بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر توصیف تیپشناسی شخصیت در قرآن کریم بر مبنای عقیده بوده است. روش پژوهش کیفی است که با روش کتابخانهای و بررسی اسناد اسلامی صورت گرفته است. یافتهها نشان داد که قرآن کریم انواع شخصیت را به سه دسته مومنان، منافقان و کافران تقسیم کرده است که هر کدام از این سه دسته خصوصیات عقیدتی، عبادی، روابط اجتماعی، روابط خانوادگی، اخلاقی، انفعالی و عاطفی، عقلانی و شناختی خاص خود را دارد. میتوان با تحلیل خصوصیات فوق در نهایت ویژگیهای مؤمنان را بهعنوان الگوی فرد مسلمان ارائه داد.
واژههای کلیدی: شخصیت، قرآن، خصوصیات، مؤمنان، کافران.
مقدمه:
شخصیت ما رفتارمان را شکل می دهد. شخصیت مفهومی پویاست که رشد و تکامل کل سیستم روانی فرد را توصیف می کند. نخستین تلاش ها در زمینه ساختار شخصیت با هدف شناسایی و نامگذاری ویژگی هایی انجام شد که رفتار فرد را توصیف می کند. ویژگی های عمومی شامل خجالتی بودن، پرخاشگری، سلطه جویی، وفاداری و کمرویی است. وقتی فرد برخی از این ویژگی ها را در موقعیت های بسیاری از خود بروز دهد، آنها را صفات شخصیتی می نامیم. - رابینز، ترجمه زارع ، - 1389 امروزه در علوم رفتاری شخصیت و بررسی انواع آن یکی از مهم ترین مباحث به شمار می آید. - لوتانز1، . - 2011اصطلاح شخصیت برای متخصصان علوم رفتاری مفهومی وسیع و گسترده است و به سختی می توان تعریفی قاطع ارائه داد. - علوی، . - 1376
آلپورت شخصیت را اینگونه تعریف می کند:شخصیت آرایش پویای سیستم های سایکوفیزیکال درون فرد است که سازگاری های منحصر بفرد او با محیط را مشخص می کند. - رابینز2، ترجمه زارع ، - 1389 مدل پنج بزرگ3 پنج عامل اصلی شخصیت را مشخص کرده است. - دیگمن4، - 1990بعد برونگرایی، سازگاری، وجدان گرایی، ثبات هیجانی گشودگی در برابر تجربه، هر کدام از این ابعاد شخصیت با عملکرد شغلی افراد ارتباط دارد. - باریک ومانت5، - 1991 از طریق شخصیت می توان نوع رفتار افراد را پیش بینی کرد. - رولینسون 6، - 2002روان شناسان زیادی درباره شخصیت و انواع آن مطالعات عمیقی انجام داده اند از جمله آلپورت، کارل راجرز، اریش فروم، آبراهام مازلو، کارل گوستاویونگ، ویکتورفرانکل و فریتس پرلز و دیگران اما در این مقاله محقق به توصیف تیپ شناس شخصیت از دیدگاه قرآن کریم پرداخته است. بنابراین سئوال اصلی پژوهش حاضر این است که تیپ شناسی شخصیت از دیدگاه قرآن کریم بر مبنای عقیده چگونه است؟
روش پژوهش
روش پژوهش حاضر کیفی است که با استفاده از روش کتابخانه ای و بررسی اسناد به جمع آوری مطالب پرداخته شد و در نهایت یافته ها مورد تحلیل قرار گرفت.
تقسیم بندی انواع شخصیت در قرآن کریم
قرآن کریم مردم را بر اساس عقیده به سه نوع تقسیم کرده است:
مؤمنان، کافران و منافقان. این تقسیم بندی نشان دهنده اهمیت عقیده در ساختار شخصیت انسان و تشخیص خصوصیات متمایز کننده او است و نیز رفتار انسان را به شکلی خاص و مشخص که موجب تمایز او از دیگران شود جهت می دهد . عامل اصلی ارزشیابی شخصیت از نظر قرآن عقیده است. در آغاز سوره بقره مؤمنان را در چهار آیه - 5-2 - ، کافران را در دو آیه 6 - و - 7 و منافقان را در 13 آیه - 20-8 - ذکر می کند. - عثمان نجاتی، . - 1384
قرآن کریم انواع شخصیت را بدین گونه تقسیم بندی می کند :
-1 مؤمنان
خداوند متعال مؤمنان و رفتارشان را در زمینه ی گوناگون توصیف کرده است از جمله عقیده، عبادت، اخلاق، رابطه با دیگران روابط خانوادگی، عشق به شناخت، زندگی عملی و تلاش برای کسب روزی.تقسیم بندی قرآن در رابطه با خصوصیات مؤمنان بر مبنای تفاسیر گوناگون که از قرآن کریم وجود دارد بدین صورت می باشد:
-1-1خصوصیات عقیدتی
ایمان به خدا، پیامبران، کتب آسمانی، فرشتگان، روز رستاخیز و حساب، بهشت و دوزخ، غیب و قضا و قدر.از جمله خصوصیات اصلی مؤمنان که در قرآن به آن اشاره شده است ایمان به توحید، روز رستاخیز و پیامبران است.در واقع نوعی نیروی تنظیم کننده و هماهنگ کننده خصوصیات شخصیتی در فرد بوجود می آید که افراد را به سوی هدفی مشخص و روشن که همان عبادت خدا و در نظر داشتن رضایت او می باشد سوق می دهد.»آنان که به غیب ایمان می آورند و نماز را برپا می دارند و از آنچه به ایشان روزی داده ایم انفاق می کنند« - بقره، - 3
-2-1 خصوصیات عبادی
عبادات خدا و انجام فرایض از قبیل نماز، روزه، زکات، حج، جهاد در راه خدا با مال و جان، تقوای خدا، ذکر دائم خدا، طلب بخشش از خدا، توکل به خدا و قرائت قرآن.خداوند در قرآن می فرماید:» پرهیزکاران کسانی هستند که به غیب ایمان می آورند، نماز را برپا می دارند و از تمام نعمت ها و مواهبی که به آنان روزی داده ایم انفاق می کنند« - بقره،. - 3در جای دیگر می فرماید:
