بخشی از مقاله
پدیده بلندمرتبهسازی نخست به منظور بهرهبرداری از زمینهای مرکز شهر و در پی توجه به اقتصاد شهر مطرح گردید. در واقع به دلیل محدودیتهای عرضه زمین در این منطقه شهر افزایش تراکم ساختمانی به عنوان راه حلی برای افزایش سطح زیربنایی مورد بهرهبرداری، ارائه شد. استفاده فراگیر از این روش، به تدریج افزون بر کاربریهای اقتصادی مانند کاربری صنعتی، اداری و تجاری دامنگیر کاربریهای مسکونی نیز گشت و به مناطق پیرامونی شهر نیز گسترش یافت.
بلندمرتبه سازی همچون بسیاری از پدیده های انسانی ، موضوع پیچیده و چند بعدی است که ساماندهی آن قبل ازهر چیز نیازمند داشتن نگرشی کلان وجامع است.و درمرحله بعدساماندهی این پدیده ، بکارگیری سیاست ها ،روش ها و ابزارهای خاص خودرا درسطوح مختلف طلب می نماید تحقیق حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی و کاربردی می باشد زیرا در جهت توسعه دانش کاربردی مکان یابی و مفاهیم پایداری در زمینه مکان یابی ساختمان های بلند مرتبه با رویکرد توسعه پایدار در شهریاسوج انجام می گیرد و نتایج حاصل از آن در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها قابل استفاده خواهد بود. رویکرد غالب تحقیق حاضر، اسنادی- پیمایشی می باشد.
با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از داده های مورد نیاز از متون، گزارش های تاریخی، مقالات و کتب داخلی و خارجی و اطلاعات موجود گردآوری می شود و در جهت آزمون فرضیات تحقیق مورد استفاده قرار خواهد گرفت، رویکرد اسنادی به عنوان یکی از رویکردهای غالب پژوهش خواهد بود. همچنین این پژوهش دارای رویکرد پیمایشی نیز می باشد و برخی از داده های آن از طریق پرسشنامه، انجام مصاحبه گردآوری می گردد.
یافته های این پژوهش نشان میدهد که درشرایط فعلی وباادامه ی این روندشهریاسوج درمسیرناپایداری قرار می گیرد ونیازداردتا درجهت استفاده ی بهینه از زمین ازگسترش افقی خودجلوگیری نموده وبه راهبردبلندمرتبه سازی متناسب باشرایط محلی خود همگام با رعایت ضوابط ومقررات شهرسازی، معماری والبته زیست محیطی رو آورد. بهتراست درجهت دستیابی به توسعه ی پایدار در زمین هایی که پیشنهادگردیده ساختمان های بلندمرتبه مکان یابی شوند تا با رعایت این معیارها واستانداردها شاهدمشکلات ومعضلات کمتری باشیم.
بیان مسأله تحقیق
رشد سریع وگسترش افقی شهرها در دهه های اخیر تقریبا تمامی کشور های جهان اعم از توسعه یافته ودر حال توسعه را با مشکلات جدی مواجه ساخته است. مسائل این پدیده نه تنها سیاست های شهرسازی را به طور وسیعی تحت الشعاع قرار داده ، بلکه تبعات حاصل از آن در تشدید مسائل اقتصادی ، اجتماعی سیاسی مدیریتی و محیط زیستی جوامع نقش اساسی داشته است. دغدغه ها و نگرانی ها ناشی از این پدید موجب گردید تا کشور های توسعه یافته به ویژه پس از جنگ جهانی دوم اقدام به اتخاذ تمهیداتی جهت حل یا مهار این بحران کنند .
زمینه های اصلی این تمهیدات شامل سیاست های بلند مرتبه سازی ، انبوه سازی ، تغییر قوانین مالیاتی ، وضع قوانین زمین برای استفاده بهینه از آن ، بهسازی و نوسازی بافت های قدیمی و مراکز شهر ها طرح آماده سازی اراضی نقاط جدید، شهرهای جدید و راس آن سیاست افزایش تراکم جمعیتی وساختمانی شهر ها بوده است . - رهنمایی وشاه حسینی، - 13 :1383 گسترش های سریع و پراکنده شهری و در پی آن اتخاذ سیاست های و راهکار های افزایش تراکم ، منجر به ورود و توسعه اصلاحات جدیدی به فرهنگ شهرسازی نیز شده است . برای مثال می توان به اصطلاحاتی نظیر : کستردگی و پراکندگی شهری1، شهر پراکنده2 ، متراکم سازی شهری3، شهر فشرده4، ساختمان های بلند مرتبه 5 اشاره کرد .
