بخشی از مقاله
توهین در فضاي مجازي
چکیده :
قدمت جرم به قدمت خود انسان و قدمت جرم رایانه ا به قدمت رایانه باز م ی گردد . بز هکاري رایانـه اي یا بزهکاري مدرن(به عنوان یکی از انواع جدید بزهکاري در حقوق ایران و بی ن الملل) را شاید بتوان بـه اعتبار نیاز به یک هوش خلا ق و پویا در ردیف ج رائم فسفري که توسط افراد هوشمند رخ می دهد ،دانست تمامیت جسمانی و معنوي اشخاص همیشه قابل اح ترام بوده است و یکی از جرائم علیه شخصی ت معنوي افراد جرم توهین می باشد که به تازگی نیز از طریق رایانه در سطح گسترده اي ارتکاب می یابد. مـ وردي کـه در قانو ن جرایم رایانه اي التفاتی به آن نشده است. از این رو در بررسی تو هین رایانه اي نـاگزیر از رجـوع بـه فصل پنجم قانو ن جرایم رایانه اي (مصوب(1388 تحت عنوا ن هتک حیثیت و نشر اکاذیـب خـواهیم بود.بـه نظر می رسد مقصود قانونگذاراز آوردن حرف ((و )) بین دو عنوان هتک حیثیت و نشـر اکاذیـب جـداکردن این دو جرم بو ده است نه هتک حیثی ت از طریق نشر اکاذی ب ،چرا که هتک حیثیـت مصـادی ق دیگـري نیـز دارد از قبیل توهین ، قذف و افترا. لذا قانونگذار در استفاده عمدي از ایـن عنـوان در ابتـدا ي فصـل پـنجم قانو ن جرایم رایانه اي در صدد تحت پوشش قرار دادن کلیه مصـادیق هتـک حرمـت بـوده اسـت.بنابراین نیاز به نام بردن از مصادیق بی شمار هتک حرمت که یکی از آنهانیز توهین می باشداحساس نشده است .از آنجا که پدیده جرائم رایانه اي مرز نمی شناسد( جی آیکاو،:1383ص(15 ،هم چنین بـه دلیـل ویژگـی هـ اي خاص جرایم رایانه اي (گستردگی، فراوانی، وقو ع آسان، تنو ع و...) اهمیـت تـوهین در فضـاي مجـازي بـه عنوان جرمی م طلق که در تحقق آن باید اظهار اهانت آمیز از طریق رایانه صورت گیـردو مخاطـب تـوه ین فرد ي حقیقی ،ز نده و معین باشد، نمایان می شود .که می توان طبق ماد ه ((16)) قانون جرایم رایانه اي ا ـن عمل را جرم دانسته و مرتک ب را در م حل وقوع نتیجه محاکم ه و مجازا ت نمود.
کلمات کلیدي :
هتک حیثیت – توهین رایانه اي – ماده ((1 6)) قانون جرایم رایانه اي - اینترنت
مقدمه
رایانه محصول حیرت انگیز تفکر بشري طی سالیان اخیر است که ام روزه بـه ن حـوي شـگفت انگیـز وارد ساختار زندگی انسان ها ش ده است.ورود این ماشین متفکر به عرصه ي حیات آدمـ ی ،اسـاس زنـدگی وي را دگرگون ساخته و معضلات ناشی از زن دگی در جوامع انسانی را که نیازمنـد حفـظ و دسترسـی بـه اطلاعـات گستر ده و نیز تسریع در تباد ل این اطلا عات است ،با سرعت و دقتی بسیا ر بالا،مرتفع کرده است.ازسوي دیگـر پیوند رایانه ها به هم در قالب شبکه هاي ا طلاع رسانی ، برشتاب گردش اطلاعات در جه ـان افـزود ه و قابلیت تحصیل اطلاعات رابسیار افزایش داده است .
بااین وجود ازآنجایی که محیط سایبر ،محیطی مخفی ، آزاد و نامحدود است،احتیاج به نظ م دارد و اگـر خلا ف این باشد هر ((صفحه)) از این محیط می تواند صحنه جرم وآشفتگی بسیار باشد.امروزه مجرمین حیطه سایبر ،از رایانه به عنوان کانونی مخفی ،امن و مطم ئن در راستاي رسـیدن بـه مقاص د شـوم خـود بهـره مـی گیرند.در حقیق ت حس پوش یده ماندن اعمال ارتکابی و عدم کشف آنها که ناشی از عدم نظار ت دقیق و مؤثر بر مح یط سایبر است و نیز این موضوع که آثار ج رایم ارتکابی در این م حیط معمـولا بـاقی نمـی مانـد و هـم چنی ن امکان بسیار کم تعقی ب مجرمین این حیطه که ناشی از طبع جهانی بودن این جرایم اس ت ،به بزهکاران این دنیاي خیال ی فراغ بال می دهد که به دور از دیدگان شماتت بار پلیس و مردم ،خواسـته هـاي شـریرانه خود را به راحت ی به معرض اجرا بگذارند.(شیرزاد،1388،ص(1 1از جمله این جرایم ،جـرم تـو هین در فضـ اي سایبر می باشد که متاسفانه در هیچ یک از مواد قانون جرایم رایانه اي به چنین مبح ث مهمی توجهی مبذول نشده است.عدم توجه به توهین در قانون جرایم رایانه اي این سؤال را به ذهـن مـی رسـاند کـه آیـا عـدم التفا ت و عدم جرم انگاري ،نشان دهند ه جلوگیر ي از تورم ک یفري بوده است یا ناشی از مسامح ه قانونگذار؟به هر ح ال به دلیل اهمیت حیثیت و شخصیت معنو ي اشخاص و لزوم احتر ام به شـان افـراد و تاکیـد اصـل 22 قانو ن اساسی بر این امر در این مختصر با کمک قوانین مرتب به بحث توهین در ف ضاي مجاز ي می پردازیم.
اهمیت جرم توهین
(به مشرکین د شنام ندهید زیرا آنها نیز جاهلانه به خدا فحش خواهن د داد.)سوره انعام ـ آیه 1 08
چه خوب است انسان گفتاري م ؤدبانه داشته باشد و زبانش را به سخنان زشت آلوده نسازد.مردم در اداي کلمات متفاوتنـد ، برخـی به قدري مؤدبانه سخن می گوین د که دیگران را تحت تاثیر قرار می دهند در مقابل عده اي جانب اد ب را رعایـت نکـرده و از ایـن رو در موارد بسیار ي باعث توهی ن به دیگران نیز می شوند.امام علـی (ع)مـی فرمایـد: ((برتـرین ارجمنـدي و شـرف ،کمـال و ادب است.)) (رحمت نژاد،:1388ص (32
توهین ، ناسزا و بد گویی از دیر باز مذم ت شده است و موضوع تازه اي نیست ، آن چنان که افلاطون در کتاب قـوانین خ ـود می نویسد: ((از میان جرایم دیگ ر بدتر از همه اهانت و دشنام است که بی ش تر جوانان از روي گستاخی و بـی شـرمی مرتکـب مـی شوند. زشت ترین اهانت ها ، دشنام دادن به مقدسا ت و بدترین دشنام به مقدسات ، اهانت ب ه پرستشگاه هاي عمومی کشور یا پرستشگاه هاي ناحیه ها وبخش هاست)).(افلاطون،:1354ص(333
تعر ف توهین
توهین به معنا ي خوار کردن و تحقیر و ت خفیف کردن و از مصادیق هتک حرمـت اسـت و معنـاي تهمـت نس ـبت دادن عم لـی زشت به کسی که آن را مرتکب نشده است می باشد.(هاش می،:1384ص(279دشنام و فحاشی از جریان هاي همیشگی جوامع بوده و از ط ریق مطبوعا ت و رسانه ها ي جمعی ،به خصوص اینترنت نشانگر فرهنگ مـنحط یـک جامعـه اسـت.این عمـل از نظـر اسـلام پایمال کردن معیارهاي اخلاقی به شمار می رود به گونه اي که در کتب فقهی آمده است: ((مؤمن با القـاب بـد بـا دیگـران مقابلـه نمی کند و به حق کسی تجاوز نمی کند.))(هلالی ،:1377 ص(542همین طور پیامبر اک رم(ص) می فرماید : ((کسی که بـه دوس ـتی از من اهانت کند (گویی)به جن گ من کمین کرده است.))(کلینی ،ج :4ص(52
