بخشی از مقاله
چکیده
شریعت اسلام درجامعه اي پا به عرصه نهادکه درساختاراجتماعی آن ثروتمندان واشراف حرف اول را می زدند وهمواره تلاش می کردندتا جهت پیشبرداهداف خود به بذل وبخششهاي آنچنانی دست بزنند. از طرفی در زندگی شخصی خویش نیز اسراف وتبذیر را رها نمی کردند .در حالی که مردم جامعه در رنج وسختی به سر می بردند ، حتی به نان شب محتاج بودند اینان سفر هاي رنگارنگ ولباس هاي پر زرق وبرق می پوشیدند.
با ظهور اسلام ومقابله پیامبر - ص - وپس از ایشان ،ائمه معصومین - ع - آرام آرام این ارزش اجتماعی به ضد ارزش تبدیل شد .از این رهگذر پیامبر وائمه هدي مساله نکوهیده بودن اسراف و چگونگی مصرف صحیح را به بدنه اجتماعی القا کردند ومردم را به صرفه جویی دعوت نمودند . با توجه به اهمیت مساله اسراف وکیفیت مصرف در آیین اسلام وتکیه بزرگان دین به آن ورویکردي که نظام جمهوري اسلامی به این مساله دارد نگارنده در چند محور به این موضوع پرداخته است.
- 1 معیارهاي تشخیص اسراف
- 2 عوامل اسراف
- 3 پیامد هاي اسراف وتبذیر
مقدمه
امروزه کشور ما با واقعیتی تلخ دست به گریبان است که همه ما به گونه اي در بروز آن مقصر وسهیم هستیم . قرار گرفتن در جمع صدر نشینان لیست ویا داشتن رکورد بالاترین سطح مصرف- نسبت به جمعیت – در زمینه هاي مختلف انرژي ، واقعیت تلخ وآزار دهند ه اي است که متاسفانه سال ها به عنوان یکی از موانع اصلی در مسیر رشد،توسعه کشور مطرح می گردد. ولی کمتر راهکار علمی براي مقابله با آن ارائه گردیده است. تحمل این واقعیت وقتی آزار دهنده است که توجه خود را به عنوان یک مسلمان به دستورات موکد اسلام عزیز در ارتباط با مصرف صحیح وحرام دانستن اسراف معطوف نماییم . از این رو رهبر معظم انقلاب اسلامی، عنوانی را براي سال جاري مطرح فرمودند که براي نهادینه شدن مفاهیم آن نیازمند تعریف "بایدها ونبایدها "ي جدیدي در الگوي مصرف هستیم.
اکنون که عنوان " اصلاح الگوي مصرف " در فضاي جامعه مطرح گردیده است این معنا را باید در اذهان احاد جامعه ایجاد نمود که چگونگی مصرف وبهر ه مندي از نعمتهاي خداوندي نیازمند بازنگري جدي واصلاح است. از طرفی در این زمینه آنچه باید در نظر داشت این است که اصلاح الگوي مصرف به معناي در تنگنا قرار دادن خود ودیگران نیست ،بلکه به معناي استفاده صحیح از منابع وسرمایه هاست. در این زمینه بیان قران به نیکی از این مساله پرده برداري می نماید: خذوا زینتکم عند کل مسجد وکلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لا یحب المسرفین
اسراف وتبذیر
واژه تبذیر، پراکنده ساختن وجدا کردن چیزي است که به تدریج در معناي مجازي نابود کردن و هدر دادن مال است . بنابراین اسراف معناي نزدیکی با تبذیر دارد با این تفاوت که اسراف بیشتر زیاده روي در مصرف است ولی تبذیر هدر دادن مال واتلاف آن ونیز گستره اسراف تمام افعال آدمی را در بر می گیرد در حالی که تبذیر محدود به امور مالی می شود . واژه اسراف در لغت به معنی " گزافه کاري کردن ، در گذشتن از حد میانه ، تلف کردن مال ، ولخرجی کردن امده است. راغب در مفردات می گوید " السرف ، تجاوز الحد فی کل فعل یفعله الانسان وان کان ذلک فی النفاق اشهر: اسراف به معناي تجاوز کردن از حد در هر کاري است که انسان سر بزند.
