بخشی از مقاله
چکیده
حدود 217 گنبد نمکی و پلاگ در زاگرس و خلیج فارس شناسایی شده اند که همگی حاصل دیاپریسم سازند هرمز هستند، در این پژوهش با بررسی فرم منحنی میزان در گنبدهای نمکی سعی در طبقهبندی گنبدهای نمکی بر اساس سطح فرسایش یافته گنبدها به سه دسته گنبدهای جوان، بالغ و پیر شده است.
-1 مقدمه
حوضه نمکی هرمز شامل دیاپرهایی با سن کامبرین است که بهمرور زمان از ژرفا بهسوی بالا حرکت کرده تا اینکه به سطح زمین رسیده و گنبدهای نمکی را تشکیل دادهاند - مهرابی و همکاران، . - 1395 حدود 217 گنبد نمکی و پلاگ در زاگرس و خلیجفارس شناسایی شدهاند - بهجز دیاپرهای نمکی پنهان در سواحل کشورهای عربی - از این تعداد 132 مورد که به سطح رسیدهاند پلاگها و جزایر را به وجود آوردهاند، درصورتیکه بقیه آنها بهصورت دیاپرهای مدفون - گنبد هستند - که بیشتر در جنوب خاوری خلیجفارس هستند - جهانی،. - 1390 حرکت نمک به سمت بالا و رسیدن آن به سطح زمین دارای نتایج گوناگونی است: یکی، تغییر شکل ناهمواریهای زمین و ایجاد اشکال خاص مرفولوژیکی و دیگری، تأثیر نمک بر منابع آبهای سطحی و زیرزمینی است. این گنبدها تأثیر بارزی بر ژئومرفولوژی زاگرس و همچنین کیفیت آبهای سطحی و زیرزمینی آن بر جای گذاشته است - معیری و احمدینژاد، . - 1385
با توجه به گستردگی حوضه رسوبگذاری و ضخامت نمک در سازند هرمز فرآیند دیاپریسم هنوز در این گنبدها فعال میباشد، بهعنوانمثال نتایج پژوهش افشاری و همکاران - 1395 - در پایش حرکت تکتونیکی گنبد نمکی گچین با استفاده از تکنیک تداخل سنجی راداری و نقاط شبکهی ژئودینامیک دائمی سازمان نقشهبرداری کشور، نشان میدهد در فاصلهی بین سالهای 2007-2006 گنبد نمکی مذکور به اندازهی 8 میلیمتر بالاآمدگی داشته، در سالهای 2009-2007 بهاندازهی 15 میلی متر فرونشست داشته و از سالهای 2009-2010 نیز به اندازهی 11 میلی متر بالاآمدگی داشته است. همچنین پژوهش عبدالملکی و همکاران - 2014 -
پیرامون تحرکات گنبد نمکی قم با استفاده از فن تداخلسنجی راداری، نشان از فعال بودن فرآیند دیاپریسم در این گنبد دارد. با توجه به فعال بودن فرآیند دیاپریسم در برخی از گنبدهای نمکی، تفاوت در میان سرعت بالاآمدگی و همچنین تقدم و تأخر در فرآیند دیاپریسم به نظر میرسد بتوان این گنبدها را ازلحاظ زمان و سرعت بالاآمدگی به گندهای جوان، بالغ و پیر تقسیمبندی کرد، از دیگر دلایل که میتواند در بیان این ادعا پشتوانه محکمی برای آن باشد فرمهای سطح گنبدهای نمکی میباشد که از این لحاظ ممکن است در برخی از گنبدهای نمکی فرمهایی همچون سینک هولها در حال گسترش باشند و در برخی درهها و شیارها عظیم فرمهای غالب در سطح گنبد نمکی باشند. این پژوهش در نظر دارد با استفاده از شناسایی مورفولوژی سطح گنبدهای نمکی بهنوعی این گنبدها را در دستهبندی جوان، بالغ و پیر جای دهد.
