بخشی از مقاله
تاثیر قرابت در مسئولیت کیفري در جرایم مستوجب قصاص دکتر محمدحسین جعفري وکیل پایه یک دادگستري
چکیده:
مقاله حاضر به بررسی تاثیر قرابت در مسئولیت کیفري که اقربا ، جانی و مجن ی علیه جرم واقع شده اند درجرایم مستوجب
قصاص پرداخته است. شیوه طرح مباحث بر اساس قانون مجازات اسلامی می باشد. اگر به جرایم احصاء شده در قانون مجازات نگریسته شود، از قبیل جرایم مستوجب حد، قصاص، دیات و تعزیرا ت، قانونگذار در تقنین میزان کیفر به قرابت جانی با مجنی ع لیه توجه داشته است. تشدید یا تخفیف جرایم از حیث میزان درجه قرابت میان جانی و مجنی علیه متفاوت می باشد.. چنانچ ه جانی پدر و جد پدري مجنی علیه باشد از عوامل مخففه جر م محسوب می گردد، لیکن این شمولیت نسبت به سایر اقرباء مشاهده نمی گردد و به قواعد عمومی مجازات ها واگذار گردیده است.
واژگان کلیدي: قرابت ، نسب قصاص، مسولیت کیفري
مقدمه:
بزهکاري یک پ دیده بسیار پیچیده اجتماعی است که در محیط هاي اجتماعی مختلف به شکل هاي متفاوتی دیده میشود و وجود آن را در خانواده به عنوان کوچکترین جزء متشکله جامعه نمی توان ومستتثنی نمود. تعریف بزه رفتار بزهکارانه در هر جامعه اي توسط قوانین حقوقی و هنجارهاي اجتماعی آن جامعه مشخص می شود.
در این نوشتار مراد از قرابت، عبارت از خویشاوندي بین بزهکار و بزه دیده، اع م از رابطه نسبی، سببی و رضاعی است که بین آنان موجود می باشد. مراد از حقوق ایران، حقوق جزاي ماهوي ایران، علی الخ صوص قانون مجازات اسلامی می باشد.
پرسشهاي تحقی ق عبارتند از: -1منظوراز قرابت چیست ؟ وآیا منحصر در قراب ت نسبی است یا قرابت سببی و رضاعی را نیز شامل می شود؟ - 2 تاثیر قرابت در تشدید یا تخفیف جرائم چگونه است؟ فرضیه هاي به کاررفته در این مقاله بدین شرح است: -1در اصطلاح حقوقی،قرابت به معناي رابطه شخصی به دیگري از طریق ولادت، خواه به او منتهی شود.ودر تشریع بیشتر مجازات هها که قرابت در آن دخیل می باشد شاهد انحصار آن در قرابت نسبی و سببی هستیم. وشدت آن را در قرابت نسبی و سپس در قرابت سببی و در نهایت در قرابت رضاعی از حیث نمود اثر ظاهري مشاهده می نماییم.
-2 تشدید یا تخفیف جرایم از حیث میزان درجه قرابت میان جانی و مجنی علیه متفاوت می باشد.
هدف از انجام این تحقیق؛ارائه تصویري روشن وموجه از مفهوم وماهیت قرابت بر مسئولیت کیفري و همچنین
بررسی تاثیر قررابت درقصاص که اقرباء، جانی و مجنی علیه جرم واقع شده هستند می باشد.
گرچه این مباح ث به صورت پراکنده در کتب فقهی وحقوقی بیان شده است ولی اینکه بصورت منسجم ومنظم
جمع آوري شده باشد وجود نداشت وفقط پایان نامه اي با عنوان»جایگاه قرابت درحقوق کیفري ایران«توسط
اردوان عزیزي ححبیب آبادي به راهنمایی جناب آقاي دکتر رجبعلی گل دوست جویباري ،پایان نامه کارشناسی ارشد
دردانشگاه شهید بهشتی ، دانشکده حقوق در سال 1377-1376 به رشته تحریر درآمده است.
این مقاله در دوفصل به روش کتابخانه اي و به گونه توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است .
