بخشی از مقاله
چکیده
در یک تقسیمبندی حقوقی، جرایمبر ضدّ آزادی اشخاص و بر ضدّ حیثیت افراد زیر مجموعه جرایم علیه شخصیت افراد قرار میگیرند. جرم توهین بسته به ارتکاب آن و طرف توهین به توهین ساده و مشدّد قابل تقسیم است که از همین رو،جرم توهین به مقدّسات دینی رد عداد توهین مشدّد مورد تحلیل و بررسی حقوقدانان قرار گرفته است. قانونگذار کیفری ایران، در ماده 26 قانون مطبوعات، ماده 513 بخش تعزیرات، ماده 262 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 اقدام به جرمانگاری توهین به مقدّسات دین مبین اسلام کرده است. در این مقاله سعی شده است دیدگاه قانونگذار ایرانی و تحلیل اجمالی رویکرد نظام حقوقی کامن لا و رویه نهادهای اروپائی و اسلامی در خصوص توهین به مقدّسات از بَعد مقایسهای، مورد تحلیل قرار گیرد. از آنجایی که هدف این مقاله بررسی جرم توهین به مقدّسات در فضای سایبر میباشد، لازم است گذری کوتاه بر قانون جرایم رایانهای مصوّب 1388 و همچنین روشهای پیشگیرانه این جرم داشته باشیم.
واژگان کلیدی: توهین، مقدّسات، فضای سایبر، پیشگیری
قدّمه
پیشرفت سریع و نو شدن هر روزه تکنولوژی کامپیوتر و دنیای ارتباطات و فناوری اطلاعات به حدی است که عنان را از کف تدوین کنندگان قانون،دادگاهها و مجریان قانون ربوده است و به آنها مجال تطبیق و همسان سازی نیروها و سیستم هایشان را با این پدیده نمی دهد.اهمّیّت مبارزه و پیشگیری از جرایم سایبری هم در حوزه ایران و هم در حوزه بین الملل آشکار شده است.یکی از راه های کنترل تخلفات اینترنتی و اعمال نظارت در حوزه ایران،ایجاد دیواره آتشین و بحث فیلترینگ است و این روش در بسیاری از کشورها با امعان نظر به مصالح عمومی و منافع ملی از طریق نرم افزارهای مناسب معمول می شود و کشورهای خود را در برابر پیامد های امنیتی - فرهنگی و اخلاقی و سیاسی فضای سایبر واکسینه می کنند
مجموعه مقررات پالایش و فیلترینگ مراکز اینترنتی مصوب 1381 شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در راستای اعمال کنترل و نظارت دقیق تر در مراکز اینترنتی و اعطای مجوز به مراکز مذکور در چارچوب ضوابط نظارتی توسط وزارت اطلاعات و فناوری ارتباطات از جمله اقدام های است که در سال های گذشته انجام شده استبر اسا بند 43 ماده 19 حقوق بشر نیز پالایش تنها باید شامل آن بخش از وبگاه باشد که حاوی محتوای مجرمانه است و نه تمام وبگاه. انتخاب به نام محتوای مجرمانه و درج عبارت محتوا خود گویای این حقیقت است بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران و ماده 21 قانون جرایم رایانه ای، هر ساز وکار پالایش محتوا باید محتوای زیر را بر فضای مجازی پالایش کند: ...، -3 مطالب علیه مقدسات اسلامی، ...
-1توهین:
توهین از ماده »وهن« اخذ گردیده و در لغت به معنای ضعیف گردانید و سست کردن،تکسّر،درهم شکستن،از هم پاشیدگی و سست گردانیدن،خوار و ضعیف شمردن آمده است.توهین در اصطلاح عبارت است از:نسبت دادن هر امر وهن آور اعمّ از دروغ یا راست که در نظر عرف و عادت موجب کسر شأن یا باعث تخفیف یا پست شدن طرف گردد. - شامبیاتی،1384،ص - 467 بنابراین،توهین به معنایی اطلاق می گردد که موجب بی احترامی به شخص خاص،یا فرد مورد نظر و زیر سؤال بردن شخصیت و کرامت او به هر وسیله؛اعم از گفتار و رفتار به گونه ای که باعث فروکاستن از شخصیت فرد مزبور شود،است.
-2مقدّسات:
از جایگاه لغوی مقدّسات«» جمع کلمه مقدّسه«» است که تأنیث واژه مقدّس«« می باشد و مصدر آن کلمه »قدس« است؛ برخی کلمه قدس را به طهارت و پاکیزگی و برکت معنا کرده اند.در منابع و مجامع حدیثی - شیعه و اهل سنت - اصطلاح مقدّسات به صورتی که امروزه معمول و مرسوم است،به کار نرفته است و غالبأ در مصادیق مرتبط با آن همچون »اهانت به خداوند«،»توهین به پیامبر«و »توهین به پیامبران الهی«واهل» بیت مکرّم پیامبر - ص - و صحابه آن حضرت رضی االله عنهم« مورد تحلیل و اظهار نظر فقهی قرار گرفته است،اما می توان در دیدگاه برخی از فقهای شیعه قاعده ای فقهیحرمه» اهانته حُرُمات االله و الإستخفاف بها« و یا »حرمه إهانه المحترمات فی الدین«را یافت.مفاد کلی قاعده مزبور، چنین است که هر چیزی و هر امری که در شرع مقدّس اسلام محترم شمرده می شود و در دین،دارای ارزش و مرتبه است،
هتک و بی حرمتی به آن جایز نیست و کوچک شمردن و اهانت به آن حرام می باشد و علاوهبر این،بزرگداشت و احترام به آن،دارای رجحان است.نخستین چیزی که از مقدّسات اسلام در ذهن می آید اشخاص و مفاهیمی است که بایستی محترم شمرده شده و از گزند استهزاء و اهانت در امان و مصون باشند.بدون شک ذات باری تعالی اولین مصداق روشنی است که پاک تر و مقدس تر از او در آموزه های دینی وجود ندارد.»سبحان االله عما یصفون« پیامبران و پیشوایان دین و دیانت و سمبل های بشری نیز در زمره مقدّسات دینی قرار می گیرند که باید از هرگونه تحقیر و توهین در امان باشند.
هم چنین مقدّسات،شامل اماکن نیز می گردد همانند کعبه،مزار امامان و قرآن،نهج البلاغه و شخصیت مورد احترام همچون حضرت ابوالفضل عباس،علی اکبر،حمزه و ... هم چنین شخصیت های سایر مذاهب که از نظر مسلمانان واجب التعظیم اند همانند حضرت هاجر،مریم مقدّس و ... . در قوانین موضوعه،واژه مقدس برای موضوعات مختلفی به کار رفته است،مانند ساحت مقدس روحانیت - مقدمه قانون اساسی - ؛اماکن مقدسه - ماده 46 قانون تعزیرات - 1362؛مقام مقدس انبیاء و ائمه اطهار - ماده واحده قانون اصلاح قانون مطبوعات مصوب - 1327؛مقدّسات اسلامی - ماده 20 قانون ثبت احوال مصوب - 1355؛لباس مقدس روحانیت - ماده 23 قانون بازسازی نیروی انسانی وزارتخانه ها - و... این امور گرچه دارای احترام زیادی هستند
و واژه مقدّس در مورد آنها به کار رفته است،اما اهانت به آنها را نمی توان اهانت به مقدّسات اسلام محسوب کرد.برای آشنایی بیشتر با مقدّسات اسلامی لازم است به چند نکته توجه شود:اولأ اهانت به آنچه مورد احترام دین مبین اسلام است در صورتی مشمول اهانت به مقدّسات اسلامی می شود که با عنوان خاصی در قانون پیش بینی نشده باشد مانند سبّ النبی که مجازات خاصی دارد یا زنا در زمان های متبرکه مانند اعیاد مذهبی و رمضان و جمعه و مکان های شریف مانند مساجد که هتک حرمت آنها به موجب ماده 106 قانون مجازات اسلامی،مستوجب تعزیر می باشد.ثانیأ،احترام به امر مقدّس باید به گونه ای باشد که اهانت به آن مستلزم اهانت به اسلام باشد،مثلأ آبرو و حیثیت مؤمن از نظر اسلام دارای ارزش و احترام زیادی است اما هتک حرمت مؤمن به معنای آن نیست که اسلام نیز مورد هتک حرمت قرار گرفته است،هم چنین بسیاری از جرایم از نظر شرعی نیز حرام و ممنوع هستند.باتوجه به آنچه گفته شد
