بخشی از مقاله
چکیده :
کوه خواجه شاخص و تداعی دهنده هنر شرقی نقاشی اشکانی است که در دوران اوج سبک هنر اشکانی بوجود آمد . در این پژوهش با هدف جمع بندی کاملی از هنر بومی نقاشی اشکانی ، تاثیر و تاثر هنر و فرهنگ جوامع همجوار و تمدنهای گذشته مانند مصر، یونان، روم و بین النهرین بر طرح ها و تکنیک های بکاررفته در نقاشی های دیواری کوه خواجه بررسی میگردد و نیز شمایل نگاری نقاشی اشکانی از لحاظ زمینه نقاشی ، رنگ ، شکل نفرات ، حالت ایستادن ، تزئینات ، حاشیه سازی در نقاشی ، و غیره ... ارایه می گردد.
در نقاشی ها با افزودن تزئینات ، ارتباطی معقول بین نقاشی و شاخصه های معماری اشکانی دیده میشود ، بطوریکه فیگورهای انسانی مردان و حالت خاص نقش زن بصورت بدون برجستگی و صاف نشان داده شده است و هنرمند توجهی به ترسیم جزییات بدن که در آن طبیعت و کالبد شناسی رعایت شود ، ندارد . شاخصه های یونانی نقاشی مانند حالت آرامش ، تنوع رنگی زیاد و کادر بندی و سایر ویژگیها نشان از نفوذ فرهنگ غربی در منتها الیه شرق امپراطوری اشکانی دارد.
هنرمندان اشکانی کوه خواجه با ایجاد طرحهای خاص هنر هخامنشی نیز هنر بومی ایران زمین را پاس داشته و نقوش مختلف از ابزارهای جنگی را برای نشان دادن حملات مکرر بیگانگان به سیستان ارایه داده اند.
در تصاویر انسانی ویژگیهای نقش انسانی ، فیگورهای آن و نیز حالت رزم را بخوبی در ارایه هنر بومی اشکانی نشان داده اند و در کنار دورااروپوس شهر مهم دیگر اشکانی که نقاشی های زیادی از آن بدست آمده است ، یک مرجع کاملی از هنر بومی نقاشی اشکانی بدست آمده است .
مقدمه:
با توجه به منابع موجود، کاوشها و تحقیقات به عمل آمده میخواهیم نقاشی های اشکانی را از لحاظ تکنیک ، تاثیر و تاثرات هنر و فرهنگ تمدنهای همجوار ونیز فرهنگهای قبل از اشکانی که در ایران حاکم بودند ، و شمایل نگاری از لحاظ زمینه نقاشی ، رنگ ، شکل نفرات ، حالت ایستادن ، تزئینات ، حاشیه سازی در نقاشی ، و غیره .. در کوه خواجه که از شهرهای مهم شرق امپراطوری اشکانی بود ،مورد بررسی قرارمیگردد. و در واقع با این فرضیه که نقاشی های اشکانی برگرفته از هنر بومی پارتی و نیز آمیخته با هنر هلنیستی باشد و با هدف یافتن یک جمع بندی کاملی از هنر بومی اشکانی ،در پی آن هستیم به سه سوال زیر جواب داده شود.
-1چه تکنیکهای و چه رنگهایی در ایجاد نقاشیهای دیواری کوه خواجه به کار رفته است ؟
-2 تاثیر هنر و فرهنگ جوامع همجوار و تمدنهای گذشته بر نقاشی دیواری کوه خواجه چیست؟ و چه بخشی از هنر نقاشی اشکانی بومی اشکانیان و یا تحت عنوان سبک نقاشی پارتی قابل معرفی است ؟
-3 شمایل نگاری نقاشی اشکانی از لحاظ زمینه نقاشی ، رنگ ، شکل نفرات ، حالت ایستادن ، تزئینات ، حاشیه سازی در نقاشی ، و غیره .. چیست ؟
روش تحقیق :
در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای شامل پایان نامه هها و کتابهای مرجع ، تکنیکهای انجام نقاشی بررسی میگردد و تاثیر و تاثرات هنر و فرهنگ تمدنهای مختلف در هنر نقاشی اشکانی در کوه خواجه مورد مطالعه قرار میگیرد. و سپس با تفکیک هنر پارتی از سایر هنرها ، نقاشیها را از لحاظ زمینه نقاشی ، رنگ ، شکل نفرات ، حالت ایستادن ، تزئینات ، حاشیه سازی در نقاشی ، و غیره شمایل نگاری و توصیف میشود.
