بخشی از مقاله
مسئولیت مدنی وکلاي دادگستري در حقوق جمهوري اسلامی ایران
چکیده
وکالت و دادگستري، دو نهاد حقوقی و قضایی ویژه بوده که رسیدگی به دعاوي و حل و فصل اختلافات اشخاص حقیقی و حقوقی و دفاع نسبت به دعاوي مطروحه را حسب مورد، برعهده دارند. وکالت در کشورهاي توسعهیافته، امر متعارف، مرسوم و قانونمند بوده و وکیل و وکالت داراي جایگاه قانونی و اجتماعی ممتاز و ویژهاي میباشند. برخلاف آن، در کشورهاي غیر دموکراتیک و بعضا، جهان سوم، با محدود ساختن قلمرو وکیل و وکالت و تلاش براي سلب استقلال وکیل و کاهش توان وامکانِ دفاع آزاد و مستقل وي در چهارچوب قانون و دولتی و حکومتینمودنِ نهاد وکالت، سعی در هدایت رسمی و طبقهبندي شدهي
افکار عمومی و به خدمت گرفتن حقوق شهروندي و اساسی مردم و شهروندان در چهارچوب سیاستهاي کلان آن عمل میگردد. با انعقاد عقد وکالت، وکیل و موکل در برابر یکدیگر حق و تکلیف یافته، داراي روابط حقوقی، وظایف و مسئولیت هاي
متقابلی می شوند. بدیهی است تحدید حدود قانونی این مسئولیت ها، در پیشگیري از منازعات احتمالی طرفین عقد وکالت و درنتیجه کاهش حجم پرونده هاي محاکم قضایی مؤثر است. تعهدات وکیل در برابر موکل یا بطور مستقیم ناشی از عقد وکالت است، یا بطور غیر مستقیم؛ همچنین ممکن است منشأ آن، توافق وکیل و موکل در قالب شروط و تعهدات ضمن عقد که در هر حال، ایفاء تعهدات مزبور لازم است این مقاله سعی در بیان مسئولیت مدنی وکیل دادگستري را دارد و راه اختلاف نظر در تفسیر
به میزان مسئولیت وکیل بسته شود.
در این مقاله تلاش بر این است که به لحاظ اهمیت تبیین تعهدات اصلی وکیل در برابر موکل این موضوع از زوایاي مختلف در
حقوق ایران نقد و بررسی شود.
واژگان کلیدي:
وکیل، موکل، عقد وکالت، تعهدات اصلی وکیل، مسئولیت مدنی.
مقدمه
قانون اساسی به عنوان میثاق ملی ما پذیرفته است که از جمله معیارهاي اساسی دادرسی عادلانه برخورداري اصحاب دعوا از
دانش و تخصص وکیل دادگستري است وکالت عبارت از نهاد حقوقی مربوط به امر دفاع و استیفاي حقوق موکلین در چهارچوب دادگستري و مبتنی بر استقلال وکالت و و وکیل و معیارهاي حقوقی، قانونی و بینالمللی مربوط به تضمینات دفاع و
وکالت است. دادگستري شایسته نیز به نظام قضایی قانونمند و مبتنی بر اصول حقوق قضاوت و وکالت اطلاق میگردد که درآن،
ضمن استقلال کامل نهاد قضایی و وکالتی، بیطرفی قضایی، آزادي بیان، حق انتخاب آزادنهي وکیل، حق دفاع در تمامی مراحل
دادرسیهاي حقوقی و کیفري نهادینه و همگانی شده و دادگستري مزبور، همراه با تضمینات حقوقی و قانونی وکالت و وکیل، براساس شاخصههاي دادرسی عادلانه اداره میگردد. در این بین، دادرسی عادلانه، از مسایل اساسی و بنیادین حاکمیت قانون، عدالت به شمار رفته و از ویژگیهاي اساسی آئین دادرسی کیفري و مدنی محسوب میگردد .دادرسی عادلانه، از اصول و معیارهاي متعدد حقوقی مانند اصل قانونی بودن جرائم و مجازاتها، اصل شخصی بودن مسئولیت جزایی، اصل تساوي افراد در
برابر قانون، اصل برائت متهم، اصل حق سکوت، اصل منع شکنجه، اصل تفهیم اتهام به متهم، اصل دسترسی به مترجم، اصل علنی
بودن دادگاه ها و محاکمات، اصل بیطرف قضایی و استقلال قضات، اصل حق انتخاب وکیل و حق دفاع، اصل حق دفاع وکیل، اصل تضمین دوباره دادرسی (تجدیدنظر، فرجامخواهی و اعاده دادرسی) و... تشکیل میگردد.