فصل اول: ممفهوم قرابت در مبانی حقوقی ایران --1مفهوم قرابت
قرابت در لغت به معناي نزدیکی و خویشاوندي می باشد؛ مصدرآن »قرب« به معناي نزدیک و دنو است و نقیض »بعد« به معناي دور می باشد. در عموم فرهنگ ها و لغت نامه ها در ذیل معنايقراب » ه« معانی زیر آمده است :
گاهی از قرابت به نسب نیز تعبیر شده است واین تعبیر بدان علت است که در لغت به معناي قرابت، خویشاوندي، علاقه و رابطه بین دو شئی است. (دهخدا،(1113:1378و در اصطلاح حقوقی، رابطه ش خصی به دیگري از طریق ولادت، خواه به او منتهی شود (مانن د منتهی شدن پسر به پدر) خواه طرفین رابطه خویشاوندي به ثالث منتهی شوند، مانند دو برادر که به پدر یا مادر منتهی می ش وند. (جعفري لنگرودي،(711:1374
نسب به معنا ي عام کلمه، علاقه اي است که بین دو نفر به وجود می آید ک ه به سبب تولد یکی از دیگري یا تولد آن ها از شخص ثالثی حادث می شود.نسب به معناي خاص، همان رابطه پدر و فرزندي یا مادر و فرزندي است.
از نظر حقوق ی، با آن که باب اول از کتاب هشتم قانون مدنی ایران (عنوان مواد 1158تا(1167 به احکام مربوط به »نسب« پرداخته ولی تعریف صریحی از ماهیت آن به چشم نمیخورد؛ به همین جهت حقوقدانان تعاریف مختلفی را ارائه دادهاند. دکتر امامی در تعریف نویسد نسب می : »نسب امري است که به واسطه انعقاد نطفه از نزدیکی زن و مرد به وجود میآید. از این امر، رابطه طبیعی خونی بین طفل و آن دو نفر که یکی پدر و دیگري مادر باشد، موجود می گردد« (امامی،(151:1373
برخی از حقو قدانان میان نسب و قرابت نسبی، تمایز قائل شده اند. از منظر آنان، قرابت نسبی (نسب عام) گستردهتر است و شامل همه خویشاوندان نسبی میگردد، اما نسب (نسب خاص) تنها دربرگیرنده رابطه والدین و فرزندان میشود.
-2انواع قرابت
قرابت به سه قسم تقسیم می شود:الف-قرابت نسبی،ب- قرابت سببی،ج- قرابت رضاعی
الف-قرابت نسبی
قرابت نسبی که مربوط به خون است،رابطه اي است بین دو شخص که یکی از نسل دیگري یا هر دواز نسل شخص ثالثی باشند.
قرابت نسبی شامل سه طبقه است و در هر طبقه درجاتی وجود دارد. ماده 1032قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد : »قرابت نسبی به ترتیب طبقات ذیل است : طبقه اول-پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد. طبقه دوم- اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن ها. طبقه سوم- اعمام و عمات و اخوال و خالات و اولاد آن ها. در ه ر طبقه درجات قرب و بعد قرابت نسبی به عده نسل ها در آن طبقه معین میگردد. مثلاً در طبقه اول قرابت پدر و مادر با اولاد در درجه اول و نسبت به اولاد اولاد در درجه دوم خواهد بود و هکذا در طبقه دوم قرابت برادر وخواهر و جد و جده در درجه اول از طبقه دوم و اولاد برادر و خواهر و جد پدر در درجه دوم از طبقه دوم خواهد بود و در طبقه سوم قرابت عمو و د ایی و عمه وخاله در درجه اول از طبقه سوم و درجه اولاد آن ها در درجه دوم از آن طبقه است.«
نسب در صورتی که ناشی از ازدواج صحیح باشد، نسب مشروع و در صورتی که خارج از ازدواج به وجود آمده باشد نسب نامشروع یا طبیعی نامیده می شود. (صفایی،(103:1382
ب-قرابت سببی
قرابت سببی عبارت از خویشاوندي است که در اثر ازدواج بین هر یک از زوجین با خویشاوندان دیگري ایجادو میگردد
موجب حرمت ا زدواجعیناً و یاجمعاً میشود. فرقی نمیکند که ازدواج بین زوجین دائم باشد یا موقت. قرابت سببی را قرابت به مصاهره نیز گ فتهمادهاند. 1033 قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد : » هر کس در هر خط و به هر درجه که با یک نفر قرابت نسبی داشته باشد در همان خط و به همان درجه قرابت سببی با زوج یا زوجه او خواهد داشت. بنابر این پدر و مادر زن یک مرد اقرباي سببی درجه اول آن مرد و برادر و خواهر شوهر یک زن از اقرباي سببی درجه دوم آن زن خواهند بود.«
۴
ج-قرابت رضاعی: قرابت رضاعی عبارت از خویشاوندي است که بین دو نفر در اثر شیر خوردنمانند حاصل میشود و
قرابت نسبی به خ ط عمودي و اطراف تقسیم میگردد. قرابتمانندرضاعی قراب ت نسبی فقط از نظر منع ازدواج موثر است. ماده 1046 قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد : »قرابت رضاعی از حیث حرمت نکاح در حکم قرابت نسبیط است مشرو بر اینکه :
اولاً : شیر زن از حمل مشروع حاصل شده باشد.ثانیاً : شیرمستقیماً از پستان مک یده شده باشد.