در پژوهش انجام گرفته به همان اندازه که یافتن منابع اطلاعاتی مرجع در مورد معماری و حکومتداری اشکانی، دشوار است ، مراجعی که هنر نقاشی اشکانی را با دقت مورد بررسی قرار دهند ،نیز مشکل بود.
پیشینه تحقیق :
قبل از این فعالیتهای محدودی توسط باستان شناسانی چون اورل استین و هرتسفلد انجام گرفته که بصورت ناقص برگردان فارسی شده است و در سایر موارد فقط اشاراتی جزئی و بدون ذکر منبع می باشند.
فصل اول : تکنیکها و مواد اولیه مورد استفاده در نقاشیهای اشکانی:
واژه نقاشی دیواری به خلق اثری هنری در سطح بزرگ دیواری به عنوان بوم دلالت دارد. و نمونه هایی از این نقاشیهای دیواری در راهروها ،سقف دالانها و دیوارهای کوه خواجه و نیز در تزیین معابد و خانه های مردمان عادی دورااروپوس بدست آمده است که متاثر از هنر یونان تکنیک خیس نقاشی یا روش فرسک - Fresco Technique - عمده تکنیک به کار رفته در ایجاد این نقاشیها میباشد البته سایر روشها مانند تکنیک خشک نقاشی روی گچ و سیاه قلم را نیز باید در نظر داشت.
در تکنیک خیس نقاشی یا روش فرسک ابتدا تکیه گاه یا محل ایجاد نقاشی که دیوار یا سقف میباشد را با استفاده از لایه های از گچ یا آهک آستر شده و سطح کار برای آخرین لایه که تحت عنوان لایه بوم کننده است، آماده می شود و این لایه بوم کننده از موادی مانند :صمغ عربی، سریشم خیلی رقیق ویا محلول رقیق شیره کتیرا، سفیده تخم مرغ، روغن و یا سایر افزودنی های مجاز می باشد که ایجاد این لایه سطح مناسب نقاشی را بدست میدهد. این لایه اهمیت زیادی دارد زیرا نباید باعث جذب بالای رنگ شود چون مصرف بیش از حد رنگ سطح را به مرور کدر می کند و نیز از مواد قلیایی در این لایه استفاده نشود. سپس سطح برای ایجاد نقاشی وترکیب دادن و طراحی رنگها آماده میشود .
در تکنیک نقاشی سیاه قلم نیز تمام مراحل آماده سازی سطح را در روش فرسک خشک باید به کار برد.
برای تهیه رنگ مورد استفاده در نقاشی دیواری و نیز سیاه قلم به تاثیر از یونان باستان و نیز احتمالا منابع مشابه در مناطقی از ایران موارد زیر کاربرد داشتند بطوریکه در تهیه مواد اولیه رنگ سیاه از دوده استخوان - bone and carbon black - و دوده ی عاج - رنگ سیاه که از عاج سوخته ساخته می شود - - ivory black - استفاده میشد.