توهین لفظی را فحش می نامند که هر ک لام زشت و رکیک و مستهجن را در بر مـی گیـرد. تـ وهین فعلـی کارهـایی مثـل آب دهان به روي کسی انداختن و هل دادن تحقیر آمیز را در بر می گیرد.(میر محمد صادقی،:1386ص(152
دراصطلاح حقوقی توهین یا اهانت کار ي است که متضمن اسناد و اخبار نبوده و به نحوي از انحا در حیثیت متضـرر از جـرم نوعی وهن وارد کند.توهین غالبا با الفاظ فحـ ش و تحقیـر محقـق مـی شـود و اشـاره یـا عمـل مـوهن قـائم مقـام همـین الفـاظ مـی باشند.(قدسی ،:1 390ص(50
اهمیت توهین رایانه اي
اهمیت توهین در فضاي مج ازي ، از آنجا ناشی می شود که زمان انتشار یک مطلـب اهانـت آمیـز در سراسـر شـبکه در یـک لحظه بسیار کوتاه بیش از چند ک شور و به عبارتی چند میلی ون سایت در گیر می شوند.اخیرا نیـز در خصـوص تـوهین بـه مقدسـات دینی و ترویج فساد و فحشا ، سایت هاي اینترنتی جدیدي مثل سایت سه کاف توسـط معانـدان و مخالفـان داخلـی و خـارجی ویـا افراد ناآگاه و منحرف به شدت رایج شده اس ت.(شیرزاد، :1388ص(99
از آنجایی که در توهین خش ونت در گفتار شرط نیست پس لزوما تـوهین ، شـفاهی نیسـت.لذاتوهین کتبـی نیـز جـرم اسـت و لزومی ندارد توهین یا الفاظ اهان ت آمیز حتما روي تکه اي کاغذ ملموس نوشته شوند یـا روي دیـوار ، زمـین یـا داخـل محتویـات روزنامه ها ونشریا ت آورده شون د ، بلکه توهی ن به صورت مطالب مندرج در اینترنـت نیـز تـوهین کتبـی اسـت. بـه عبـارت دیگ ـر ، توهین در فضاي م جازي اگر به صورت نوشته عرضه شود توهین لفظی کتبی است.از سوي دیگر حضوري بودن در تـوهین شـرط نیست.توهین می تو اند در غیاب شخص مورد توهین ولی در حضور دیگران صورت پذیرد،پس توهین اینترنتـی نیـز مـی توانـ د درحضور شخص (در صورتی که فرد مقابل مانیتور قرار داشته باشد و مطلب اهانت آمیز را در همان لحظه مشـاهده کنـد.) یـا در غیاب شخص و در حضور دیگران ارتکاب یابد.(زیرا اینترنت بی حد ومرز است و در آن واحد جمعیت کثیري به آن دستر سی دارند.)
از دیدگاه جرم شناختی توهین در فضاي مجازي قابل قیاس با توهی ن سنتی نمی باشد.زیرا در توهین سنتی م مکن است فرد در مقابل عده اي محدود مورد اهان ت واقع شود اما آسیب ناش ی از توهین رایانه اي به مراتب بیش تر از توهین سنتی است .شاید بتـوان در توهین سنتی اعاده حیثیت نمو د اما در توهین مدرن که و سعتی به کل دنیا دارد ، اعاده حیثیت بس یار مشکل و غالبـا غیـر ممکـن است.بنابراین نیاز ب ه شدت عمل بیش تري دارد. هرچند جنبه هاي خشن توهین سایبري نسبت به مواردي چون قت ل ، ضرب و جرح و تجاوز کمتر نمایان باشد ، اما د رست به همان اندازه واقعی است وگاه نتایج به وخیم تري در پی دارد و هزینه ا ي سنگین تر را بـر جامعه تحمیل می کند.(سلیمی و داوري ،:1 386ص(218 بنابراین علاوه بر الفاظ هر گونه عکـس ، کاریکـاتور ، فـیلم ، صـوت یـا تصویر که عرفا توه ین تلقی شود موجب هتک حیثیت خواهد بود.
