بخشی از مقاله
چکیده
امروزه متناسب با پیشرفت و تحول در حوزههای مختلف و گذار جوامع از شکل سنتی به مدرن، شاهد شکل گیری سبکهای جدید زندگی هستیم. سبک زندگی، درواقع، شکلدهنده هویت گروهی و اجتماعی افراد است. تحقیقاتی که تاکنون در این زمینه در جامعه ما صورت گرفته است توجه کمی به باورها و ارزشهای فرهنگی برخاسته از مکتب اسلام داشته و صرفا به بیان نظریههای غربی در این حوزه و ذکر عوامل مؤثر بر آن اکتفا کردهاند. ازاینرو، در این مقاله با مبنا قرار دادن روش تحقیق کیفی از نوع تحلیلی توصیفی، و با هدف بررسی الگوی آرمانی سبک زندگی از منظر مذهب اسلام و خاصه مکتب تشیع، بر آن شدیم تا ابتدا با بررسی دقیق نظریههای مربوط، سه شاخصه اصلی سبک زندگی - الگوی رفتار، مدیریت بدن و الگوی مصرف - را برداشت کرده و در ادامه، در ارتباط با هر مقوله، گزارههایی را که بیان کننده دیدگاه مکتب اسلام باشد بیان نماییم. در پایان پس از جمعبندی و نتیجهگیری مطالب، یافتهها حاکی از لزوم جامعهپذیری و نهادینه کردن الگوی سبک زندگی اسلامی در جهت شکل دادن به ساختار نگرشی نسل جوان بر این مبنا بود.
کلید واژه ها: سبک زندگی، مکتب اسلام، سلامت اجتماعی، جامعه شناسی فرهنگ، جوان.
مقدمه
سبک زندگی در حوزه جامعه شناسی فرهنگ از جمله مفاهیم جدیدی است که جامعه شناسان و نظریه پردازان مختلفی را در این باب به خود مشغول داشته است. سبک های زندگی که در مجموع شکل دهنده هویت شخصی و اجتماعی افراد هستند عبارت است از شیوه و نحوه درک افراد از زندگی و در نهایت، رفتار کردن بر اساس آن باورها در زندگی روزمره. امروزه با توجه به پیشرفت چشمگیر علم و فناوری در عرصه های گوناگون، شیوه و سبک زندگی افراد نیز دچار تغییر و تحولات عظیم شده است. به گونه ای که شاهد گذار از سبک زندگی سنتی به مدرن هستیم. البته همان قدر که پیشرفت جنبه های سخت افزارانه زندگی برای افراد، آرامش بخش بوده است، ولی به همان میزان نتوانسته است تأمین کننده آسایش روانی آنها باشد. جامعه اسلامی ایران نیز به دلیل گذار از مرحله سنتی به مدرن، متأسفانه در حوزه سبک زندگی با چنین مشکلی مواجه است. پژوهش های صورت گرفته در این ارتباط نیز به نوعی این محوریت را در اهداف خویش داشته اند که برای مثال می توان از کتاب مصرف و سبک زندگی محمد فاضلی و همچنین دین و سبک زندگی محمدسعید مهدوی کنی نام برد. بنابراین، ضروری به نظر می رسید تا در این ارتباط سازوکارهای نظریه مزبور نقد و بررسی شود.
ازاین رو، در این پژوهش، با محوریت قرار دادن این سؤال اصلی که سبک زندگی آرمانی از دیدگاه مکتب اسلام چیست و در حوزه های مختلف زندگی چه آموزه هایی را پیشنهاد می کند، ابتدا به منظور هدفمند کردن مسیر و ادغام نظریه های حوزه جامعه شناسی فرهنگ با آموزه های اسلامی به عنوان گامی نو، از یک سو، به بررسی مفهوم سبک زندگی از دیدگاه نظریه پردازان پرداختیم و در ادامه، بااستخراج سه شاخصه اصلی مدیریت بدن، الگوهای رفتاری و الگوی مصرف، دیدگاه و آموزه های اسلامی برای نیل به سبک زندگی سالم در ارتباط با هریک از شاخصه های موردنظر را مورد بررسی قرار دادیم.ازاین رو، در این مقاله برآنیم تا ابتدا ضمن اشاره به نظریه پردازان مختلف در این باب، دیدگاه های آنان را پیرامون موضوع نقد و بررسی نماییم و در ادامه، به بیان رهنمودهای مکتب اسلام در این خصوص پرداخته، سبک آرمانی زندگی را بر اساس آموزه های قرآن، سیره پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام استخراج کنیم.
