بخشی از مقاله
چکیده
حفظ کرامت و ارزش والای انسانی و احترام به آزادی های مشروع و حقوق شهروندی و رعایت اصول و ارزش های اسلامی در گرو اقدامات صحیح و عادلانه عوامل دستگاه قضایی از جمله ضابطان می باشند شناخت حقوق و تکالیف این دست از ماموریتی که در شکل گیری پرونده کیفری به ویژه در مراحل اولیه و تحقیقات موثرند و همچنین به واسطه وظایف و تکالیف آنها ها به عنوان ضابط دادگستری در قبال دادستان دارند دارای حائز اهمیت می باشد. در قوانین کیفری وضایف و تکالیف ضابطان ضمانت اجرای آنها و همچنین ضمانت اجرای تخلفات آنها نقش ریاستی و نظارتی دادستان در ضابطان مورد بررسی قرار گرفته است.
مقدمه
حفظ کرامت و ارزش های والای انسانی ، احترام به آراء های مشروع ، حقوق شهروندی و رعایت اصول و ارزش های اسلامی در گرو اقدامات صحیح و عادلانه عوامل دستگاه قضایی است. مطابق قانون نتنها دادرسی کیفری باید مستند به قانون باشد ، باید حقوق طرفین دعوی را تضمین کند بلکه کشف جرم و تعقیب جرایم ، دستگیری مجرمین، تحقیق و رسیدگی به اتهامات آنها نیز باید مبتنی بر رعایت قوانین و با حکم و دستور قضایی و بر مبنای ارتباط و تعامل صحیح ، منطقی اجزا و عناصر فرایند کیفری صورت گیرد و از اعمال هر گونه سلیقه شخصی و سوء استفاده از قدرت و با هر اعمال هرگونه خشونت و یا بازداشت های غیر قانونی اجتناب شود.
ضابطین دادگستری به عنوان بازوی اجرایی نظام قضایی نقش مهم و قابل توجهی در دستیابی به عدالت کیفری و نزدیک شدن هر چه بیشتر به نظام کیفری مطلوب وی کارآمد دارند .که این ضابطان به واسطه وظایف و تکالیفی که به واسطه ضابط بودن بر عهده دارند دارای اختیارات و وظایف در قانون می باشند که یکی از وظایف و اختیارات آنها در مقام دادستان به عنوان رئیس حوزه قضایی کی باشند که مکلف اند دستورات و اوار دادستان را باید در کشف جرم حفظ و آثار و علائم و جمع اوری ادله وقوع جرم و شناسایی و یافتنی و جلوگیری متهم در جرایم و اجرای تصمیمات مقامات قضایی به عمل آورند. هدف از انجام این مقاله آشنایی اجمالی با تاریخچه ضابطین دادگستری در ایران، آشنایی با وظایف و تکالیف ضابطین دادگستری و همچنین تبیین و تشنویه به مجتهدین وظایف و تکالیف ضابطین دادگستربی در قبال دادستان در امور کیفری می باشد.
1 تعریف ضابط دادگستری
ضابطان دادگستری مامورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمان دادستان در کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلو گیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضایی به موجب قانون اقدام می کنند.
2 طبقه بندی ضابطین دادگستری
بی شک تامین امنیت و استقرار عدالت بر حسن اجرای قوانین و جلوگیری از ایجاد هرج و مرج و تضمین حقوق و آزادی های افراد نیازمند موجودیت نیرویی است که مجری اوامر و فرامین قضایی باشد بر این مبنا این نیرو بایستی توسط قانون تعیین و معرفی شود. مادام که قانون کسی را به عنوان ضابط تعیین نکرده و او را به رسمیت نشناخته نمی توان او را ضابط دانست و وظایف و تکالیفی را برای وی محلوظ داشت . قانون ا.د.ک در ماده 29 در خصوص طبقه بندی ضابطین چنین عمل کرده است که به شرح آن می پردازیم:
-1-2 ضابطین عام
آن دسته از ضابطین که وظایف و اختیاراتی را که بر عهده دارند کلی و عام است و شرایط خاصی برای دخل و تصرف در جرایم برای آنان وجود ندارد یا به عبارت دیگر ضابطین عام ضابطینی هستند که در مورد کلیه جرایم ، صلاحیت اقدام دارند و وظایف و اختیارات آنان محدود به جرایمی است که معین باشد یا شرایط خاصی نیست قانون در تعریف ضابطین ساکت است.