از آنجا که طرح دعوي در محاکم قضایی مستلزم علم شاکی به کیفیت مطلوب طرق احقاق حق خویش و انطباق قانونی خواسته با عناوین حقوقی ـ جزایی مربوط می باشد؛ از آنجا که این امر براي همگان مقدور نیست، مشاوره، راهنمایی یا طرح و تعقیب دعاوي توسط وکیل نقش ویژه اي دارد. قاعده اصولی » رجوع جاهل به عالم « ، اقتضاء مراجعه شهروندان جامعه متمدن به وکیل کاردان ( برخاسته از نهاد وکالت مستقل ) را توجیه می نماید . قاعده اي که مبتنی بر عقل است . البته قاعده مزبور چهره »حق « به خود گرفته و حتی در قالب قوانین موضوعه ، مقررات آن به صورت لازم الاتباع نمود یافته است حضور و اقدامات قانونی وکیل تنها براي دفاع از حقوق قانونی موکل دراتهام انتسابی نیست.او وظیفه اي بسیار مهم دارد. وکیل وظیفه ي نظارت در اجراي صحیح قوانین شکلی و ماهوي را بر عهده دارد. وکیل از منافع یک جامعه و اصول اساسی دادرسی عادلانه حمایت می کند.در موارد متعددي میان وکیل و موکل اختلافاتی پدید می آید که ناشی از عدم شناخت کافی طرفین عقد از تعهدات اصلی وکیل وبه طریق اولی تعهداتی است که در عقد ذکر نشده ولی وجود داشته و وکیل مسئول انجام آنها میباشد(که به نوعی میتوان لفظ مسئولیت غیر قراردادي یاقهري یا به بیان عامتر مسئولیت مدنی را بر آن بار کرد) بدین جهت شرح و بیان این تعهدات و تبیین
حدود آنها لازمه دفاع حقیقی و موثر، در استقلال نهاد وکالت و وکیل و تضمینات قانونی و حقوقی موثر، دراین رابطه است.
تعریف مسئولیت
مسئولیت در معناي عام عبارت است از پاسخگویی انسان در زندگی شخصی و اجتماعی خود است اصولا نزول کتاب آسمانی و
ارسال رسولان نشانه ي مسئولیت انسان است و حتی برخی اسلام را(دین مسئولیت) و مسلمانان را بالذات مسئول دانسته
اند.(تقی زاذه وهاشمی،(1:1391
مسئولیت در معناي خاص عبارت است از مسئولیت در مقام خسارتی که شخص (یا کسیکه تحت مراقبت یا اداره ي شخص
است)یا اشیاء تحت حراست وي به یکدیگر وارد می آورد مکند و همچنین مسئولیت شخصی بر اثر تخلف از انجام تعهدات
ناشی از قرارداد. مسئولیت مدنی در مقابل مسئولیت کیفري استعمال میشود.(جعفري لنگرودي،(645:1388
مسئولیت مدنی دو قسم است مسئولیت قراردادي ومسئولیت خارج از قرارداد که گاهی آن را مسئولیت تقصیري می نامند قدر مشترك هر دو نوع مسئولیت نقض تهد والزام است نهایت اینکه در نخستین نقض تهد قرادادي ودومین نقض تعهد قانونی می شود.
مسئولیت مدنی
مسئولیت مدنی تعهد والزام شخص به جبران خسارت دیگري است و هرگاه شخصی ناگزیر به جبران خسارت دیگري باشد گویند در برابر او مسئولیت مدنی دارد. در حقوق ایران مراد از مسئولیت مدنی به معناي التزام شخص به جبران خسارت و ضرر
وارده به دیگري است اعم از اینکه منشاء ضرر جرم باشد یا خسارت ناشی از ضرر عمدي یا عدم اجراي قرارداد یا قانون لازم
است براي هر کدام توضیح مختصري بیان داریم :
_1مسئولیت مدنی ناشی از جرم:یعنی هرگاه کسی ضمن ارتکاب جرم به دیگري خسارت وارد آورد ضمن محکومیت کیفري می
باید ضرروزیان فرد را نیز جبران نماید.
_2مسئولیت خارج از قرارداد(ضمان قهري)این نوع مسئولیت ویژه فرضی است که فردي تعهدات قانونی و عمومی را نادیده بگیرد و در نتیجه به دیگري زیان وارد آورد.از این نوع ضمان به (ضمان قهري) یا (مسئولیت خارج از قرار داد) تعبیر می شود
ومقصود از (مسئولیت مدنی) در مفهوم خاص به همین معنی میباشد.