رشد جمعیت شهرنشین کشور در دهه های اخیر روند صعودی داشته است. این در حالی است که رشد کلی جمعیت کشور نیز ارقام بسیار بالایی را در مقیاس جهانی داشته است . - شاه بختی وآبکار،1390، - 48-35 نیاز مسکن حاصل از این روند موجبات کسترش کالبدی شهر ها را فراهم آورده است .قوانین زمین شهری در دوران پس از انقلاب اسلامی شاید یکی از موثر ترین عوامل در جهت کسترش کالبدی شهر ها بوده است. تملک و واگذاری زمین در مقیاس کلان و تولید مسکن در مقیاس وسیع ، به ویژه در دهه اول انقلاب قابل تامل است.
گواه این مسئله را باید در نسبت تولید مسکن و رشد جمعیت در دهه های 65-1355 ذکر کرد. در حالی که رشد جمعیت در کشور % 3,9 بوده و تولید مسکن به 4,3 %رسیده است - مرکز آمار ایران ،. - 1382 در قالب مورد فوق ، سیاست های واگذاری زمین و آماده سازی زمین نیز مزید بر جریان گسترش کالبدی شهر ها گردیده است . طرحهای وا گذاری زمین در اوایل انقلاب و نیز طرح های اولیه آماده سازی زمین در دهه 1360 ، عمدتا از نوع طرح های شهری با تراکم کم بوده اند و یا اینکه تراکم جمعیتی شهر موجود را بسیار تقلیل داده اند . وجود عوامل فوق باعث گردید تا گسترش سریع شهری در ایران به پدیده ای تبدیل گردید که تبعات آن در ابعاد مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و زیست محیطی می تواند به طور عام به عنوان یکی از مسائل حاد جامع تقلی شده و به طور خاص از جمله موضو عات پیچیده شهر سازی باشد تا جایی که تعریف تراکم جمعیتی مناسب به عنوان معضل در موضوع برنامه ریزی شهری رخ نموده است.
به دنبال گسترش کالبدی شهر ها و مسائل ناشی از آن ، پرداختن به پدیده تراکم که از یک سو به عنوان عاملی موثر در کسترش های شهری عمل نموده و از سوی دیگر می تواند به عنوان محور راهکار های حل مسائل گسترش و توسعه شهری باشد ، در دستور کار برنامه ریزی شهری قرار می گیرد در این جا کنترل تراکم به عنوان ابزاری موثر در جهت مهار مسائل ناشی از گسترش های شهری مطرح می شود .
اهداف کنترل تراکم را به طور کلی می توان برقراری موازنه منطقی بین میزان فعالیت تولید شده توسط ساختمان های و فضا های خارجی اطراف آنها و نیز ایجادمحیط زیست با کیفیت بهتر دانست . - سعید نیا،1378، - 63 شهر یاسوج در سال 1343 به دلایل سیاسی ، امنیتی به منظور اسکان جمعیت کوچ رو و ایجاد پایگاهی برای استقرار ادارت و سازمانهای دولتی به وجود آمد که رشد شدیدی را در سالهای اخیر داشته است .
این رشد سریع شهر یاسوج موجب بروز مشکلاتی از قبیل زیر : ساخت ساز رفتن زمین های کشاورزی ، کمبود و تشدید قیمت زمین ، افزایش قیمت مسکن و اجاره بهای واحد های مسکونی به ویژه در قسمت های مرکزی شهر توسعه و گسترش کالبدی بی رویه شهر به صورت افقی ، ده ها مشکل دیگر شده است که نیاز به تدوین چشم اندازه راهبردی مبتنی بر دیدگاه توسعه پایدار در ابعاد مختلف مدیریتی ، اجتماعی ، اقتصادی ، کالبدی و... برای شهر به یک ضرورت بدل شود.
یکی از راه های پیشنهادی جهت جلوگیری از رشد و توسعه ی افقی شهرها توجه به بلندمرتبه سازی و توسعه ی عمودی شهرهاست در شهریاسوج که متاسفانه به دلیل اتخاذ سیاست های غلط و ضعف اقتصادی شدید اکثر ساکنین آن با توسعه ی افقی بی رویه مواجه شده و زمین های بایر خالی و تراکم بسیار پائین بر آن حاکم است، اتخاذ سیاست بلندمرتبه سازی و مکان گزینی درست و شایسته ی چنین فضاهایی مبتنی بر اصول و قوانین شهرسازی با تاکید بر سیاست های توسعه ی پایدار شهری ضرورت بیشتری دارد.این پژوهش بر آن است تا بتواند پس از برسی تجارب موفق در سطح کشورو آسیب شناسی حاکم بر روند ساخت و ساز در شهر یاسوج به ارائه ی راهکارهای اجرایی بلندمرتبه سازی و عمودی سازی مبتنی بر شاخص های شهر پایدار بپردازد.
اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
تراکم در هر سطحی نیازمند راهبر ها سیاست ها روش ها و تکنیک ها است که حکم ، ضربه گیر یا حائل را دارند.زمانی که فضا های مسکونی امکانات اشتغال شبکه حمل نقل دسترسی ها فضا های خاص گذران اوقات فراغت متناسب باجمعیت شهرسازماندهی نشده باشداین عدم تعادل ناگریز زمینه سازبروز نابسامانی های متعدد می گردد. تا جایی که به مقوله محیط زیست ارتباط دارد ، درباره چگونگی تراکم و یا آنچه، تراکم بهینه یا مطلوب نامیده می شود نمی توان قضاوتی قطعی کرد.
در عین حال مفهوم تراکم بهینه خود مفهوم تامل بر انگیزی و بشدت انتزاعی به نظر می رسد. اگر پذیرفته شود که تراکم محصول نیاز جامعه است و نیاز جامعه همواره در حال تحول است در آن صورت می توان پذیرفت که تراکم شهری نیز هر گز نمی تواند ثابت بماند. - Wonga - ,2011,245-253 شناخت و ارزیابی عوامل اقتصادی، اجتماعی، کالبدی موثر بر تراکم های شهری، تعین معیارهای مناسب مکان گزینی ساختمان های بلندمرتبه با تاکید بر شرایط وضع موجود شهر یاسوج ، ارائه ی راهکارهای اجرایی و تحقق پذیر جهت جلوگیری از توسعه ی افقی وتوجه به توسعه ی عمودی و فشرده در شهر یاسوج وعدم وجود مطالعات قبلی در این زمینه از مهمترین اهداف و ضروریات انجام این پژوهش می باشد.
فرضیههای تحقیق:
-1 برنامه ریزی و سیاستگذاری بی توجه به سیاست های توسعه پایدار و از سویی ناآگاهی نسبت به پیامدهای آن در نزد مسئولین و مدیریت شهری منجر به تخریب اراضی زراعی و منابع ملی در شهر یاسوج گردیده است.
-2 ضعف نظارت و مشوق های مجموعه مدیریت شهری بر ساخت و سازها و تراکم شهری در یاسوج منجر به توسعه ی افقی و عدم استفاده ی مناسب از اراضی شهری شده است.
-3 ضعف پایگاه اقتصادی شهروندان یاسوجی وعدم توان مالی جهت بلندمرتبه سازی منجر به تشدید روند کنونی گردیده است.
-4 بنطر می رسد توجه به سیاست توسعه ی عمودی، شهر فشرده و بلندمرتبه سازی و رعایت اصول حاکم بر مکان گزینی آنها می تواند از تشدید و توسعه ی مشکلات کنونی بکاهد.
بررسی سوابق ساخت ساختمان های بلندمرتبه در ایران به طور کل، بر اساس مطالعات و سوابق جمع آوری شده می توان سابقه بلندمرتبه سازی در ایران را به سه دوره کلی تقسیم کرد .در دوره اول که از برنامه عمرانی پنج ساله سوم - 46-1342 - آغاز می شود، بلندمرتبه سازیصرفاً به عنوان راه حلی برای معضلات نوظهور شهری در ارتباط با تراکم بالای جمعیت مطرح شده بود و بدون هیچ گونه راهنما و دستورالعملی پیگیری می شد .
این دوره که تا تهیه طرح ساماندهی تهران در سال 1371 ادامه داشت، شاهد ساخت و سازهای بلندمرتبه در حد محدود، به صورت پراکنده برای بناهای مسکونی و غیرمسکونی بوده است .در دوره دوم که با تهیه و تصویب طرح ساماندهی آتک آغاز می شود و تا حدود سال 1374ادامه پیدا کرده است، به موضوع تراکم و ساخت و سازهای بلند با نگاهی واقع بینانه تر و با توجه، به اثرات کالبدی آن پرداخته شده است .