آخوندی - 1390 - در این باره مینویسد ضابطین عام کسانی هستند که صلاحیت اقدام درباره کلیه جرایم را دارند مگر انکه قانون منع کرده باشد. بند الف ماده مذکور فرماندهان و افسران و درجه داران آموزش دیده نیروی انتظامی را یکی از ضابطین دادگستر اعلام می کند - کارکنان وظیفه ضابیطین محسوب نمی شوند - اما تحت نظارت ضابطان مربوط در این مورد انجام وظیفه میکنند و مسئولیت اقدامات انجام شده در این رابطه با ضابطان است ضابطان دادگستری بر اساس تکلیف و اختیاراتی که دارند باید آموزش عای لازم را در این زمینه طی کنند.
-2-2 ضابطین خاص
ضابطین خاص ضابطینی هستند که صلاحیت دخالت آنان به جرائم خاص یا شرائطی معین است و در غیر از آن جرائم یا بدون تحقق آن شرایط، حق مداخله و اقدام ندارند. حال این سوال به ذهن میآید که آیا ضابط شناخته شدن این افراد در زمینه خاص، صلاحیت دخالت و اقدام ضابطین عام در این حوزه را نفی یا محدود می کند؟ در پاسخ باید گفت که ضابطین عام در همه حال ضابط دادگستری محسوب می شوند و ضابطین خاص شامل مقامات و ضابطین خاص دخالت یا اقدام ضابطین عام را نفی یا محدود نمی کنند و مامورانی که به موجب قوانین خاص در حدود وظایف محول شده ضابط دادگستری محسوب میشود از قبیل روئسا، معاونان و ماموران زندان نسبط به امور مربوط به زندانیان، ماموران وزارت اطلاعات و ماموران نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همچنین نیرو های مسلح در مواردی که به موجب قانون، تمام یا برخی از وظایف را ضابطان به انان محول شده ضابط به حساب می آیند.
-1-2-2 روئسا و معاونین زندان نسبت به امور مربوطه خود
اصولا ضابطین عام در زندان ها حضور ندارند و ماموران زندان، کارکنان سازمان زندان ها و اقدانات تامینی کشور هستند، نه ماموران نیروی انتظامی. به همین دلیل قانونگذار برای حفظ آثار جرم درصورت ارتکاب در محیط زندان یا انجام تحقیقات مورد نظر بازپرس در خصوص این جرائم، روسای زندان ها و معاونان آنها را در مورد جرائم زندانیان به عنوان ضابط شناخته است.
-2-2-2 مامورین نیروی مقاومت بسیج پاسداران
در تاریخ 1371/10/01 همزمان با هفته بسیج، قانون حمایت قانون قضایی از بسیج تصویب و در ماده1 آن اعلام شد: به نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجازه داده می شود همانند ضابطین قوه قضائیه ، هنگام برخورد با جرایم مشهود در صورت عدم حضور ضابطین دیگر و یا عدم اقدام به موقع آنها و یا اعلام نیاز آنان به منظور جلوگیری از امحا آثار جرم و فرار متهم و تهیه و ارسال گزارش به مراجع غضایی اقدام قانونی به عمل آورند. با توجه به تبصره3 همین ماده که می افزاید: نیروی مقاومت بسیج سپاه، وظیفه فوق از طریق افرادی که آموزش لازم را در این زمینه فراگرفته و مجوز مخصوص را از نیروی مزبور دریافت نموده باشند اجرا خواهد کرد.
