بخشی از مقاله
×چکیده
شخصیت فردی واجتماعی هر کس و شقاوت و بهشت و دوزخ وی، در گرو انتخابی است که در سبک زندگی دارد. انسان در مسیر یک آزمون الهی است و باید انتخاب کند که از راههای گوناگون کدام را بر می گزیند و از دعوت و ندای عقل و نفس و جاذبه دنیا و آخرت وکششهای خدایی یا نفسانی، به کدامیک پاسخ مثبت می دهد. خداوند در قرآن کریم راه صحیح بندگی را پای گذاشتن در صراط مستقیم معرفی می کند، پس هر انسان مسلمان باید صراط مستقیم و ویژگی های آن را بشناسد و در جهت تحقق قرب الی االله صراط مستقیم را به عنوان سبک زندگی خود برگزیند تا در دنیا و آخرت رستگار شود. در این مقاله به بررسی صراط مستقیم و مصادیق آن پرداخته خواهد شد و در نهایت اصول کاربدی در سبک زندگی بر پایه صراط مستقیم معرفی خواهد شد.
مقدمه
اگر برای دین اسلام و آموزه های وحیانی آن شبکه ای از مفاهیم کلیدی و غیرکلیدی درنظر بگیریم در میان مفاهیم کلیدی و اصلی که شاه کلیدی دست یابی به حقیقت آموزه های وحیانی چون توحید، ایمان، رستاخیز، تزکیه و تقوا و تقرب الی االله، مفهوم کلیدی صراط مستقیم از نقش و جایگاه و ویژگی انحصاری برخوردار باشد، زیرا برای دست یابی به کمال هر یک، می بایست کوتاه ترین، آسان ترین، نزدیک ترین و بهترین راه از هر لحاظ وجود داشته باشد که از آن، به صراط مستقیم و راه راست الهی یاد می کنند. از این روست که مسأله راه شناسی و قرارگرفتن در آن و دور ماندن از کژراهه و بیراهه از مسایل مهمی است که در آموزه های وحیانی قرآنی و غیرقرآنی از دیگر کتب آسمانی ×بدان پرداخته شده است.
با توجه به اینکه اصولاً هدف از سبک زندگی دینی و اسلامی، تربیت انسان و جامعه نمونه و طیبه است بنابراین، از این نگاه که هدف از طرح سبک زندگی اسلامی، پرورش انسان و جامعه طیبه است و انسان طیبه یکی از ارکان اساسی جامعه اسلامی به حساب می آید، می توان نسبتی وثیق بین انسان مسلمان قرار گرفته در مسیر صراط مستقیم الهی و سبک زندگی او برقرار نمود و از آن جایی که مهم ترین مبنا در میان مبانی سبک زندگی اسلامی، مبحث دین شناسی و تبیین ارتباط بین دین و سبک زندگی است، همواره تحقق نظام اسلامی و هدایت و سرپرستی آن بر اساس نگاه خاصی به دین اسلام صورت گرفته است.
بر اساس همین نگاه به دین، باید تحلیل موضوعات اجتماعی صورت پذیرد. از این رو مقام معظم رهبری در بیانات خود - - 1391، سبک زندگی را تابعی از تفسیر زندگی از نگاه آدمی دانسته و هدفی را که انسان در زندگی دنبال می کند، مولد سبک زندگی متناسب با آن هدف می دانند: "سبک زندگی، تابع تفسیر ما از زندگی است. هدف زندگی چیست؟ هر هدفی ×که ما برای زندگی معین کنیم، برای خودمان ترسیم کنیم، به طور طبیعی، متناسب با خود، یک سبک زندگی به ما پیشنهاد می شود".
×بیان مساله و چارچوب نظری
راه راست آدمی را به مطلوب و مقصودش که کمال مطلق و دورشدن از نواقص و کمبودهای درونی و بیرونی و یا ذاتی و عرضی است می رساند. انسان در این راه و روش و مسیر تعالی و تکاملی است که می تواند به آن چه شایسته انسانیت است دست یابد و به تقرب الهی برسد و قوای سرشته شده در خود را به فعلیت برساند و اشرفیت و خلافت خود را بر همه هستی ما سوی االله تثبیت نماید. از این روست که خوانش ویژگی های این راه که سازنده، آفریدگار و پروردگار بشر آن را بیان و در آموزه های هدایتی وحیانی قرآنی، آن را تبیین و تشریح نموده است امری ضروری و بایسته است چرا که صراط مستقیم در آموزه های قرآنی اصطلاحی خاص با معنا و مفهومی ویژه و خاص است و می ×توان گفت که همه آیات قرآنی تنها تبیین گر همین مفهومی است که قرآن از صراط مستقیم اراده کرده است.