البته در مواردی پوست صدف بجای دوده استخوان هم کاربرد داشت. - حسامی،1388،ص - 75 برای تهیه سایر رنگها مانند رنگ خاکستری تا خاکستری-سیاه از کانی معدنی پیرولوزیت - - pyrolusite ، رنگ آبی لاجوردی یا آبی مصری یا Egyptian blue از کانی calcium copper silicate - CaCuSi4O10 or CaOCuO - SiO2 - 4 - ، رنگ آبی سیر از یک کانی معدنی مس بنام آزوریت - - azurite ، رنگ سبز از سنگ مالاکیت - Ioanna kakoulli , 2009: 45 - - malachite - ، رنگ قرمز از حشره قرمزدانه یا اخرای قرمز red ochre - ferric oxide - ، یا[ - Fe2O3 - ,iron - III - oxide ] Haematite که اکسید آهن است ، استفاده میشود. - Ioanna kakoulli , 2009: 49 و برای تهیه رنگ زرد از رنگی بنام زرد اکر - yellow ocher - ferric oxide یا زرد فریت - گل ماشی - که از ترکیب زاج سبز با یک ماده قلیایی است ، کاربرد داشته است.
فصل دوم :تاثیر فرهنگ و هنر کشورهای همجوار بر نقاشیهای اشکانی کوه خواجه برای شناختن هنر نقاشی پارتی باید آن را در کنار شاخصه های معماری پارتی شناخت ، زیرا که هنر معماری و نقاشی بهم وابسته اند .
هنر پارتیان تا حدود سال 100 قبل از میلاد ترکیبی از شیوه های کهن شرقی آمیخته با هنر معاصر یونانی است و هنر یا آنچه سبک پارتی میشناسیم و آن را در دوره دوم هنر پارتی بررسی میکنیم، از حدود سالهای یکصد قبل میلاد تا پایان قرن دوم میلادی میباشد که بعد از آن هم روبه افول نهاد.
و برای بررسی اثرات فرهنگ و هنر کشورهای همجوار بر نقاشی اشکانی آن را در سه دوره زمانی مورد نظر بررسی میکنیم. بیشترین نقاشیهای پارتیان را در شهرهایی چون دورااروپوس و کوه خواجه میتوان دید که هر دو مکان از معماریهای دوران اوج سبک پارتی میباشند و اگر چه شهر دورااروپوس شهری در بخش غربی سرزمینهای اشکانی قرار داشت نسبت به کوه خواجه که شرقی تر میباشد در زمان کهن تری هنر پارتی نمودار شد، ولی نباید نفوذ هنر یونانی را در هر دو مکان از نظر دور داشته باشیم. شاخصهای هنر پارتیان را میتوان با کنارهم قراردادن هنرهای نقاشی، معماری و مجسمه سازی بصورت زیر دسته بندی کرد.
-1 تصاویر انسانی با لباس خاص پارتی شامل شلوار و ردا برتن با شنل مچ پیچ و مردان با دشنه ای برکمر و دارای گردن بند و نیم تاج برسرو با گیسوان وسبیلی کلفت
-2صورت از روبرو یا صورت بحالت نیمرخ و بدن روبرو ، که اولین بار حالت صورت از روبرو در نقوش برجسته در منتهی الیه غربی سرزمین اشکانی و در پالمیر مربوط به سالهای آغازین میلادی در پرستشگاه بعل و مشاهده شد و سپس به نقاشی ها راه یافت و آن نقش خدایانی بود که برای مردمان سامی ساکن پالمیر پیروزی و برتری آورده بودند و مردم با ایجاد صورت از روبرو نوعی برتری و اعتبار به خدایان خود میدادند.
-3پرداختن نقاشیها با آوردن خطوط مختلف جهت نشان دادن برجستگیها در نقاشیهای سیاه قلم
-4تصاویر نشسته از روبرو به حالت چهارزانو
-5عناصر معماری مانند ایوان که با طاق ضربی و روبه حیاط باز شود ، وجود نیم ستونهای چسبیده به دیوار و ماسکهای گچی تزئینی ، که در نقاشیها دیده میشود از هنر شرقی یا پارتی گرفته شده است.
