بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از مشکلات عدیده در زمینه بافت شهری، بافت فرسوده است. در این زمان وجود سیاست های واضح در زمینه مداخله بافت فرسوده، نیازی مبرم است. برای رهیافت به چنین سیاست هایی بررسی پیشینه اقدامات صورت گرفته ضروری است. مقایسه سیاست ها در ایران با سیاست ها ی جهانی، حاکی از فقدان مبانی نظری مناسب برای بافت ها ی فرسوده است که به طور عام در ایران و به صورت خاص در همدان به چشم می خورد. چگونگی اثربخشی سیاست های اروپا بر سیاست های ایران، بررسی روند در حال طی در ایران و نقاط مثبت و منفی آن از اهداف پژوهش است؛ بنابراین در مورد مداخلات بافت فرسوده همدان، ایران و اروپا مطالعاتی انجام شد و نتایج هر یک با هم مقایسه شدند تا تاثیر پذیری در سیاست های مداخله ایران و در نهایت همدان بدست آید.
نتیجه پژوهش بیانگر آن است که اقدامات و الگوهای شهرسازی کشورهای پیشرفته، قوانین شهرسازی , معماران خارجی و یا تحصیل کرده اروپا و تغییرات جمعیتی همه موجبات سیر نادرست تداخلات بافت فرسوده ایران می باشند و برای رسیدن به سیاست مناسب مداخله بافت توجه به فرهنگ جامعه و سازگاری فرم سنتی با کارکردهای جدید بدون آسیب اجتماعی و زیست محیطی لازم است. با افزایش جمعیت و نیاز به مسکن، نظرها به پتانسیل های بافت فرسوده جلب شده است و فرصتی پدید آمده است که مسئله فرسودگی و مسکن یکجا مورد بررسی واقع شود؛ لذا کاربرد این پژوهش در زمینه تامین مسکن و پایداری نظام فعلی شهر، مورد استفاده است.
مقدمه
ازجمله سیاست های مهم توسعه شهری، برنامه مداخله در بافت های کهن شهری است. این سیاست در ابعاد مختلف اجتماعی، کالبدی، فیزیکی، زیست محیطی و امنیتی تاثیر بخش است. مقایسه تطبیقی سیاست های اعمال شده در ایران با سیاست ها و تجربیات جهانی، حاکی از فقدان مبانی نظری و فرآیند علمی در سیاستگزاری و برنامه ریزی این بافت ها در ایران است. بررسی سیر اقدامات و سیاست گزاری ها در بافت کهن ایران نشان دهنده تلاطم در زمینه اجرا و سیاست گزاری است .
تا قبل از انقلاب اقدامات خاصی در این زمینه صورت نگرفته است که البته به دلیل تغییر جزئی در ساختار شهری, حفظ ساختار سنتی شهری و معنا نداشتن بافت فرسوده است. اولین نقاط عطف در شکل گیری بافت فرسوده مربوط به دوران پهلوی اول است. بررسی تطبیقی در این زمینه نشان دهنده برداشت های سطحی از کارهای اروپا در راستای همسازی ظاهر شهر با روند مدرنیته است. نقطه عطف بعدی مربوط به دوران جنگ تحمیلی است که به دلیل شرایط خاص، بافت های کهن نه تنها به فراموشی سپرده شدند بلکه روند رو به زوال آنها شدت یافت.
بررسی جامع مداخله بافت فرسوده و ارائه راهکار، بدون تحقیق در زمینه اقدامات پیشین و عوامل موثر بر آن نا ممکن است تدوین سیاست کارا در شان بافت های کهن ایران هدف این پژوهش و نیازمند فرآیندی است که در آن سیاست ها و اقدامات گذشته مورد ارزیابی جامع قرار گیرند و در نهایت استخراج اصول و معیارهای این مداخله ها بر اساس تحقیقات کاربردی تدوین شود. مشخص شدن چگونگی اثربخشی سیاست های اروپا و نتایج آنها پس از سال ها و روند مورد نیاز برای ایران در حال حاضر از اهداف پژوهش است.
روش تحقیق
روش پژوهش مد نظر، توصیفی تحلیلی و از نوع مقایسه تطبیقی مداخلات اروپا، ایران و شهر همدان است. ابتدا با مطالعه و بررسی کتب و مقالات علمی، اطلاعات مورد نظر جمع آوری شد و سپس نتایج هر یک با هم مقایسه شدند تا تاثیر پذیری و نقاط مثبت و منفی در سیاست های مداخله همدان بدست آید.
یافته ها
بافت فرسوده شهری
بافت فرسوده شهری به محدوده ای از حریم قانونی شهرها گفته می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، تأسیسات، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، ضعف خدمات و زیرساخت ها شهری، آسیب پذیربوده است؛ بنابراین از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند. اینبافت ها به دلیل فقر مالکان ساکن آنها، امکان نوسازی خود به خودی را نداشتهاند. سرمایه گذاران نیز انگیزه ای برای سرمایه گذاری در آن را ندارند - حبیبی و دیگران،. - 1386 در واقع میتوان گفت: "بافت مسأله دار - بافت فرسوده - عبارت است از بافتهای شهری که وجود عوامل و عناصر مختلف در آن، کاهش ارزش های کیفی محیط زیست انسان را از جنبه کالبدی، عملکردی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی در آن فراهم آورده و با کاهش ارزش های سکونتی، نوسازی در بافت متوقف می شود و میل به مهاجرت در جامعه ساکن افزایش مییابد" - جهانشاهی ،. - 1382
مداخلات خارج از کشور
روند آرام تغییر شکل و نوسازی شهرهای تاریخی گذشته را عمدتا معیارهای فرهنگی تعیین می کردند. این خصیصه مربوط به سال های قبل از دوران صنعتی شدن است. این معیارها در طی زمان شکل می گرفتند و ابزار فنی محدود آن روزگار تأثیر اندکی بر آن داشت و تداوم فرهنگی بافت های شهری محفوظ می ماند. آمدن عصر صنعتی در اوایل قرن بیستم، وضعی نو پدید آورد . پیشرفتهای فنی این عصر ابزار لازم را در اختیار نیروی خلاق و دگرگون ساز انسان قرار داد تا در عرصه جدید معماری شهر خود را نشان دهد - حبیبی،. - 1357 مسئله بافت کهن در کشورهای در حال توسعه با شدت بیشتری مطرح است؛ زیرا در سال های 1940-50 میلادی حدود 1338-40 شمسی اتفاق افتاد - بیانکا,. - 1369 بسیاری از شهرهای بریتانیایی در اثر بمباران زمان جنگ آسیب های جدی دیدند و تعداد زیادی از واحدهای مسکونی باقی مانده متعلق به قبل از جنگ جهانی اول بودند.
در طول 20سال پس از جنگ شهرهای جدید ساخته و واحدهای همسایگی قدیمی از صحنه زدوده شدند. بدین ترتیب محیط شهری منظم تر و ساخته یافته تری که با دوران مدرن و اصلاحات اجتماعی پس از جنگ سازگارتر بود، خلق گردید. از سوی دیگر فرانسه با طرح های"بارون هوسمان "، توانست دگرگونی های وسیع و پرجنجال بر پا کند - حبیبی،. - 1357 کشورهایی که از دور شاهد تکامل تدریجی سلسله اقدامات مرمت شهری بودند، در هر حال تحت نفوذ این تجارب، درباره سرنوشت شهرهای کهن خویش مجبور به تصمیم گیری شدند و هر یک با فاصله زمانی کمتر یا بیشتر و یا بی تلفیق تجارب اروپا با خصایص فرهنگی و نیازهای موضعی و کالبدی شهرها و محلات قدیمی خویش، اقداماتی در این زمینه آغاز کردند و راه را ادامه دادند - فلامکی،. - 1374 در ایران، با ورود اندیشه مدرنیته وظهور آن در آراء اندیشمندان و مسئولان، به سرعت نمایش کالبدی این جنبش در کشور و شهرهای اصلی و بزرگ آن، جلوه گر شد.
حوزه های مختلف از اقتصاد کشور تا بافت فیزیکی شهرها تحت تاثیر تفکر مدرنیته واقع شد. بارزترین جلوه آن را در خیابان کشی های هوسمان وار دوران پهلوی اول می توان دید. بافت مرکزی شهرها بوسیله صلیب هایی از هم گسست و نه تنها نخست لایه های فضایی اولیه دگرگون شد بلکه در ادامه به لایه های داخلی نفوذ کرد و کل ساختار کالبدی شهر را دستخوش تغییر قرار داد. تحولی که حرکتی منفی را در جهت مسأله زایی و به مرور زمان ایجاد مشکل دراین بافت های با ارزش آغاز کرد و سیر تطور تاریخی - کالبدی و بطئی بافت ها را که در عمق آنها ریشه دوانیده بود، متأثر نمود. پیدایی معضلات مختلف، شهر سازان و مسئولان امور شهری را بر آن داشت تا طرح هایی مرمتی از جمله بازسازی بخش های مرکزی شهر ها را در دستور کار خود قرار دهند.