گرچه کاربرد آن در هزینه کردن مال بیشتر است" وگاهی به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال وزمانی هم به چگونگی بذل مال ومورد آن گفته است. تبذیر در لغت به معناي پراکندن وپریشان ساختن است. راغب می گوید : التبذیر التفریق واصله القاء البذر وطرحه فاستعیر لکل مضیع لمامه. تبذیر به معناي پراکنده کردن است واصل ان پاشیدن بذر است وبه هر کس که مالش را ضایع می کند گفته می شود.
معیارهاي تشخیص اسراف
براي تشخیص سره از ناسره و نیک از بد احتیاج به میزان ومحک است وهر کس نمی تواند بر اساس تشخیص خود حدود و ثغور کارها را مشخص کند در این زمینه ،مهم این است که باید با معیار شرعی وعرفی اندازه اسراف مشخص شود . آنگاه از دیدگاه شرع ، مصرف زیاد هر نوع کالایی اسراف است وحکم حرمت بر آن مترتب می شود. آنچه باقی می ماند معیار تشخیص اسراف از نظر عرف است معیار هاي عرف براي تعیین اسراف از این قرار است:
هرگاه مصرف کالا به گونه اي باشد که بخشی از آن هر چند اندك تضییع شود اسراف خواهد بود هرگاه مصرف کمی یا کیفی کالا براي بدن زیان بار باشد درصورت مصرف، گونه اي از اسراف است استفاده از امکانات مادي بیش از اندازه نیز اسراف است. معیارهاي فوق می تواند در زمینه هاي مصرف در خوردنی ها ، پوشیدنی ها وسایل نقلیه و... انجام می گیرد. بازتاب معیار هاي عرفی اسراف را می توان دید در این کلام امام صادق - ع - که می فرماید: ان بکل بناء یبنی وبال علی صاحبه یوم القیامه الا ما لابد منه: بی تردید بنایی که ساخته شود در روز قیامت باري است که بر دوش صاحبش مگر انکه مورد نیاز وي باشد.
عوامل اسراف
- 1 خود نمایی: گروهی از افراد به واسطه سر خوردگی هاي انباشته شده در زندگی وتبدیل آن به عقده هاي روانی، دچار خودنمایی می شوند که در روانشناسی از آن به عنوان مکانسیم هاي دفاعی یا روانی یاد می کنند که تصعیدوجبران از این واکنش ها هستند در این نوع واکنش ها فرد دچار اختلال، سعی می کند براي سر پوش گزاردن بر ناکامی ها وعقده هاي متراکم به عملی دست بزند که او را در اجتماع مطرح کرده وشخصیت دهد در حدیثی حضرت رسول پس از انکه کسی که ساختمانی رااز روي ریا وسمعه ساخته بود تهدید به عذاب الهی نمودند شخص پرسید چگونه چنین بنایی ساخته می شود : حضرت فرمود بدین صورت که براي بزرگی فروختن بر همسایگان و فخر فروشی براي برادران دینی اش بیش از حد لازم براي خود ساختمان بسازد.
- 2 تربیت خانوادگی: روانشناسان بر این باورند که عامل وراثت، خانواده ومحیط تاثیرات مهمی بر تربیت انسان ها می گذارد .همچنین پاره ایی از انان خانواده را در مقایسه با دو عامل دیگر مهمتر می دانند. اگر این مساله را در کنار تربیت پذیري آدمی قرار دهیم ، انگاه به این نتیجه می رسیم که خانواده در جلوگیري از اسراف واموزش مصرف صحیح به فرزندان نقش مهمی ایفا می کند . در این زمینه می توان به کلام امام علی - ع - اشاره کرد که خطاب به امام حسن - ع - فرمودند: همانا قلب تو جوان همچون زمین خالی از بذري است که هر چه در آن بپاشی می پذیرد پس من به تربیت تو پرداختم قبل از انکه وقت آن بگذرد.
شخصیت اخلاقی
در پاره اي از مواقع زمینه هاي اسراف را باید در شخصیت اخلاقی وروحی افراد جستجو نمود. برخی از افراد در زندگی شخصی خود به موازین اخلاقی پایبند نیستند ودر این زمینه بسیار افسار گسیخته هستند . چنین افرادي در دیگر امور شخصی واجتماعی نیز به معیار هاي عرفی وشرعی توجه نمی کنند.