در طرح ساماندهی تهران با ارائه راهبرد بلندمرتبه سازی و تعیین ضوابط ساخت طبقات بر اساس مساحت زمین و نحوه توزیع ساختمان های بلند این طرح به نوعی از نخستین اقدامات جهت مکان یابی بلندمرتبه سازی تلقی شده است و نکته مهم در آن توجه به کاربری های غیرمسکونی و به ویژه خدماتی برای ساختمان های بلندمرتبه بوده است .در دوره سوم پس از سال 1374 و با رشد ساخت و سازهای بلندمرتبه، تا حدی شاهد قانونمند شدن بلندمرتبه سازی هستیم .البته علی رغم تهیه و تصویب ضوابط و مقررات مربوط به مکان یابی و احداث ساختمان های بلند در شهر تهران، مطالعه وضعیت موجود و شناسایی گرایش های جاری از سال 1374 تاکنون، حاکی از این واقعیت است که این ضوابط موفقیت بسیار اندکی در هدایت وکنترل ساخت و سازهای بلندمرتبه داشته است .
آن گونه که از مطالعه و مدل سازی وضع موجود و مقایسه آن با ضوابط پیشنهادی بر می آید، بسیاری از لکه هایی که بالاترین تراکم ساختمان های بلند در آن ها دیده می شود، مطابقتی با ضوابط بررسی دیدگاه های موجود در زمینه ساختمان های بلندمرتبه با رشد روزافزون بلندمرتبه ها، دیدگاه ها و نظریات مختلفی درباره چگونگی برخورد با این پدیده در جهان شکل گرفته است .بررسی این دیدگاه ها و نظریات در شناخت ابعاد مختلف ساخت بلندمرتبه ها راهگشا خواهد بود و امکان مقایسه و تحلیل این نظریات را فراهم خواهد نمود .به طور کلی دیدگاه ها و نظریات مرتبط با بلندمرتبه سازی را می توان به سه دسته عمده تقسیم نمود:
دیدگاه های موافق با ساختمان های بلندمرتبه
در این دیدگاه اعتقاد بر این است که ساختمان های بلندمرتبه بایستی به دلایل زیر جانشین ساختمان های تک واحدی گردند.
الف - کنترل توسعه شهری؛
ب - کمبود اراضی شهری؛
ج - امکانات تکنولوژی برای بهره برداری سریع تر؛
د - سرویس دهی آسان تر؛
هه - امکانات مدیریت مطلوب تر؛
و - پاسخگویی به نیاز شدید مسکن - مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، - 1392؛
-2-6-2دیدگاه های مخالف با ساختمان های بلندمرتبه در این دیدگاه ساختمان های بلندمرتبه به دلایل زیر نفی می گردد:
الف - پایین بودن کیفیت زندگی شهری؛
ب - جلوگیری از عملکرد صحیح واحدهای اجتماعی؛
ج - زیر پا گذاشتن ارزش ها و سنت های قدیمی؛
د - بالا بردن تراکم شهری و بالطبع آلودگی محیط زیست؛
هه - جلوگیری از ایجاد سیمای شهری مناسب - مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران،. - 1392
دیدگاه های میانه که ارتفاع ساختمان ها را در یک حد مطلوب می پذیرد:
بسیاری ازبرنامه ریزان وطراحان شهری ضمن مخالفت باهردو دیدگاه اخیر، نقطه نظرات متعادل تری نسبت به ساختمان های بلندمرتبه داشته و ارتفاع این گونه ساختمان ها را در حدی مناسب و مطلوب می پذیرند.اعتقاد این گروه بر این است که محدود کردن ارتفاع ساختمان ها در یک حد مطلوب و معتدل و متناسب با ظرفیت و پتانسیل هر شهر و هر محل، ایده ای بسیار مفید و کلی است .لیکن این امر باید همراه با پیدا کردن راه حل هایی برای اندازه مطلوب شهرها، محلات و تراکم نسبی آن ها باشد، در غیر این صورت به رشد افقی شهرها به خصوص شهرهای بزرگ منجر خواهد شد.
- صدوقیان، 1371، - 68 پیروان این نظریه معتقدند که شهرسازان و معماران بایستی جانشینی برای توده های سر به آسمان کشیده ساختمان های آپارتمانی در محله های پرجمعیت بیابند و یا انگاره خانه سازی تازه ای به وجود آورند که کمتر به طرزی کشنده، یک شکل باشند و در عین حال گران تمام نشود و در آن از نور و هوا و پاکیزگی، ... و بسیاری از دیگر خصوصیات مورد نیاز روزانه استفاده بیشتری شود.