علاوه بر موارد مذکور جز در موارد مصرح در قانون مثل ماده((((517قانون مجازات اسلامی در حضور شخص مورد توهین ، علنی بودن ضرورت ی ندارد.با این حال توهین سایبري یک توهین علنی اس ت. زیرا هیچ فضایی علنی تر از فضاي مجازي نیسـت. در توهین سایبري خواه فرد مورد اهانت حضور د اشته باشد و خواه حضور نداشته باشـد ،تـوهین علنـی اسـت.از دیگـر مـوارد اهمیـت توهین رایانه اي این موضوع می باشد که امروزه شبکه اینترنت که هدف اطلاع رسانی است در دایره مطبوعـات و زیـر مجموعـه جراید است ، اگر مواد قانونی م وجود شامل ج راید و روزنامه ها باشد ،شبکه اینترنت نیز مـی توانـد در دسـته جرایـد قـرار گیـرد و مشمول احکام آن گردد.پس توهین اینترنتی رم و قابل مج ازات است. اهمیت جرایم رایانه اي رایانه به دلیل غلبه بر محدودیت مکان فیزیکی و هم به دلیل ویژگی هاي فرا مکانی بودن ،ارائه یک تعریـف مشـخص از جـرم رایانه اي را با سختی مواجه کرده است. اما در یک تعریف کلی می توان گفت :جرم رایانه اي توصیف فعالیت هاي تبه کارانـه اي است که در آنها کامپیوتر ها و ش بکه هاي ارتباطی بخش لازمی براي جرم و جنایـت اسـت. در ایـن جـرایم حضـور ابـزار فنـاوري اطلاعات به عنوان عامل اصلی براي ارتکاب جرم کاملا ملموس است.(رجب پور کاشف،:1390ص (19
فضاي سایبر
فضاي سایبر ، فضایی گسترده و وسیع و مؤثر است که در کلیه فعالی ت هاي بشر رو به رشد می تازد به طوري که گاهی اوقات انسان را به بعد غیر مادي جهان نزدیک تر می کند.فضایی کاملا متفاوت از آنچه که تاکنون درگیر آن بوده ایم و چنان است کـه گاهی یک انسان بتواند میلیون ها انسان دیگر را در عرض مدت بسیار کوتاهی غافلگیر نمایـد و سـر نوشـت آنهـا را از مسـیر ي بـه مسیر دیگر سوق دهد.(شیرزاد،:1388ص(101 اینترنت همه جا واسطه ها را حـذف مـ ی کنـد(ال دریفـوس ،:1383ص(44 بنـابراین گاهی برنده تر از شمشیر عمل می کن د و به عنوان و سیله اي در ارتکاب جرائمی چون هتک حرمت مورد استفاده قرار مـی گیرد. اما با این حا ل هیچ کس ب ومی فضاي سایبر نیست ، همه ما مهاجري هستیم ، شب که را اشغال می کنیم و ظاهر اینترنت را تغییر می دهیم . (زمانی و بهراملو ،:13 86ص(313
انواع جرائم سایبري
-1 جرائمی که مستقیما یک دستگاه رایانه یا سیستم هاي آن را هدف قرار می دهند ،مانند نفوذ و رمز شکنی.
-2 جرائمی که در آنها از رایانه به عنوان یک رسانه استفاده می شود ، مانند قمار از طر یق اینترنت.
-3 جرائمی که رایانه صرفا محل حادث شدن جرم بوده اس ت ، مانند نمایش یک آگهی غیر مجاز به منظور جذب مشتري به محـل فروش .(شیرزاد ، 138 8 :ص( 114
عمده ویژگی هاي فضاي سایبر
- 1 ورود بسیار ساده وسریع به این فضا
-2 قدرت تح رك بالا براي حاضرین در این فضا
-3 عدم محدودی ت بـراي دسترسـی به سایر حاضرین
-4 امکان برقراري ارتباط هاي خواسته به اشکال مختلف
-5 امکان برقراري ارتبا ط هـاي نـا خواسـته
-6 برداشـته شدن محدودیت هاي زمانی و مکانی
-7 دسترسی به حوزه هاي اطلاعات ی سایرین حت ی در حریم خصوصی
-8 استفاده از امکانات دیگران بدون آنکه به آنان آسیب رسیده باشد.(شیرزاد ،1388 :ص(101
ویژگی هاي خاص جرائم رایانه اي و علت جرم انگاري آن ها
گستره جرائم رایانه اي بسیار وسیع است.در حقیقت ، فضاي سایبر همانند فضاي واقعی جهان خارجی شاهد بروز انواع جرائم و جنایات می باشد ، به گونه اي که در جهان واقعی رخ می دهد ،در جهان مجازي اینترنت و شبکه هاي اطلاع رسـانی نیـز ام کـان وقوع دارد . با این تفاوت که به مدد فناوري ه اي پیشرفته ج هان مجازي ، ارتکاب جرم و بزه کاري تسهیل شـده و همگـان ام کـان ارتکاب آن را خواهند داشت. مضافا این که به علت تعداد زیاد کاربر هـا امکـان رد گ یـري و دسـتگیري مجرمـان خیلـی کمتـر از تعقیب مجرمان در جهان واقعی می باشد. بر این اساس می توان ویژگی هـاي خـاص جـرائم رایانـه اي را بـه ایـن ترتیـب برشـمرد
:گست ردگی ، فراوانی ، فرامرزي بودن ، وقوع سهل و آسان ،تنوع ، جذابیت ،زایدالوصف ،ابهام حق وقی .(شیرزاد ،1388 :ص(4 5
توهین رایانه اي
توهین رایانه ا ي ، نوع جدی دي از جرم توهین سنتی است که در آن وسیله ارتکا ب رایانه مـی باشـد.جرم تـوهین
