بخشی از مقاله
چکیده:
احساس غربت؛ استرس یا اختلالی است که در خانواده به علت جدایی واقعی یا پیش بینی شده از خانواده به وجود می آید. در این تحقیق که میزان احساس غربت را در دانش آموزان دختر خوابگاهی و غیرخوابگاهی مورد بررسی قرار می دهد به یکی از عوامل اصلی که سکونت در خوابگاه می باشد اشاره شده است و سعی شده است که اهمیت این موضوع در جریان آموزش نشان داده شود. فرضیه اصلی تحقیق عبارت است از اینکه : به نظر می رسد بین میزان احساس غربت دانش آموزان خوابگاهی و دانش آموزان غیرخوابگاهی تفاوت وجود دارد. در این پژوهش از ابزار پرسشنامه و جامعه آماري شامل کلیه دانش آموزان دختر خوابگاهی و غیرخوابگاهی مقطع متوسطه شهرستان گناباد و از روش آمار توصیفی، علی ـ مقایسه اي استفاده شده است. حجم نمونه انتخابی 125نفر و روش جمع آوري اطلاعات به روش میدانی با استفاده از پرسشنامه احساس غربت فن فیلیت می باشد. براي بررسی روایی آزمون از روایی سازه و روایی همگرا استفاده شد. اعتبار آزمون با استفاده از روش آلفاي کرونباخ براي دانشجویان دختر 0/899 و دانشجویان پسر 0/885 به دست آمد. یافته هاي این تحقیق نیز نشان داد که احساسغربت در تمامی دانش آموزان خوابگاهی و غیر خوابگاهی وجود دارد احساس غربت پدیدهاي عام و رایج در میان دانشآموزان دختر غیربومی و ساکن خوابگاههاي دانشآموزي میباشد که ارتباط مثبت و معنیداري با میزان نیاز فرد به دلتنگی براي خانواده، دوستان و دیگران دارد.
کلمات کلیدي: دانشجو، خوابگاه ، دلتنگی ، غربت
مقدمه
هر ساله دانش پژوهان زیادي خانه را به قصد ورودبه مقطع بالاترتحصیلات (دبیرستان و دانشگاه) ترك میکنند. این امر به همان اندازه که براي فرد فرصت هاي جدید به وجود می آورد. وي را با چالش ها و عوامل تنش زا روبرو می کند که به نحوي اجتناب ناپذیر با چنین انتقالی همراهند. به طور اخص عوامل به ستوه آورنده هیجانی، تنیدگی زاهاي اجتماعی نامیده میشوند که یکی از آنها احساس غربت نسبت به دیار، خانواده و دوستانی است که در اثر نقل مکان ترك شده اند.(وان تیلبورگ و همکاران، 1996و یه و اینوز، .(1996 احساس غربت؛ استرس یا اختلالی است که به علت جدایی واقعی یا پیش بینی شده از خانواده به وجود می آید و یا به وسیله تفکر طولانی و دل مشغولی نسبت به خانه و دیگر چیزهاي مورد علاقه توصیف می شود. احساس غربت یک احساس طبیعی است. گذشته از این یک پدیده رشدي نرمال است و احساس غربت همیشه مانند یک لایه نقره اي خواهد بود. بعضی از روانشناسان شواهدي قوي از احساس غربت بین والدین و بچه ها وقتی که از همدیگر دورمی شوند به دست آورده اند. به راحتی می توان گفت که عشق اساس و زیربناي احساس غربت است. (مالنووسکی و توربر، .(2009
پدیده احساس غربت عبارتست از وضعیت پیچیده شناختی،انگیزشی و هیجانی خاصی کهبا اشتغالات ذهنی فراوان در موردمحیط قبلی و تمایل به بازگشت به سمتĤن همراه است و معمولا با خلق افسرده و علائم مختلف روانی ـ تنی تجربه می شود (بن و همکاران، .(2005 احساس غربت به مجموعه اي از احساسات ناخوشایند و بعضاً غیر قابل تحمّل اطلاق می شود که پس از ترك خانه، خانواده، دوستان و محیط مأنوس زندگی تجربه میشوند. احساس غربت بیانگر یک حالت انگیزشی ـ شناختی پیچیده است که در اصل بر احساس فقدان و دلتنگی نسبت به خانواده، دوستان و محیط زندگی متمرکز می شود (فیشر و هود،.(1998 احساس غربت یکی از عوامل آسیب زایی است که منجر به افسردگی و اضطراب می شود (تابع بردبار و همکاران، .(1387 و پدیده اي شایع در جمعیت دانشجویی است(وان تیلبورگ و همکاران، .(1996 فیشر (1989)وفن
