بخشی از مقاله
چکیده:
در جهان امروز گردشگری به عنوان یک فعالیت اقتصادی سهم به سزایی در جابجایی سرمایه دارد ،اما کشور ایران با اینکه از لحاظ جاذبه های تویستی در ردیف ده کشور اول دنیا به شمار می رود ،سهم ناچیزی از این سرمایه ی عظیم را به خود جذب نموده است . امروزه با توسعه صنعت توریسم ؛ گردشگری کمتر به صورت عمومی دنبال می شود ، بلکه اغلب گردشگرها تخصصی شده که قطعا با شناسایی و برنامه ریزی خاص در این زمینه می توان سهم کشور را در درامد های ارزی حاصل از ان افزایش داد . قناتها که در همه جای این کشور خشک حفر شده و حیات دارند دارای کارکردهای متفاوتی در ابعاد اقتصادی ،اجتماعی - فرهنگی و زیست محیطی بوده به نحوی که می توان آن را عامل نیرومندی در تحول اقتصادی ،فرهنگ ، تاریخ و حتی آینده به شمار آورد. این پدیده های شگفت جدای از ویژگی های خاص خود در معماری و قدمت ، به واسطه ی همراه بودن با افسانه ها و آداب و رسوم ویژه می تواند در زمینه جذب گردشگران خاص عامل مهمی به شمار آید .هدف از ارائه مقاله ی پیش رو که با روش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای سنتی و دیجیتال نگاشته شده؛ معرفی قنات به عنوان هنر بی بدیل معماران و مقنیان کشورمان با تاکید بر قنات قصبه گناباد ، به صورت یک جاذبه توریستی است.
واژه های کلیدی : توسعه پایدار، قنات ،قنات قصبه ، گردشگری خاص ، گناباد، مادر چاه.
-1 مقدمه:
کاربرد اصطلاح توسعه پایدار برای اولین بار در اواسط دهه 1970 به خانم» باربارا وارد« نسبت داده می شود و این مفهوم کلی با استراتژی حفاظت جهانی - - stotegy 1980 به طور گسترده ای مطرح شد تا حفاظت از محیط طبیعی و محیط زیست را در راستای ایفای نقش بهکرد رفاه انسانی به نحو مطلوب مدیریت نماید. - سی. جی. بارو، - 45 :1376 توسعه پایدار می بایست تضمین کند که: -کیفیت محیط زیست حفظ شده و توسعه اقتصادی و اجتماعی بیش از آنکه منابع و محیط زیست را از بین ببرد، آنها را ارتقاء دهد. - بهترین کیفیت زندگی را برای مردم حفظ نماید - همان - 66: یکی از راههای دستیابی به چنین توسعه ای افزایش درآمدهای ملی و محلی از طریق توسعه گردشگری به ویژه جذب توریسم خارجی می باشد.
یکی از جنبه های مثبت سیر و سفر، به ویژه در مقیاس بین المللی، ایجاد صلح و دوستی بین ملت ها و جوامع است. دستیابی انسان معاصر به تکنولوژی پیشرفته و امکان اتوماسیون در تولیدات و همچنین ارتقاء سطح زندگی و گسترش شبکه های ارتباطی، فعالیت های توریسم را دچار چنان تحولی کرده که امروزه جغرافیای بسیاری از کشورهای جهان را با دگرگونی بنیادی مواجه کرده است. بنابراین با توجه به شرایط حاضر، باید به گونه ای برنامه ریزی کرد که این دگرگونی های بنیادی به جای تخریب فضای زیستی، به سوی توسعه پایدار در سرزمین منتهی گردد. بنابراین در زمینه رشد فعالیت های توریستی باید به تعادل بین توریسم، فرهنگ و توسعه توجه داشت. - مطیعی لنگرودی، - 88 :1375 توسعه پایدار گردشگری را به گونه های متفاوتی تعریف کرده اند، از آن جمله می توان توسعه درون زا، توسعه محیط مدار توسعه گردشگر خاص را نام برد.