می توان در تعریف مقدّسات اسلام چنین گفت:مقدّسات» اسلام به اشخاص،اشیاء و اموری گفته می شود که جزء ارکان یا ضروریات دین اسلام بوده و انکار آنها مستلزم انکار دین اسلام و اهانت به آنها مستلزم اهانت به اساس دین اسلام باشد.اهانت به مقدّسات اسلامی یکی از جرایم پیش بینی شده در قانون مجازات اسلامی و قانون مطبوعات است که گرچه در بسیاری از احکام و مقررات تابع اهانت ساده می باشد،اما قواعد خاصی نیز بر آن حکم فرماست که این قواعد را باید در میان منابع شرعی جستجو کرد.زیرا ماده 513قانون مجازات اسلامی و مستندات قانونی دیگر،واژه مقدّسات اسلامی را به صورت کلی بیان داشته و تفسیر روشنی از آن ارائه نداده اند.
-3مفهوم مقدّسات دین - در فقه اسلام و حقوق کامن لا - :
هر چند اصطلاح وهینت به مقدّسات در حقوق اسلامی از زمره اصطلاحات نوظهور به شمار می رود و به بیانی دیگر،فقهای اسلام بیشتر به تبیین و تحلیل مصادیق توهین به مقدّسات از خود گرایش نشان داده اند و کمتر متن فقهی یا فتوای دینی را می توان یافت که تعریف و مفهوم واقعی توهین به مقدّسات را بیان کرده باشد؛با این وجود،برخی از صاحب نظران معاصر در این خصوص چنین گفته اند:اهانت» و هتک حرمت،مقوله ای است که باعث رنجاندن معتقدان به مقدّسات آنها می شود و باید بر اساس همین معیارها و ملاکها با گنجانیدن آنها در منشور حقوق بشر و در قوانین عرفی و تعیین مجازات برای مرتکبین از آن ممانعت به عمل آورد.«
از طرف دیگر،حقوقدانان کیفری نیز به تبع رویکرد غالب فقها و دانشمندان اسلامی،به بیان مصادیق مقدّسات اسلامی،پرداخته اند و تنها مقررّه قابل استناد در این خصوص »قانون استفساریه نسبت به کلمه اهانت،توهین و یا هتک حرمت« است که اشعار می دارد:از» نظر مقررّات کیفری،اهانت و توهین و... عبارت است از به کار بردن الفاظی که صریح یا ظاهر باشد و یا ارتکاب اعمال و انجام حرکاتی که با لحاظ عرفیات جامعه و با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و موقعیت اشخاص موجب تخفیف و تحقیر آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهین تلقی نمی گردد.« در مقابل،اصطلاح توهین» به مقدّسات در حقوق کامن لا و دانشنامه کاتولیک« از دیرینه و پیشینه قابل توجهی برخوردار است،آن گونه که برخی
از فرهنگ نویسان گفته اند:توهین» به مقدّسات عبارت است از هرگونه سرزنش و عیب جویی اعم از نوشته یا گفتار شفاهی نسبت به خداوند،نام خدا،چیزهای وابسته به خداوند و مذهب در صورتی که از روی کینه جویی و عداوت صورت پذیرد.به