١
فیلیت (2007) اظهار می دارند که در مجموع 50 الی 70 درصدافراد حداقل یکبار در عمرخویش احساس غربت را تجربه کرده اند.اما احساس غربت پدیده شایع در جمعیت دانشجویی است و بررسی آن ضروري به نظر می رسد.به علاوه در شرایط تحصیلی، احساس غربت شدید در بین نوجوانان و جوانان می تواند منجربه مشکلات تحصیلی، حواسپرتی، عزت نفس پایین و یا افکار و رفتارهاي وسواسیگردد. بنابراین توجه به این پدیده و بررسی آن می تواند در پیشگیري از موارد مذکور موثر واقع شود. به منظور بررسی این پدیده، مولفین مختلف ابزارهاي متفاوتی را تدوین و به کار گرفته اند، اما در هیچیک از این ابزارها، مفاهیم نظري کلیدي که پدیده احساس غربت بر اساس آنها تبیین می شود، در نظر گرفته نشده و به طور دقیق مورد سنجش قرارنگرفته اند.تنها ابزاري که بر پایه قالبهاي نظري که احساس غربت را توجیه می کنند، تدوینشده پرسشنامه 45 ماده اي فن فلیتمی باشد.در مجموع یک ابزار مناسب براي ارزیابی احساس غربت می باید حاوي این مولفه ها باشد:ادراك از دست دادن چهره هاي حمایتگر(اعم از خانواده و دوستان)، ادراك مطالبات محیطی افزایش یافته(مسئله سازش)، مقابله ناموثر(نشخوار فکري) و
شرایط هیجانی متعاقب (احساس تنهایی). فن فیلیت در پرسشنامه خود به تمامی این حیطه ها پرداخته است. با توجه به تعداد روز افزون دانش آموزان و دانشجویانی که براي ادامه تحصیل به شهرهاي دیگر نقل مکان می کنند، بررسی این پدیده ضروري به نظر می رسد.
استین و گرین در سال در سال 1988 گزارش کردند که دانشجویان سال اول پدیده هاي تنیدگی زاي زیادي را به علت تغییر محیط زندگی تجربه می نمایند(والریت و لانري،.(1955 برت (1993) و لو (1990) این پدیده را در گروهی از دانشجویان سال اول استرالیایی و چینی بررسی کردند و دریافتند که همگی به درجاتی از احساس غربت مبتلا بودند.همچنین کاردن و فیشت (1991) در مطالعه خود دریافتند که 19 درصد دانشجویان آمریکایی و 77 درصد دانشجویان ترکیه اي در سال اول می توانستند در رده مبتلایان به احساس غربت قرار گیرند. دانشجویان سال اول که دچار احساس غربت می شوند 3 برابر بیشتر از کسانی که دچار این احساس نیستند ترك تحصیل می کنند.(برت،.(1993 به طور خلاصه احساس غربت یک حالت انگیزشی- شناختی- هیجانی پیچیده است که حاکی از غمگینی، تمایل به بازگشت به خانه و زجر ناشی از تفکر در باره خانه است (فیشر و هود ، 1998 و .(1987 از دیدگاه روان شناسی، احساس غربت وضعیت پیچیده شناختی، انگیزشی و هیجانی خاص است که با اشتغالات ذهنی فراوان و تمایل به بازگشت به سمت آن همراه بوده و معمولا با خلق افسرده و علائم مختلف روان- تنی تجربه می شود(فیشر و هود، 1987 نقل از بن، هاروي، گیلبرت و آیرونز، .(2005 این پدیده واکنش طبیعی در برابر محیط جدید بوده و در عین حال پدیده اي بالقوه تضعیف کننده است.که افراد همه فرهنگ ها و گروه هاي سنی را تحت تاثیر قرار می دهد (وینتیلبرگ، وینگرهوئتس و ونهک،
.(1996 از آنجا که شرایط تحصیلی، احساس غربت شدید در بین نوجوانان و جوانان می تواند منجر به مشکلات تحصیلی، حواس پرتی، عزت نفس پایین و یا افکار و رفتارهاي وسواسی گردد، بنابراین توجه به این پدیده و بررسی آن می تواند در پیشگیري از موارد مذکور موثر واقع شود.
