود ندانند و یا برعکس و بهطور مداوم این افراد وسوسه میشوند افراد قانونگذار را متأثر نمایند که این مسئله باعث مداخله دولت خواهد گردید.از دیگر سو، درست است که اطلاعات بر رفتار انسانها اثر میگذارد اما به این معنا نیست که اطلاعات نباید اصل بیطرفی را بین مدلهای رفتاری گوناگون حفظ نکند. تنها در صورت بیطرف بودن اطلاعات است که میتوانیم رفتارها را هدایت و جهتدهی کنیم. همانطور که صاحبنظری میگوید: اگر شکل حسابداری با تغییرات سیاسی تغییر کند، هر کوششی برای ژرفنگری و ارزیابی سیاستهای خاص به هدر خواهد رفت.