ثالثاً : طفل لااقل یکیا شبانه روز 15دفعه متوالی، شیر کامل خورده باشد بدون اینکه غذاي دیگري یا شیر زن دیگر را بخورد. رابعاً : شیر خورد ن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد.
خامساً : مقدار شیري که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد. بناب راین اگر طفل در شبانه روزشیرمقداري از یک زن و مقدار ي از شیر زن دیگر بخورد موجب حرمت نمیشود، اگر چه شوهر آن دو زن یکی باشد. و همچنین اگر یک زن، یک دختر و یک پسر رضاعی داشته باشد که هر یک را از شیر متعلق به شو هر دیگر شیر داده باشد، آن پسر و یا آن دختر، برادر و خواهر رضاعی نبوده و ازدواج بین آنها از این حیث ممنوع نمیباشد.«
حرمت این از دواج مشروط برآن است که شیر در نتیجه مواقعهزناشوونزدیکی و عمل حلال حاصل شده باشد؛ چه در اثر ازدواج دائم و چه در اثر ازدواج موقت. به موجب ماده 1046 قانون مدنی و با پنج شرطی که ذکر شده است، چنانچ ه قرابت رضاعی حاصل شود، مانع ازدواج موقت نیز میگر د.
در مقام اعمال قاعده مندرج در ماده 1046 بر طبقات محارم نسبی محارم رض اعی عبارتند از :
-1 پدر و مادر و اجداد رضاعی، هر قدر که بالا روند.
-2اولاد رضاعی، هر قدر که پایین روند.
-3 برادر و خواهر رضاعی و اولاد آنها هر قدر که پایین روند.
-4عمات و اعمام و اخوال و خالات خود و پدر و مادر و اجداد و جدات.
د-آثارقراب ت:قرابت ، مفهومی تشکیکی است و شدت آن را در قرابت نسبی و سپس در قرابت سببی و در نهایت در قرابت رضاعی از حیث نمود اثر ظاهري مشاهده می نماییم؛ زیرا اثر بارز دو مورد اخیر، تنها از حیث حرمت نکاح اعم از دائمی یا وقت می باشد، بر خلاف قرابت نسبی که علاوه بر حرمت نکاح، آثا ري همچون توریث بین اقرباء در طبقات ارث ، نفقه و ... نیز در بر دارد.
فصل دوم:تاثیر قرابت در قصاص
در این فصل سعی بر آن است که به جرایم مستوجب قصاص که اقرباء، جان ی و مجنی علیه جرم واقع شده هستند پرداخته شود.که مهمترین تاثیر قرابت در جرایم مستوجب قصاص را می توان در قتل و قتل در فراش جستجو نمود.
-1قتل
قتل از نظر لغو ي به معناي سلب حیات است اعم از اینکه سلب حیات از انسان باشد یا حیوان.
الف- عدم قصاص پدر در صورت قتل فرزند
ماده 220قانو ن مجازات اسلامی سابق در عدم قصاص پدر اشعار دارد : »پد ر یا جد پدري که فرزند خود را بکشد قصاص نمی شود و به پرداخت دیه قتل به ورثه مقتول و تعزیر محکوم خواهد شد.«
که همین مطلب نیز در قانون مجازات اسلامی جدید تنسیق یافته و در ماده 301 اشعار دارد:
»قصاص در صورتی ثابت می شود که مرتکب پدر یا از اجداد پدري مجنی علیه نباشد و مجنی علیه عاقل و در دیـن بـا مرتکـب مساوي باشد.
تبصره- چنانچه مجنی علیه مسلمان باشد، مسلمان نبودن مرتکب، مانع قصاص نیست. «
نکته اینکه جنایت بر دیوانه موجب قصاص نیست و همچنین جانی و مجنی علیه باید هر دو داراي دین مشترکی باشند با این حال قتل مسلمان توس ط کفار موجب قصاص است.