کوهن 1988)؛ نقل از توکلی، (1377 در بررسی خود دریافت دانشآموزانی که در محیط شبانه روزي زندگی میکنند، حس مسئولیت پذیري بیشتري دارند. شادمهر (1372) نیز نشان داده است که محیط شبانه روزي بر حس تفاهم و حس همکاري و مسئولیت پذیري تاثیر مثبت میگذارد. آراد و بن آریوو (1995) هم در مطالعهاي که روي دانشآموزان شبانه روزي انجام دادند، دریافتند که این گروه نسبت به مدرسه و همکلاسیهاي خود احساس تعهد و مسئولیت پذیري بیشتري داشته و در موارد اضطراري تلاش میکنند به آنها کمک کنند. تامسوف و میتکالسکی (1999) نیز در تحقق خود این یافتهها را تایید کردند. پترسون و لومبرگ (2000) در پژوهش گستردهاي درباره دانشآموزان شبانه روزي دریافتند این گروه مسئولیت پذیرتر، قابل اعتمادتر، متعهدتر و پیشرفت مدارتر از همتایان خود در مدارس روزانه هستند. ارکال و شکیل
(2000) نیز دانشآموزان شبانه روزي را مسئولیت پذیرتر از دانشآموزان سایر مدارس یافتند. سادئی (1372) و زارع (1377) نشان دادند که دانشآموزان مدارس شبانه روزي داراري روحیه همکاري، حس تعاون روحیه اجتماعی بالاتري هستند.
شاید اساسیترین مرحله مقابله با احساس غربت پذیرش آن است. دانش آموز باید بپذیرد که احساس غربت پاسخ طبیعی به احساس فقدان و جدایی از منابع ارضاء نیازهاي عاطفیاش است. انکار و سهل انگاري این امر میتواند مشکلات متعددي براي او و خانوادهاش به بار آورد. پیش آگاهی درباره این مشکل، آمادگی روحی براي مقابله با احساس غربت است و از شدت تنیدگی و استرس میکاهد. از آنجا که مطالعه اي در زمینه بررسی وضعیت احساس غربت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه، یافت نشد و به نظر می رسید دانش آموزان ساکن خوابگاه به دلیل دوري از خانواده بیشتر در معرض خطر باشند، لذا مطالعه حاضر با هدف تعیین میزان احساس غربت در دانش آموزان دختر غیر خوابگاهی و ساکن خوابگاههاي مدارس شبانه روزي شهرستان گناباد در سال تحصصیلی 1392 -93 انجام شد. لذا در این تحقیق سعی شده است که اهمیت این موضوع در جریان آموزش نشان داده شود.
هدف کلی این تحقیق بررسی عوامل موثر خوابگاهی بر میزان افزایش یا کاهش احساس غربت دانش آموزان دختر خوابگاهی و غیر خوابگاهی مقطع متوسطه می باشد. هدف هاي جزئی نیز شامل بررسی عوامل فردي و محیطی داخل و خارج خوابگاه ها بر افزایش یا کاهش احساس غربت دانش آموزان دختر مقطع متوسطه و بررسی زیر مقیاسهاي پرسشنامه احساس غربت و مقایسه آن با دانش آموزان خوابگاهی و غیرخوابگاهی می باشد.فرضیه هاي تحقیق عبارتند از:
- به نظر می رسد بین میزان احساس غربت دانش آموزان خوابگاهی و دانش آموزان غیرخوابگاهی تفاوت وجود دارد.شمین همایش سراسري آسیب هاي پنهان زیست دانشجویی
- به نظر می رسد بین دوري دانش آموزان از اعضاي خانواده و افزایش احساس غربت رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین احساس تنهایی در محیط خوابگاه و افزایش احساس غربت رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین دوستان دانش آموز در محیط خوابگاه و کاهش احساس غربت رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد دانش آموزانی که در مناطق شهري ساکن هستند احساس غربت کمتري نسبت به دانش آموزان ساکن مناطق روستایی دارند؟
- به نظر می رسد بین ناسازگاري با محیط هاي جدید و افزایش احساس غربت در دانش آموزان خوابگاهی رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان مدارس روزانه و دانش آموزان شبانه رابطه وجود دارد؟
- نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان مدرسه محمودیه و دانش آموزان مدرسه ثامن رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان مدرسه محمودیه و دانش آموزان مدرسه ارض اقدس رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان مدرسه محمودیه و دانش آموزان مدرسه فدك رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان مدرسه ثامن و دانش آموزان مدرسه فدك رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان مدرسه ارض اقدس و دانش آموزان مدرسه فدك رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان پایه تحصیلی اول و دانش آموزان پایه تحصیلی دوم رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان پایه تحصیلی اول و دانش آموزان پایه تحصیلی سوم رابطه وجود دارد؟
- به نظر می رسد بین میزان سازه هاي احساس غربت دانش آموزان پایه تحصیلی دوم و دانش آموزان پایه تحصیلی سوم رابطه وجود دارد؟
روش پژوهش
در این پژوهش از ابزار پرسشنامه بهره جسته ایم. جامعه آماري ما در این پژوهش، کلیه دانش آموزان دختر خوابگاهی و غیرخوابگاهی مقطع متوسطه، مدارس شهرستان گناباد می باشند.که از این مقدار 125 نفر در این پژوهش شرکت داشته اند. در این پژوهش از روش آمار توصیفی، علی ـ مقایسه اي استفاده و حجم نمونه انتخابی ما از 125نفر حاضر، 65 نفر دانش آموزان دختر روزانه (غیرخوابگاهی–مناطق شهري) و 60 نفر دانش آموزان دختر شبانه (خوابگاهی–ساکن مناطق روستایی ) می باشند.که از چهار دبیرستان دخترانه ثامن الائمه کاخک(31نفر)،دبیرستان نمونه دولتی محمودیه 31) نفر)، هنرستان کار و دانش فدك 31) نفر) و هنرستان ارض اقدس 32) نفر) می باشند. روش جمع آوري اطلاعات به روش میدانی با استفاده از پرسشنامه احساس غربت فن فیلیت، که در اختیار دانش آموزان دختر خوابگاهی و غیرخوابگاهی مقطع متوسطه مدارس شهرستان گناباد قرار داده شده است، صورت گرفت. در هنگام ارائه پرسشنامه، راهنمایی هاي لازم در زمینه شیوه پاسخ دهی به این نکته اشاره شده که افراد از ذکر نام و نام خانوادگی، به علت رعایت اخلاق در پژوهش و حفظ اسرار دانش آموزان خوداري نمایند. این پژوهش از نظر روش گرد آوري داده ها، توصیفی واز نوع علی-مقایسه اي است. پرسشنامه احساس غربت مقیاسی 45 ماده اي است که حاوي 5 عامل می باشد که توسط فن فیلیت((2001 ساخته شده است. این پنج عامل عبارت است از: -1دلتنگی براي خانواده-2 احساس تنهایی-3 دلتنگی براي دوستان-4 مشکلات در سازش-5 نشخوار فکري درمورد خانه. در ضمن این پرسشنامه حاوي 3 ماده تکمیلی نیز می باشد که دو ماده اول(46و(47فراوانی تجربه احساس غربت را در موقعیت کنونی و در گذشته و ماده آخر((48 شدت احساس غربت را می سنجد.