_3مسئولیت ناشی از قانون:در برخی حالات قانون گذار به طور مستقیم براي برخی ایجاد مسئولیت میکند در حالی که سابقه
هیچگونه خسارتی وجود ندارد مثل انفاق براي زوج که بدان مسئولیت قانونی گفته میشود.
-4مسئولیت ناشی از قرارداد:این مسئولیت بر اثر تخلف از مفاد قرارداد بر عهده اشخاص قرار میگیرد به عبارت دیگر هرگاه میان شخص زیان دیده و عامل زیان قراردادي وجود داشته باشد و خسارتی بر اثر نقض قرارداد صورت بگیرد این مسئولیت شکل
میگیرد این نوع ضمان را امروزه مسئولیت قرار دادي مینامند.
لذا مسئولیت قراردادي عبارت است از مسئولیت کسی که به موجب عقدي از عقود معین یا نامعین تعهدي را پذیرفته و به علت
عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد یا اجراي بد آن خسارتی به متعهد له وارد کند که در این صورت مکلف است خسارت
وارده را جبران کند.(تقی زاذه وهاشمی،(4:1391
تعریف تعهد و وکالت
تعریف تعهد:
تعریف لغوي تعهد:
تعهد واژه اي است عربی مصدر باب تفعل است از ریشه مجرد عهد به معنی بر عهده گرفتن و خود را مدیون کردن است.(قاسم
زاده،(14:1386
.تعریف اصطلاحی (حقوقی): از نظر حقوقی، تعهد داراي دو مفهوم »عام« و »خاص« می باشد.
تعهد به معناي عام عبارت است از: »هر چه که قانون یا اخلاق به انسان دستور می دهد تا آن را انجام دهد.« بر حسب این
تعریف، هرگونه مسئولیتی اعم از این که الزام خود را از وجدان عمومی یا قانون بگیرد، تعهد شناخته شده است.
تعهد به معناي خاص عبارت است از از یک رابطه ي حقوقی که به موجب آن شخص یا اشخاص معین نظر به اقتضاء عقد یا شبه عقد یا جرم یا شبه جرم ویا به حکم قانون ملزم بدان چیزي یا مکلف به فعل یا ترك عمل معینی بنفع شخص یا اشخاص
معین میشود درفقه اسلامی بجاي تعهد غالبا لفظ شرط (خواه ضمن عقد باشد که آن را شرط ضمن عقد گویند خواه شرط ضمن
عقد نباشد که آن را شرط بنائی و شرط ابتدائی بحسب موارد اختلاف گفته اند.(جعفري لنگرودي،(907:1357
.تعریف وکالت:
تعریف لغوي وکالت:
وکالت در لغت به معناي واگذار کردن یا تفویض کردن میباشد.
قانون مدنی ایران در ماده 656 وکالت را چنین تعریف کرده است:
.وکالت عقدي است که بموجب آن یکی از طرفین طرف دیگر را بر انجام امري نایب خود قرار می دهد.
با انعقاد عقد وکالت، وکیل و موکل در برابر یکدیگر حق و تکلیف یافته، داراي روابط حقوقی، وظایف و مسئولیت هاي متقابلی
.می شوند.
وکالت در اصطلاح حقوقی: عقدي است که به موجب آن یکی از طرفین عقد، طرف دیگر را براي انجام امري نایب خود
.مینماید.
وکالت یکی از عقود بسیار رایج میباشد، که امروزه در صحنههاي اجتماعی و اقتصادي و بانکها استفادة زیادي میشود.
وکالت عقد (قرارداد) است و در نتیجه نیاز به ایجاب موکل و قبول وکیل دارد.
وکالت حتما منوط به توافق یا ایجاب و قبول طرفین نمیباشد این ویژگی وکالت را در عقود معین قرار داده است وهمچنین وکالت علی اصول جایز است و ضمن عقد لازمی گنجانده شود ولازم گردد یا اوضاع و احوالی مقتضی لزوم آن باشد.
تعریف اصطلاحی(حقوقی) وکالت عبارت است از: »وکالت عقدي است که بموجب آن یک طرف عقد براي صورت دادن امري از امور خود به دیگري نیابت میدهد و مورد قبول طرف قرار می گیرد ).«جعفري لنگرودي ،(918:1391
انواع وکالت وبرسی هر یک از آنها
الف) وکالت مطلق
یعنی این که شخصی را براي تمام امور وکیل کند و این وکالت شامل امور اداري و مالی موکل میشود مثل فروش و یا خرید و یا
پرداخت هزینه خانواده که در این قسم اعمال وکیل نیاز به اجازة موکل ندارد.