توسعه گردشگر خاص براین تفکر استوار است که هر منطقه باید با توجه به عوامل گوناگون محیط خود، مانند محیط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی گردشگر برگزیده خود را داشته باشد. - مردانی، - 1377 و می توان توسعه پایدار گردشگری را چنین تعریف کرد. گسترش صنعت گردشگری و جذب گردشگران به کشور یا استان با استفاده از منابع موجود به گونه ای ضمن پاسخ دادن به نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حفظ ضوابط قانونی جامعه و برآورده کردن انتظارات گردشگران بتوان وحدت، یکپارچگی، هویت فرهنگی، سلامت محیط زیست، تعادل اقتصادی و رفاه مردمان کشور و مهمانان آنها را به طور متوازن و پیوسته در حد بهینه تأمین کرد. - براتیان، - 14 :1386
نویسنده سعی کرده است که ضمن معرفی قنات ها به عنوان یک جاذبه توریستی درآمدزا قنات هایی که در گذشته عامل حیات بوده اند، به عنوان عاملی برای توسعه پایدار درآینده معرفی نماید. معرفی کاربریهای جدید برای قنات و افزایش سهم قنوات در زندگی مردم قنات های سازه های عظیمی هستند که در ساخت آن هزینه و زمان بسیاری صرف شده و در گذشته سرزمین خود نقشی بزرگ ایفا کرده اند، به فراموشی سپردن قنات، حتی قناتهایی که دیگر آبی در آن جریان ندارد، محروم کردن نسل فعلی و آینده یک منطقه از سرمایه ای بزرگ است. از بعضی قنوات که با پایین افتادن سطح آب زیر زمینی امکان احیاء آنها حتی با انجام پروژه های پخش سیلاب وجود ندارد می توان استفاده های جانبی دیگر به عمل آورد، که سود و صرفه اقتصادی آنها گاهی بیشتر از استفاده مرسوم از این قنوات است. به عنوان مثال تعریض مقطع چنین قنواتی و نوسازی و مجهز نمودن آنها به ابزار تفریحی و روان ساختن آب در آنها مکان های مناسبی برای قایقرانی به وجود خواهد آورد، - بهینا، - 3:1379
چنین اقدامی برای قنواتی که در نزدیکی سواحل قرار دارند مانند قنوات سواحل و یا جزایر خلیج فارس - کیش، خارک و... - آن را تبدیل به یک غار زیرزمینی انسان ساز می نماید. استفاده از کوره های متروک قنات، بخصوص قنوات سنگی به عنوان سنگر در زمانهای بحرانی از دیگر موارد استفاده از قنات است. به عنوان مثال در طول جنگ ایران و عراق قنات هایی با مقطع سنگی در شهرهای جنگ زده مکان های مناسبی برای حفظ و حراست مردم در مقابل حمله هوایی دشمن بوده است. 9 قنات شهرستان دزفول و 3 قنات شهرستان اندیمشک در طول 8 سال جنگ جان تعداد زیادی از مردم را در برابر حملات هوایی دشمن حفظ نموده اند - همان: - 4 با وجود چنین تجربه ای دست اندرکاران پدافند غیر عامل باید قنوات مناسب برای احداث پناهگاه را شناسایی و مجهز نموده و به مردم اطلاع رسانی کنند در صورت نیاز و بروز بحران بتوان از این نوع پناهگاه بهره برد.
قراردادن سینی های کشت گیاهان گران قیمتی که احتیاج به رطوبت و دمای مناسبی دارند، نظیر قارچ ها، در کوره های قنوات خشک شده در بسیاری از شهرها از جمله استفاده های دیگر از قنات است. - همان: - 4 در قناتهایی که هنوز جریان آب شیرین درآن نخشکیده و حیات رونق دارد، پرورش ماهی یک راه برای کسب درآمد مضاعف و ایجاد اشتغال است - یزدان پناه گوهرریزی، :1383 - 144 اما در موارد قنواتی چون قنات قصبه گناباد که دارای عمیق ترین مادر چاه در دنیا بوده و قدمتی به اندازه تاریخ این سرزمین دارد، و در آستانه ثبت در فهرست آثار یونسکو قرار گرفته، بهترین کاربری که هم می تواند موجب ایجاد اشتغال و درآمدزایی در سطح شهرستان شده و هم نگهداری و مرمت آن را اهمیت ویژه بخشد، تبدیل قنات به یک پدیده گردشگری است.
-2 بحث و بررسی
-2-1 قنات کیش، نمونه یک قنات ارزآور
یکی از قطب های گردشگری ایران که هم در جذب گردشگر داخلی و هم توریسم خارجی موفق عمل کرده، جزیره کیش می باشد، و کیش این موفقیت را نه تنها مرهون موقعیت جغرافیایی فوق العاده اش، بلکه مدیون سرمایه گذارانی است که زیبایی های خفته در دل این جزیره گرمسیری را دیده و آن را از دل خاک بدر کشیده و به سایرین شناسانیده اند. نمونه ای از این سرمایه گذاری های عظیم ساخت شهر زیرزمینی کاریز در محل قنات قدیمی کیش است.
