بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین حافظه ی فعال و خلاقیت در دانش آموزان ششم ابتدائی شهرستان گناباد انجام گرفته است. جامعه ی پژوهش متشکل از 400 دانش آموز دختر پایه ی ششم ابتدایی شهرستان گناباد است که در سال تحصیلی 1395-96 مشغول به تحصیل اند. نمونه آماری شامل 79 نفر بوده است که به صورت تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. به منظور سنجش ظرفیت حافظه ی فعال دانش آموزان، آزمون"ظرفیت حافظه ی فعال"برگرفته از دانیمن و کارپنتر - - 1980 با آلفای کرانباخ 0/88و برای سنجش خلاقیت، آزمون"خلاقیت تورنس" برگرفته از تورنس - - 1990 با آلفای 0/78 مورد استفاده قرار گرفته است. داده ها مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته و نتایج نشان داده است که میان حافظه ی فعال و خلاقیت رابطه ای معنادار وجود ندارد. در نتیجه دانش آموزانی که از حافظه ی بالایی برخوردارند الزاما داری خلاقیت نیستند.
واژگان کلیدی: حافظه ی فعال، خلاقیت، دانش آموزان ابتدائی
مقدمه
دنیای امروز، دنیای شتاب و سرعت و تغییر لحظه ای در تکنولوژی است. این تغییرات روزافزون بی شک بیش از همه، مدیون و مرهون افراد خلاق و مبتکر می باشد. افراد خلاق به منزله نیروهای جهش یافته ای هستند که کلید توان رشد جامعه را در دست دارند. خلاقیت3 به عنوان تجسم و پیش بینی و ایجاد اندیشه های نو، از ویژگی های ممتاز انسان از حیوان و ماشین های رایانه ای تلقی می شود و نقش بنیادی آن در پویایی جامعه و رشد اقتصادی و تکامل فرهنگ محسوس است. خلاقیت را به صورت های مختلف و متعددی تعریف کرده اند اما در تمام تعاریف دو مفهوم تازگی و نو بودن و دیگری ارزشمندی و تناسب مشترک می باشد. با این حال"توانایی حل مسائلی که فرد حل آن ها را قبلا نیاموخته است" را خلاقیت تلقی می کنند - 1983 Mayer، . - 1995 Weisberg
برای خلاقیت اجزاء و عناصر مختلفی در نظر گرفته اند که آمابیل4 سه عنصر مهارت های مربوط به قلمرو یا موضوع، مهارت های مربوط به خلاقیت و انگیزه را از اجزای اصلی خلاقیت می داند و معتقد است که برخی از شخصیت ها بیشتر مستعد تفکر خلاق هستند. بعضی از صفت های مهم افراد خلاق عبارت است از: خودنظمی زیاد، پشتکار در مواجهه با شکست، استقلال، تحمل ابهام، تمایل به پذیرفتن خطر، اعتماد به نفس و... اگر این ویژگی ها به طور طبیعی در افراد وجود نداشته باشد می توان آن را در آن ها پرورش داد - Amobile، . - 1993 تا قرن اخیر بسیاری بر این باور بودند که ابداع و خلاقیت یک خصوصیت ذاتی است و برخی افراد با این توانایی متولد می شوند اما امروزه ثابت شده است که این استعداد نوع بشر به اندازه حافظه5 عمومیت دارد و می توان با کاربرد اصول و فنون معین و ایجاد طرز تفکرهای جدید و ایجاد محیطی مناسب آن را پرورش داد - جلیلی،. - 1382
رابرت جی استرنبرگ6 از جمله عوامل موثر در خلاقیت را دانش و توانایی عقلانی می داند. بی شک برای کسب دانش و تفکر بر مسایل موجود، فرد باید قدرت تجزیه و تحلیل و پردازش اطلاعات و ذخیره سازی آن ها را داشته باشد. یکی از کارکردهای مهم شناختی که مسئولیت ذخیره سازی موقت اطلاعات جهت انجام پردازش شناختی را به عهده دارد حافظه فعال7 می باشد.حافظه، توانایی نگهداری - ذخیره سازی - و بازخوانی اطلاعات، تجارب شخصی، و رویه ها - مهارت ها و عادت ها - است - Schacter، . - 1996 به نظر می رسد انسان ها تقریبا هر چه دارند یا هر که هستند از برکت حافظه است. افکار و تصورات او حاصل کار حافظه است و همچنین ادراک ها، اندیشه و حرکت ها از آن سرچشمه می گیرد.حافظه، پدیده های بی شمار هستی انسان را در کل، حدی یکپارچه می سازد.