-2 مواد و روشها
در این پژوهش با استفاده از نقشههای توپوگرافی با مقیاس 1:50.000 ، تصاویر مرئی برنامه گوگل ارث و بازدید زمینی اقدام به بررسی مورفولوژی گنبدهای نمکی و تقسیمبندی آنان شده، همچنین از گزارش میدانی سایر محققین پیرامون گنبدهای نمکی بهعنوان راهنما در جهت شناسایی و طبقهبندی گنبدهای نمکی استفاده گردیده است. -3 بررسی و طبقه بندی فرم منحنی میزان در پلاگها و گنبدهای نمکی در بررسی کلی فرم منحنی میزان گنبدهای نمکی فارس و هرمزگان سه فرم کلی را میتوان به شرح زیر شناسایی و از همدیگر متمایز کرد: الف-گنبدهای نمکی که منحنی میزانهای آنها اغلب صاف و در قسمتهایی از گنبد دچار سینوس خوردگی شده و یا بین آنها فاصله افتاده است، این فرم منحنی میزان خاص گنبدهای نمکی است که اغلب رسوباتی را که نمک در اثر بالاآمدگی از روی خود بلند کرده هنوز دارا بوده وبعضاً قسمتهایی از گنبد در اثر فرسایشپذیری سینوسها که مبین خندق و درهها هستند در سطح گنبد به وجود آمده است.
شکل:1خطوط صاف منحنی میزان در گنبدهای نمکی که هنوز رسوبات سطحی خود حفظ کرده و فرسایش کمتر توانسته در آنها به شکل زایی در ابعاد گسترده دست پیدا کند - اغلب محدوده فارس و شمال هرمزگان - ب- گنبدهای نمکی با منحنیهای صاف و سینوس خورده، این فرم از منحنی میزان مخصوص گنبدهای نمکی است که اغلب بخش زیادی از رسوبات سطحی خود را ازدستداده اند ولی در بخشهای مرکزی و قسمتهایی از حاشیه فرسایش هنوز نتوانسته رسوبات سطحی را از بین ببرد، این گنبدها را میتوان گنبدهای نمکی بالغ دانست که اغلب لندفرمهایی مانند سینکهولها، درههای کوچک و سپس درههای عظیم در سطح آنان شکلگرفته است.
شکل:2منحنی میزان های صاف در مناطق با حفظ رسوبات سطحی و منحنی میزانهای سینوس خورده در مناطق فرسایش یافته که رسوبات رویی خود را از دست دادهاند به چشم میخورد. - گنبدهای نمکی فارس همچون گنبد نمکی جهانی و گنبدهای جنوب داراب - . ج- گنبدهای نمکی که رسوبات سطحی خود راکاملاً ازدستداده اند و درههای باز و عظیمی در سطح این گنبدها به وجود آمده است، این گنبدها اغلب دارای یک دیوار حاشیه ای و چندین تمرکزگاه نمک به شکل تپهها در سطح گنبد هستند، به نظر میرسد این گنبدها پیرترین گنبدهای نمکی هستند که فرسایش رسوبات سطحی آنان و بخش اعظمی از نمک و سایر رسوبات تبخیری آنان را با خود برده فرآیند دیاپریسم ب آنها یا فروکش کرده و یا دارای تحرکات خیلی ضعیفی است - اغلب گنبدهای هرمزگان - .
-4 بحث و نتایج و یافته ها
به نظر می رسد گنبدهای نمکی سازند هرمز در حال طی کردن یک تعامل همزمان فرسایشی در ارتباط با فرآیند دیاپریسم و فرسایشی هستند، عمل دیاپریسم باعث بالاآمدگی گنبدهای نمکی و طی مراحل جوانی، تکامل و پیری در این گنبدها شده که میزان سرعت بالاآمدگی گنبدهای نمکی باعث این طبقه بندی پیرامون آن ها می شود. هم زمان با پدیدار شدن گنبدها نمکی از سطح زمین عمل فرسایش باعث شکل زایی در سطح این گنبدها می شود که این عامل می تواند در کنار سرعت بالاآمدگی سهولت در تیپ بندی گنبدهای نمکی به گنبدهای جوان، تکاملیافته و پیر میشود، بر این اساس میتوان مراحل زیر را طی فرآیند بالاآمدگی و فرسودگی یک گنبد نمکی در نظر گرفت: مرحله-1عمل دیاپریسم نمک در سازند هرمز به دلیل اختلاف چگالی نمک با رسوبات رویی و درزهای گسلی.