به هر یک از گزینه هاي هرگز، کمی، متوسط، زیاد و خیلی زیاد به ترتیب نمره 1، 2، 3، 4 و 5 داده می شود. نمره کلی احساس غربت آزمودنی ها از جمع جبري امتیازات داده شده به سؤال ها به دست می آید. حداقل نمره در این آزمون 36 و حداکثر 180 است. نمره هاي بالا در این آزمون معرف احساس غربت بالاي فرد و نمره هاي پایین آن نشان دهنده احساس غربت پایین است. براي بررسی وضعیت آزمودنی در عامل هاي آزمون باید نمره خام مربوط به سؤال هاي آن عامل جمع شود. اعتبار آزمون احساس غربت با استفاده از روش آلفاي کرونباخ براي دانشجویان دختر 0/899 و دانشجویان پسر 0/885 به دست آمد (زارع و امین پور، .(1390 با استفاده از روش آلفاي کرونباخ براي هر یک از عوامل دلتنگی براي خانواده (0/90)، میل برگشت به موطن (0/85)، سازگاري (0/87)، احساس تنهایی (0/88) و دلتنگی براي افراد و محیط آشنا (0/80) به دست آمد که همگی نمایانگر ثبات درونی بالاي این آزمون هستند. براي بررسی روایی آزمون از روایی سازه و روایی همگرا
استفاده شد.
از نظر توزیع در مدارس و توزیع از نظر محل سکونت دانش آموزان به قرار زیر بودند:
سطوح فراوانی درصد
روزانه 65 52٪
شبانه 60 48٪
کل 125 100
جدول : 1-1 توزیع آزمودنی ها از نظر سکونت با توجه به جدول 1-1 حدود 52 درصد نمونه آماري معادل 65 نفر را دانش آموزان غیرخوابگاهی و 48 درصد نمونه آماري معادل 60 نفر را دانش آموزان خوابگاهی تشکیل داده اند.
سطح فراوانی درصد
محمودیه 31 24,8٪
ارض اقدس 32 25,6٪
فدك 31 24,8٪
ثامن الائمه 31 24,8٪
کل 125 100
جدول :1-2 توزیع آزمودنی ها بر اساس مدرسه
با توجه به جدول 1-2 حدود 25,6 درصد نمونه آماري معادل 32 نفر، دانش آموزان مدرسه ارض اقدس می باشند.
سطح فراوانی درصد
اول 40 32٪
دوم 42 33,6٪
سوم 43 34,4٪
کل 125 100
جدول : 1-3 توزیع آزمودنی ها بر اساس پایه تحصیلی
با توجه به جدول 1-3 بیشترین سطح مورد بررسی 34,4 درصد یعنی دانش آموزان پایه تحصیلی سوم و تنها 32 درصد، دانش آموزان پایه اول
تحصیلی می باشند. زیر مقیاسهاي آزمون احساس غربت
متغیر حد نمره نمره فراوانی درصد
دلتنگی براي خانواده بیشترین نمره 55 5 4
کمترین نمره 17 1 0/8
احساس تنهایی بیشترین نمره 30 1 0/8
کمترین نمره 6 1 0/8
میل برگشت به موطن بیشترین نمره 42 3 2/4
کمترین نمره 9 2 1/6
ناسازگاري با محیط بیشترین نمره 29 2 1/6
جدید کمترین نمره 9 1 0/8
دلتنگی براي دوستان بیشترین نمره 15 16 12/8
کمترین نمره 3 2 1/6
کل بیشترین نمره 155 1 0/8
کمترین نمره 61 1 0/8
جدول : 1-4 توزیع زیرمقیاسهاي احساس غربت بر اساس بیشترین و کمترین نمره
با توجه به جدول 1-4 بیشترین نمره اخذ شده در سازة دلتنگی براي خانواده یعنی 4 درصد داراي نمرة 55 و کمترین نمره در سازة دلتنگی براي دوستان یعنی 1/6 درصد داراي نمرة 3 می باشند.