قرآن کریم برای هدایت انسانها نازل شده است که بهترین آموزهها و سبکهای زندگی را به انسان ارائه میدهد. ِنﱠ هَذَا الْقُرْآنَدرآیه یِهْدِی» لِلﱠتِی هِیَأَقْوَمُ« منظور از »اقوم« بهترین و استوارترین است و برای آنکه شاخصی در سبک زندگی ما توسط قرآن بوجود آید باید واژه »صراط مستقیم« را مدنظر قرار دهیم. همان طور که میدانیم امروزه تنوع فرهنگی بسیار زیاد و بالا رفتن میزان تسامح و تساهل که از آن به کثرتگرایی تعبیر میشود و همچنین تبلیغهای سبکهای مختلف زندگی از سوی رسانههای جمعی، پرداختن به سبک زندگی را به یک ضرورت تبدیل کرده است - مهدوی کنی،. - 1386در جامعه اسلامی که فرد مسلمان در برابر آماج این تکثر و تنوع قرار دارد و سبک های ملون و گوناگون زندگی، با رنگ و لعاب جذاب هر روزه به او نمایان میشود، بسیار به جاست که اصول حاکم بر صراط مستقیم الهی، که تنها سبک زندگی سعادتمندانه دنیوی و × اخروی انسان خدایی است، مورد بررسی قرار گیرد تا قرب الی االله که آرزوی هر مسلمانی است، برای وی محقق شود.
در اهمیت این پژوهش و ارزش و جایگاه صراط مستقیم در آموزه های وحیانی همین بس که در هر شبانه روز بارها و بارها در نمازهای روزانه واجب و مستحب و یا امور دیگری از خداوند درخواست می کنیم که خداوند ما را در مسیر کمالی بدارد که سرانجام آن دست یابی به ×مظهریت االله رب العالمینی است که بر بندگان خاص و در راه خویش نعمت های خاص مادی و معنوی عنایت می کند.. ×در ادامه بحث به بررسی مفهوم و مصداق های صراط مستقیم پرداخته خواهد شد.
اهدنا الصراط المستقیم
در قرآن کریم حدود چهل بار در آیات مختلف واژه صراط مستقیم به کار رفته است . مفسران قرآن در تفسیر "صراط مستقیم" از دو شیوه نظری و مصداقی بهره جسته اند؛ منظور از شیوه نظری ویژگی هایی است که خداوند در قرآن برای صراط مستقیم بیان کرده است و مقصود از روش مصداقی مصادیق و کسانی است که با پیمودن راه راست و دارا بودن ویژگی های ذکر شده در قرآن، الگو و نمونه بارز صراط مستقیم ×شدند صراط مستقیم ترکیبی از دو واژه صراط و مستقیم است. مفسران در باره معنا و مقصود آیات قرآن از "صراط مستقیم" نظریاتی اظهار کرده اند که برخی از آنها از این قرار است: - البته در ادامه به طور کامل تر مورد بررسی قرار خواهند گرفت - صراط مستقیم؛ یعنی کتاب خدا قرآن صراط مستقیم؛ یعنی راه انبیا و پیامبران الهی صراط مستقیم؛ یعنی اسلام - تسلیم شدن در برابر خداوند - امام واجب الاطاعه؛ صراط مستقیم در دنیا است و پیروی از او، وسیله عبور از صراط و پل بر روی جهنم در آخرت است.
صراط مستقیم همان آیین خدا پرستی و دین حق و پایبند بودن به دستورات خدا است. صراط مستقیم؛ دینی است که خداوند به آن فرمان داده است که آن اعم از توحید، عدل و ولایت کسانی است که اطاعت آنان واجب است. مرحوم طبرسی در کتاب مجمع البیان پس از نقل اقوال یاد شده که در ذیل تفسیر آیه 6 سوره فاتحه الکتاب آورده است می نویسد: بهتر است که آن را بر معنای عام آن حمل کرد به طوری که شامل همه مصادیق یاد شده شود؛ زیرا که صراط مستقیم، دینی است که خداوند به آن فرمان داده است که آن اعم از توحید و عدل و ولایت کسانی است که اطاعت آنان واجب است و همین معنا نیز در آیه6 سوره حمد مراد و ×مقصود خداوند است - مجمع البیان ج1 و 2 ص. - 104
×ویژگی های صراط مستقیم
برای شناخت راه راست و صراط مستقیم از دو روش می توان بهره گرفت: نخست این که از کسانی که در این راه هستند و به عنوان سالکان و روندگان آن معرفی شده اند پیروی کرد و یا این که از ویژگی هایی که خداوند در قرآن برای آن بیان داشته است سود جست. قرآن هر دو روش نظری و عینی را برای بیان راه راست به کار برده است. از مهم ترین ویژگی های راه راست آن است که خداوند خود آن را راهی بر می شمارد که می بایست انسان در آن مسیر قرار گیرد. خداوند در آیه 153 سوره انعام و نیز آیه 73 سوره مؤمنون مردمان را دعوت کرده است که در این مسیر قرار گیرند.