روش شناسی
روش مورد استفاده در این مقاله روش توصیفی- تبیینی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی موضوع سبک زندگی از دیدگاه دین مبین اسلام می پردازیم.
مفهوم سبک زندگی از دیدگاه نظریه پردازان غربی
مفهوم سبک زندگی، در بسیاری از رشته های علوم انسانی پیشینه ای دراز دارد، به گونه ای که بسیاری از نظریه پردازان با توجه به زمینه فکری خود تعریف یا تفسیری از سبک زندگی به عمل آورده اند، که درادامه به توضیح آن می پردازیم.نخستین بار لیزر در سال 1963 سبک زندگی را براساس الگوی خرید کالا تعریف کرد. به نظر وی، سبک زندگی دال بر شیوه زندگی متمایز جامعه یا گروه اجتماعی است. شیوه ای که بدان طریق، مصرف کننده خرید می کند و کالای خریداری شده مصرف می شود، بازتاب دهنده سبک زندگی مصرف کننده در جامعه است. لیزر در یک جا سبک زندگی را طرز مشخص یا متمایز زندگی کردن گروهی از مردم معرفی می کند؛ نظامی که از تأثیر ارزش ها، منابع، نمادها و قوانین بر نیروهای زندگی در گروه شکل می گیرد.
او با توجه به تمرکزش بر موضوع بازاریابی، در جای دیگر سبک زندگی را الگوی رفتاری گروهی می داند که در خریدهای مصرف کننده انبوه و روش های مصرف انعکاس یافته است.سوبل نیز تأکید می کند که الگوی مصرف مشاهده شونده ترین و بهترین شاخص سبک زندگی است . - Sobel, 1981 - لامونت و همکارانش نیز ضمن تأکید بر شیوه سازمان دادن زندگی شخصی، الگوی تفریح و مصرف را بهترین شاخص سبک زندگی می دانند . - Lamont, 1996, p. 31-56 - زیمل در مورد سبک زندگی و معنای آن، بیان های بسیاری دارد. زیمل پیرو فلسفه و مکتب جامعه شناسی، خود این تعابیر را بیشتر در قالب بحث در مورد صورت و سبک و تقابل آن با محتوا و زندگی ارائه می کند.
او در جایی می گوید: سبک زندگی، تجسم تلاش انسان است برای یافتن ارزش های بنیادی یا به تعبیری، فردیت برتر خود در فرهنگ عینی اش و شناساندن آن به دیگران. به عبارت دیگر، انسان برای معنای موردنظر خود - فردیت برتر - ، شکل - صورت - های رفتاری را برمی گزیند. زیمل، توان چنین گزینشی را »سلیقه«، و این اشکال به هم مرتبط را » سبک زندگی« می نامد . - Simmel, 1990 - او در جای دیگر معتقد است: سبک زندگی، عینیت بخشی به ذهنیات در قالب اشکال شناخته شده اجتماعی است؛ نوعی بیان فردیت برتر و یکتایی در قالبی است که دیگری - یا دیگران - این یکتایی را درک کنند. اگر بخواهیم با برداشت از عبارت های متعدد زیمل، تعریفی از »سبک زندگی« ارائه دهیم، این تعریف عبارت است از: کل به هم پیوسته صورت هایی که افراد یک جامعه، مطابق انگیزه های درونی و سلایق خودشان و به واسطه تلاشی که برای ایجاد توازنی میان شخصیت ذهنی و زیست محیط عینی و انسانی شان به انجام می رسانند، برای زندگی خود برمی گزینند - ر.ک: مهدوی کنی، . - 1387
وبلن، سبک زندگی را الگوی رفتار جمعی می داند. این رفتارها از جنس رسوم و عادت اجتماعی و روش های فکری اند. وی در جای دیگر، سبک زندگی فرد را تجلی رفتاری سازوکار روحی، عادات فکری و معرفت او قلمداد می کند. از دیدگاه وی،افراد با نمایش گذاشتن نوع پوشش، آرایش و زیورآلات، سبک زندگی خویش را از سایرین متمایز می کنند - ر.ک: وبلن، . - 1383کلاکهون سبک زندگی را مجموعه ها یا الگوهای خودآگاه و دقیقا توسعه یافته ترجیحات فردی در رفتار شخصی مصرف کننده می داند. مک کی، سبک زندگی را الگویی برآمده از ارزش ها و باورهای مشترک یک گروه یا جامعه می داند که به صورت رفتارهای مشترک ظاهر می شود؛ اصطلاحی که در موارد متعدد با »پاره فرهنگ« مترادف است Merton, Sills - . - 13 1991, p. 7 - مثل سبک زندگی حومه نشینان - .