اگر نیروی پیوند دهنده حافظه نبود، هشیاری انسان به تعداد لحظات زندگی تجزیه می شد. این حافظه است که به انسان نوعی احساس تداوم می بخشد، احساسی که درک او از خویشتن نیز به آن بستگی دارد. وقتی در معنا انسان بودن دقت می کنیم به نظر می رسد حافظه، هسته ی اصلی آن است - Kihlstrom، . - 1998 حافظه ی فعال در واقع بخشی از سیستم کلی حافظه است. حافظه فعال، سیستم شناختی چند محوری است که افراد را قادر می سازد تا اطلاعات را در حضور محرک های نامرتبط حفظ و جهت دستیابی به یک فعالیت هدفمند، اطلاعات را دست کاری کنند - Baddeley، . - 2002 توانایی حافظه فعال در جنبه های مختلف زندگی از جمله درک خواندن، نوشتن، حل مساله، استدلال ریاضی، زبان نوشتاری و حوزه های رفتاری مختلف نقش مهمی دارد - Swanson، 2009، Schneider ، . - 2015
در جهان امروز بالاترین و بهترین تولید برای کشورهایی که بخواهند حرف اول را در دنیا داشته باشند تولید فکر نو و ایده است و این امر به خوبی ضرورت توجه به خلاقیت و پرورش آن را در کودکان و نوجوانان نشان می دهد. خلاقیت موهبتی است که درتمام انسان ها بالقوه موجود است اما ظهور وگسترش آن مستلزم شرایط مناسب است. تحقیقات انجام شده در زمینه خلاقیت با آموزش نشان می دهد بر خلاف نظریه پردازان گذشته که خلاقیت را فرآیندی ارثی و ذاتی تلقی می کردند خلاقیت را می توان به افراد به ویژه به دانش آموزان ابتدائی8 آموزش داد به عبارت دیگر بر خلاف تصور عامه مبنی بر این که فقط افراد معدودی خلاق به دنیا می آیند واقعیت این است همه با این استعداد پا به این دنیا می گذارند و این آموزش و تجربه است که می تواند زمینه های شکوفایی و غنا بخشیدن هر چه بیشتر به این استعداد را فراهم آورد.
از این رو در کشورهایی که از آموزش و پرورش پویا برخوردارند پرورش خلاقیت به عنوان یکی از مهم ترین هدف های آموزش و پرورش مورد توجه قرار گرفته است - نیک خواه فر، . - 1384 برای پرورش خلاقیت در کودکان می باید به تمام ابعاد وجودی آنان اعم از بعد عاطفی، اجتماعی، شناختی، آموزشی و.... توجه شود و از طرفی امروزه توجه افراد به مقوله پیشرفت تحصیلی و کسب موفقیت های تحصیلی روز به روز در حال افزایش است. بر همین اساس حافظه فعال و چگونگی افزایش و بهبود آن نیز مورد توجه واقع شده است. حال سوالی که مطرح می شود این است که آیا این توجه به حافظه فعال و افزایش آن، باعث پرورش و افزایش میزان خلاقیت افراد نیز می شود؟ از بین سازه های حافظه فعال و خلاقیت کدام یک اهمیت بیشتری در پیشرفت و موفقیت انسان و جامعه دارد؟ در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی رابطه بین حافظه فعال و خلاقیت پرداخته و سعی دارد مشخص کند آیا رابطه معنی داری بین این دو سازه وجود دارد یا نه؟
پیشینه
خلاقیت
خلاقیت را به صورت های متعدد تعریف کرده اند اما در تمام تعاریف دو مفهوم تازگی و نو بودن و دیگری ارزشمندی و تناسب مشترک می باشد. خلاقیت به عنوان یک فرایند فکری، راه حلی برای یک مسئله، یک محصول یا یک تلاش ارائه می دهد. در واقع خلاقیت توانایی ایجاد یک نظریه بدیع یا تطبیق دادن نظرات دیگران است - به نقل از تبریزی و وطن خواه، بائر، . - 1993 گاردنر - 1993 - 9 افراد خلاق را کسانی می داند که درحل مسائل، چیره دست هستند، تولید هنری دارند یا سوال های تازه طرح می کنند و اندیشه های آنان ابتدا تازه و غیر معمول تلقی می شود اما سرانجام در فرهنگ های خود پذیرفته می شوند - سیف، . - 1388 به نظر وایزبرگ - 1995 - 10 خلاقیت زمانی شکل می گیرد که فرد راه حل تازه ای برای مساله ای که با آن رو به رو شده به کار ببرد. این تعریف شامل دو عنصر است: اول مساله و دوم تازه بودن راه حل آن برای فرد.
پس راه حلی می تواند برای فردی خلاقانه باشد و برای فرد دیگری نه. با توجه به آن چه گفته شد خلاقیت عبارتست از توانایی حل مسائلی که فرد قبلا حل آن ها را نیاموخته باشد. سانتروک - 2004 - 11 خلاقیت را به صورت زیر تعریف کرده است: توانایی اندیشیدن درباره امور به راه های تازه و غیر معمول و رسیدن به راه حل های منحصر به فرد برای مسائل. گیلفورد1987 - 12،1967، - 1962 به دو مفهوم تفکر همگرا و واگرا اشاره می کند که تفکر همگرا را مرتبط با هوش و تفکر واگرا را ویژگی مهم خلاقیت می داند - Guilford، . - 1987 از دیگر دانشمندانی که در زمینه خلاقیت نظریه پردازی کرده و پژوهش های زیادی انجام داده