-3-2-2 نیروی مسلح با تصویب شورای عالی امنیت ملی
اصولاً نیوهای مسلح اعن از ارتش و سپاه وظیفه حفاظت از کشور در برابر تجاوز بیگانه را برعهده دارند و وظیفه تامین انتظامی و امنیت در شهرها بر عهده نیری انتظامی به عنوان ضابط عام قرار دارد. در عین حال ضرورت تقویت نیروی انتظامی در انجام وظایف خود،قانون گذار را بر آن داشته است که از نیروهای مسلح به عنوان ضابط دادگستری کمک بگیرد و تشخیص موارد ضرورت این امر را نیز بر عهده شورای عالی امنیت ملی قرار دهد. به موجب این قانون خاص ماموران وصل عایدات و کشف قاچاق، فرمانده هواپیما، ماموران جنگلبانی، ماموران شکاربانی، ماموران سازمان بنادر و کشتیرانی واعضای سپاه پاسداران نیز شامل می شود
-3اختیارات ضابطین
ضابطین دادگستری در انجام وظایف خود دارای اختیاراتی هستند که می توانند حتی منجر به سلب آزادی شهروندان گردد به همین دلیل ضروری است که افراد که ضابط محسوب می شوند و این اختیار را دارند به موجب قانون مشخص شوند.با نگاهی به موقعیت و مسولیت اشخاصی که به عنوان ضابط معرفی شده اند می توان گفت که ضابطان دادگستری بر دو دسته تقسیم می شوند یک دسته عام هستند و دسته دیگر ضابط خاص محسوب می شوند.
-1-3 تکالیف ضابطین دادگستری در امور کیفری:
تکالیف ضابطین دادگستری در امور کیفری با توجه به قانون آیین دادرسی کیفری محدوده عملیات و تکالیف ضابطین دادگستری؛ شامل موارد ذیل است.
-1 ضابطین دادگستری مکلفند دستورات مقام قضایی را اجرا نمایند.
-2 ریاست و نظارت بر ضابطین دادگستری از حیث وظایفی که به عنوان ضابط به عهده دارند با دادستان است، سایر مقامات قضایی نیز در اموری که به ضابطان ارجاع می دهند حق نظارت دارند.
-3 گزارش ضابطین دادگستری در صورتی در مرجع قضایی معتبر است که برخلاف اوضاع و احوالی قوانین مسلم قضیه نباشد و بر اساس ضوابط و مقررات قانونی تهیه و تنظیم شود.
-4 ضابط در قبال جرم مشهود وظایفی را دارد که این وظایف شامل؛ انجام اقدامات لازم به منظور حفظ آلات و ادوات و آثار و علائم و دلایل جرم، تفتیش و بازرسی فرار متهم و یا تبانی وی یا غیر، تفتیش و بازرسی منازل در صورت لزوم، انجام تحقیقات مقدماتی، مراتب را بلافاصله به اطلاع مقام قضایی رسانیدن توسط دادگستری می باشد.
-5 ضابط در قبال جرم غیر مشهود با توجه به تعریف جرم غیر مشهود، جرمی که خصوصیات جرم مشهود را نداشته، جرم غیر مشهود محسوب میشود نیز وظایفی دارد. وظایف ضابط در جرم مشهود آنست که مراتب را جهت کسب تکلیف و اخذ دستورهای لازم به دادستان اعلام نماید.
-6 طبق ماده 9 ق.آ.د.ک تحقیقات مقدماتی، مجموعه اقدامات قانونی است که از سوی باز پرس یا دیگر مقامات قضایی، برای حفظ آثار و علائم و جمع آوری ادله وقوع جرم شناسی یافتنی و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام می شود.
-7 تکمیل پرونده در مدت تعیین شده توسط مقام قضایی پس از انجام دستورات صادر از مقام قضایی ذیربط.
-8 در مواقعی که جرم مشکوک و یا اطلاعات ضابطین از منابع موثق نباشد می بایست قبل از اطلاع به مقام قضایی، تحقیقات را بدون اینکه حق دستگیری یا ورود به منزل کسی را داشته باشد به عمل آورده و نتیجه را به دادستان اطلاع دهند.
-9 اعلام نتیجه اقدامات بعمل آمده در کشف جرم و تحقیقات صورت گرفته به دادستان و تکمیل اطلاعات در صورتی که مقام قضایی اقداماتی را کافی نداند با ورود مقام قضایی ضابطین دادگستری حق مداخله ندارند.
-4 نظارت بر ضابطین
ریاست و نظارت بر ضابطین دادگستری از حیث وظایفی که به عنوان ضابط به عهده دارند با دادستان است - ماده 32 ق.آ.د.ک - همچنین به منظور نظارت بر حسن اجرا وظایف ظابطین دادستان باید حداقل هر دو ماه یک بار از واحدهای مربوطه را مورد بررسی قرار دهد و در هر مورد مراتب را در دفتر مخصوص که به این منظور تهیه می شود قید و دستورات لازم را صادر کند.