ماکس وبر سبک زندگی را شیوه های رفتار، لباس پوشیدن، سخن گفتن، اندیشیدن و نگرش هایی می داند که مشخص کننده گروه های منزلتی متفاوت است - ر.ک: فاضلی، . - 1382سولومون - 1994 - بر این باور است که هر جامعه ای دارای سبک و شیوه زندگی متفاوتی است. درواقع، سبک زندگی، فعل و انفعالات فرد را در محیط اجتماعی نشان می دهد. به زعم وی، در جوامع سنتی انتخاب های مبتنی بر مصرف، به شکل گسترده ای براساس طبقه و کاست محیط روستایی یا خانواده دیکته می شود، درحالی که در جوامع مدرن مردم دارای آزادی عمل بیشتری در انتخاب کالاها، خدمات و فعالیت هایی هستند که به نوبه خود هویت اجتماعی آنان را خلق می کنند - همان - .
از سوی دیگر، به نظر آسیابرگر در تعریف واژه سبک زندگی ما با واژه فراگیری روبه رو هستیم که از سلیقه فرد در زمینه آرایش مو و لباس، تا سرگرمی و تفریح و ادبیات و موضوعات دیگر، همگی را شامل می شود، که همه اینها مفاهیمی همچون مد و سبک را تداعی می کند. درواقع، از نظر برگر سبک زندگی مد یا حالت زندگی فرد می باشد - ر.ک: آسیابرگر، . - 1375همچنین چنی - 1996 - سبک زندگی را الگویی از عمل و تفاوت بین مردم عادی در اجتماع می داند . از دید وی، سبک زندگی یک شیوه، یک حالت، یا یک نوع استفاده از غذاهای خاص و همچنین مکان و زمان خاص می باشد.از دیدگاه پیر بوردیو، ذائقه ها و ترجیحات زیباشناختی متفاوت، سبک های زندگی متفاوت را ایجاد می کنند.
بنابراین، »سبک زندگی محصول نظام مندمنش است که از خلال رابطه دوجانبه خود با رویه های منش درک می شود و تبدیل به نظام نشانه هایی می گردد که به گونه ای جامعه ای مورد ارزیابی قرار گیرد؛ مثلاً، به عنوان قابل احترام، ننگ آور و...« . - Bourdieu, 1984 - چنان که بوردیو در عبارت فوق نیز اشاره می کند، مصرف به منزله نظامی از نشانه ها و نمادها مطرح است که کارکردهایی همچون تمایزگذاری اجتماعی دارد که البته به نظر بوردیو معنایش از همین تفاوت و تمایز ناشی می شود و چیزی جز آن نیست. در بحث بوردیو، مصرف همانند پاسخ به نیازهای زیستی مطرح نمی شود، بلکه مصرف به منزله استفاده از نظامی از نشانه ها و نمادها مطرح است - آسیابرگر، 1375، ص - 166 که البته خود این نشانه ها و نمادها از خلال فرایند مصرف تولید می شوند. ازاین رو، مصرف در اندیشه بوردیو، برخلاف مارکسیسم کلاسیک، صرفا یک متغیر وابسته نیست.
آنتونی گیدنز یکی دیگر از صاحب نظران بنام در این حوزه، بر این باور است که سبک زندگی روش الگومند مصرف، درک و ارزش گذاری محصولات فرهنگ مادی است که استقرار معیارهای هویتی را در چارچوب زمان و مکان ممکن می سازد. بنابراین، سبک زندگی اساسا به معانی نمادین محصولات توجه دارد؛ یعنی آنچه در ورای هویت آشکار این محصولات نهفته می باشد. به عقیده گیدنز، سبک زندگی تلاشی برای شناخت مجموعه منتظمی از رفتارها یا الگوهای کنش افراد می باشد که افراد آنها را انتخاب کرده و کنششان در زندگی روزمره به واسطه آنها هدایت می شود - گیدنز، 1382، ص . - 120 گیدنز بر این باور می باشد که سبک های زندگی کردارهایی هستند که به جریان عادی زندگی روزمره تبدیل شده اند؛ جریان هایی که در