کسانی که در این راه قرار می گیرند نه تنها از ضلالت و گمراهی و اغوای ابلیس و شیاطین در امان می مانند - سوره حجر آیات 39 و - 41 بلکه به عنوان اسوه ها و الگوهای الهی مطرح و معرفی می شوند - سوره حمد آیات 5 تا 7 و نیز سوره انعام آیات 78 و . - 79 خداوند در آیات 32 تا 36 سوره مریم کسانی را که در مسیر صراط مستقیم حرکت می کنند انسان های سعادتمند و خوشبختی معرفی می کند که به آرامش و آسایش واقعی رسیده اند.
از ویژگی های انحصاری صراط مستقیم که در آیات 52 و 53 سوره شورا بدان اشاره شده این است که این راه، آدمی را به االله که هدف نهایی است می رساند و از هرگونه دوری باز می دارد. در حقیقت راهی است که می توان آن را راه صد درصد درست و راست ارزیابی کرد که هر کس در آن قرار گیرد به االله میرسد و خود نیز مظهر اسم جامع االله می شود. از خصوصیات این راه آن است که راهی طبیعی و مطابق با فطرت بشری است و انسان ها به طور طبیعی و فطری همان راه را انتخاب می کنند مگر آن که طبیعت و فطرت آنان آسیب دیده باشد و یا تحت وسوسه ها و القائات شیطانی و ابلیسی قرار گرفته باشند.
راه راست راه خداوند است که در آن هیچ گونه کژی و انحرافی یافت نمی شود و آدمی را به سوی بدی ها و زشتی ها و نابهنجاری ها نمی خواند - انعام آیات 151 تا 153 و هود آیه 56 و آیات دیگر - . کسانی که در راه راست قرار می گیرند دارای همه خصوصیات بلند اخلاقی و هنجاری هستند و رفتارها و گفتارهای ایشان براساس و پایه اصول عقلانی و عقلایی و شرعی است و از نابهنجاری ها و زشتی ها و پلیدی ها پرهیز می کنند. از این روست که آنان آینه تمام نمای اخلاق ×و قانون هستند.
×مصادیق رهروان راه راست
قرآن در آیات بسیاری می کوشد تا با بیان برخی از مصادیق رفتارهای پسندیده و هنجاری و اخلاقی ایشان نشان دهد آنانی که در مسیر کمالی راه راست قرار می گیرند به همه اعمال پسندیده و صالح گرایش داشته و بدان عمل می کنند و از زشتی ها و اعمال ناپسند دوری می ورزند و تقواپیشه می گیرند. از این روست که سالکان راه راست را انسان هایی می شمارد که به پدر و مادر خویش احسان می کنند.
- سوره مریم آیات 31 تا 36 و نیز سوره × انعام آیات 151 تا - 153، اهل اطاعت از خدا - سوره یس آیه 61 و سوره زخرف آیه - 61، ایمان به آخرت - سوره مومنون آیه - 74، برپایی نماز - سوره مریم آیات 31 و - 36، پرداخت نفقات و زکات به مستمندان و نیازمندان - همان - ، اخلاص و صداقت - سوره حجر آیات 39 و - 41، اهل عمل به اسلام و قرآن - سوره تکویر آیات 27 و 28 و طه آیه - 135، اهل اجتناب و پرهیز از استکبار و زورگویی و خودبرتربینی - سوره مریم آیات 31 تا - 36، پرهیز از اطاعت شیطان و دعوت های وی به پلشتی و زشتی - سوره حجر آیات 32 تا 42 و سوره مریم آیات 43 و - 44، اجتناب و دوری از فحشا و زشتی - سوره انعام آیات 151 و - 153، دوری از فرزندکشی - همان - ، دوری از قتل بی گناهان - همان - ، پرهیز از گران فروشی و کم فروشی - همان - و دوری از دست درازی به مال یتیم - همان - هستند.
