بخشی از مقاله
چکیده
رشد بی رویه جمعیت و توسعه لجام گسیخته شهرها، پس از انقلاب صنعتی، که در نتیجه، منجر به افزایش آلودگی محیط زیست، کمبود منابع، مشکلات حمل و نقل، ترافیک شهري و ... شد، اندیشمندان طراحی، مدیریت، و برنامه ریزي شهري را برآن داشت که به دنبال راه حلی براي برون رفت از این معضل باشند. در این میان توسعه پایدار به عنوان رویکردي همه جانبه پاسخگوي نیازها و خواسته هاي متخصصین امر به نظر رسید، چرا که داراي ابعادي اقتصادي، زیست محیطی، و اجتماعی – فرهنگی، و اهدافی همچون ارتقاي کیفیت زندگی، حفظ منابع، کنترل آلودگی هاي زیست محیطی و... بود. براي دستیابی به اهداف توسعه پایدار و با تکیه به ابعاد آن، استفاده از روش هاي قدیمی دیگر پاسخگو نبود.
از سویی دیگر پیشرفت روز افزون فناوري سبب ایجاد تغییراتی در زندگی جوامع شهري شده بود که به دنبال هماهنگی با این تغییرات، استفاده از فناوري هاي نوین همسو با توسعه پایدار، در تمامی علوم و زمینه ها پیشنهاد شد. در این میان علوم شهر سازي، طراحی شهري و معماري نیز از این قائده مستثنی نمی باشند. در این مقاله به معرفی فناوري هاي نوین کاربردي همچون تکنولوژي نانو، فناوري لیزر، انرژي و تجهیزات الکترومکانیکال، تاسیسات الکتریکی و الکترونیکی در حوزه توسعه شهري و معماري پرداخته شده است. همچنین نقش این فناوري ها در بهبود حمل و نقل شهري، مدیریت، دفع و بازیافت ضایعات جامد شهر و استفاده از مصالح نوین ساخت و ساز و ساختمان مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت به بیان توصیه هایی در زمینه استفاده از فناوري هاي نوین در طراحی و توسعه پایدار شهري پرداخته است.
1 مقدمه
با توجه به افزایش جمعیت شهرها پس از انقلاب صنعتی، رویارویی شهرهاي بزرگ با مشکلات متعددي از قبیل تراکم جمعیت، آلوگی محیط زیست، کمبود منابع، حاشیه نشینی و ترافیک، نیاز به تغییر و تحول در ساختارهاي شهري ضروري به نظر می رسد. رویکردها و نظریه هاي مختلفی در حوزه شهرسازي و برنامه ریزي شهري به منظور ارتقاي کیفیت زندگی، حفظ منابع، کنترل آلودگی هاي زیست محیطی و ... همچون شهرهاي پایدار، شهرهاي الکترونیک، شهرهاي اطلاعاتی و... ارائه شدند. اما همه این رویکردها در واقع زیر مجموعه رویکردي جامع نگر به نام توسعه پایدار بودند. از این رو توجه به ابعاد توسعه پایدار و درك عمیقی از مفهوم آن لازم به نظر می رسد.
در این میان استفاده از فناوري هاي نوین همسو با توسعه پایدار، جهت حل مسائل و مشکلات طراحی و توسعه شهري کمک شایانی به متخصصین امر می نماید. در صنعت ساخت و ساز به ویژه در طراحی و توسعه شهري، همواره نیاز به تولید محصولات جدید براي ساخت و ساز و اجراي زیر ساخت ها و تجهیزات شهري هم راستاي استفاده از روش ها و محصولات جدید در سایر علوم و رشته ها انکار ناپذیر است.
از این رو استفاده از فناوري هاي نوین مرتبط با شهرسازي، طراحی شهري و معماري در این زمینه گریز ناپذیر به نظر می آید. فناوري هایی که به بهبود حمل و نقل شهري، مدیریت، دفع و بازیافت ضایعات جامد شهر و استفاده از مصالح نوین در ساخت و ساز و ساختمان و ...کمک نماید. در این زمینه می توان به استفاده از تکنولوژي نانو، لیزر، انرژي و تجهیزات الکترومکانیکال، تاسیسات الکتریکی و الکترونیکی با استفاده از دستگاه هاي کنترل هوشمندي که با کاهش اثرات زیست محیطی، باعث بهینه سازي روند طراحی فضاهاي شهري که در نهایت به توسعه پایدار شهري منجر می شود، اشاره نمود.
-2 شهر
براي شهر، پدیده اي که همه آن را می شناسیم و به روشنی به وجود آن آگاهی داریم، تعاریف زیادي بیان شده است و ارائه تعاریف جامعی که بتواند کلیه خصوصیات و ویژگی هاي تمام شهر هاي جهان را شامل شود دشوار است. اگر تمام شهرهاي جهان را مطالعه کنیم به یک مفهوم کلی دست نخواهیم یافت[1]، چراکه شهرها به سیستم هاي اقتصادي و اجتماعی همسان وابسته نبوده و نکات مشترك بین آنها وجود ندارد تا مبنایی براي تعریف عام شمول شهر ها باشد.
[2] بنابراین با توجه به این مسئله، رشته ها و علوم گوناگون از جمله شهرسازي، معماري، طراحی شهري، جغرافیا، جامعه شناسی و ...، هر کدام شهر را از منظر خود تعریف کرده اند و یک یا چند جنبه از آن را مورد توجه قرار داده اند.[3] برخی از اندیشمندان عامل اساسی در ایجاد شهر را کالبد آن دانسته و تعریف آن ها از شهر بر اساس نگرش کالبدي و کاربردي از شهر استوار است. گروه دیگري از محققین عامل اساسی در ایجاد شهر را فعالیت ها و روابط اجتماعی شهروندان می دانند.
گروه سوم نیز عامل تعیین کننده در استمرار زندگی شهري و شهروندي را در فرآیند تصمیم گیري دانسته و کالبد و فعالیت هاي شهر را نتیجه تصمیمات اتخاذ شده مدیریت شهري می دانند.[4] با توجه به تعاریف متفاوتی که از شهر توسط متخصصین امر شده است نمی توان یک تعریف کلی از شهر ارائه داد. بطوري که در سرشماري 1365، 1375و 1385 شهر - نقطه شهري - : هر یک از نقاط جغرافیایی است که داراي شهرداري شد.[5] ولی در سرشماري هاي قبل، ملاك تعریف شهر میزان جمعیت ساکن در آن بود.
-3 توسعه پایدار
جریان توسعه پایدار در دهه 70 با برگزاري سمینارهاي متعدد در سطح جهانی به بحث روز مبدل گشت،که تعاریف متعدد و متنوعی را به دنبال داشت. " توسعه اي که نیازهاي کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسل هاي آینده، برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسل هاي فردا نیز توجه شود".[6] در تعریفی دیگر توسعه پایدار روندي است که بهبود شرایط اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و فناوري به سوي عدالت اجتماعی باشد و در جهت آلودگی اکوسیستم و تخریب منابع طبیعی نباشد.[7] از آن پس سمینارها و همایش هاي متعددي در این زمینه برگزار شد و تا اواخر دهه 1990 مشخص شد که براي شناسایی بهتر توسعه پایدار لازم است مباحث اقتصادي، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی به طور همزمان مورد توجه قرار گیرد.[8] همانطورکه در جدول زیر آمده است، ابعاد توسعه پایدار در بر گیرنده مولفه ها و حوزه هاي ذکر شده می باشد.
