بخشی از مقاله
چکیده
مندائیان نامی است که بر گروه دینی صابئین به کار میرود. این گروه دینی که خود را از پیروان حضرت یحیی - ع - میدانند، امروزه به عنوان یکی از گروههای اجتماعی- دینی، بخشی از قشربندی اجتماعی جامعه خوزستان را تشکیل میدهند. اهواز مرکز روحی صابئین مندائی است. پیشینه تاریخی حضور مندائیان در قلمرو جغرافیایی ایران به دوره نزدیک به تولد حضرت عیسی مسیح و شاید قبل از آن باز میگردد. از آن تاریخ تاکنون، سرزمین ایران به عنوان کانون استقرار این گروه دینی بعد از اورشلیم اهمیت زیادی برای آنها یافت.
حیات اجتماعی و دینی مندائیان در ایران با فراز و فرود زیادی همراه بوده است، تا آنکه در دو دهه گذشته با فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی مبنی بر اهل کتاب بودن این اقلیت دینی، فصل جدید و مستقری از حیات اجتماعی و دینی آنها آغاز گردید. در این پژوهش سعی میگردد به نقش چهار عنصر - تاریخ - جغرافیا- زبان- دین - به عنوان عناصر پیوند و همگرایی این اقلیت دینی با جامعه ایرانی پرداخته شود.
کلیدواژه: صابئین، مندائیان، خوزستان، ایران، اهل کتاب، همگرایی ملی
مقدمه
سیره پیامبر اکرم - ص - در ارتباط با اقلیت های دینی ، گویای این واقعیت است که نگاه اسلام به اقلیت های دینی توام با احترام و حفظ حقوق آنها در چهارچوب عقدقرارداد - ذمه - پایه ریزی شده است. از همان اوایل صدر اسلام میان پیامبر - ص - با سه گروه یهود، مسیحیت و مجوسیت که در اصطلاح فقه اسلامی ، اهل کتاب نامیده می شوند، قراردادهایی منعقد شده است. بررسی آیات قرآنی مربوط به اهل کتاب و سیره نبوی نشان می دهد که اسلام براساس احترام خاصی که نسبت به پیامبران بزرگ الهی قائل است برای فرد یا گروههایی که مدعی پیروی از این پیامبران عظیم الشان هستند نیز به دیده احترام می نگرد.
این احترام که در حقیقت احترام به ایدئولوژی اصیل پیامبران آنهاست، موجب آن شده که گروههای مزبور در فقه اسلامی از نظر قانونی و حقوقی از امتیازات خاصی برخوردار گردند. نمونه این برتری را ما در قانون قرارداد ذمه بخوبی مشاهده می کنیم. مزایایی که اهل کتاب براساس قانون قرارداد ذمه در جامعه اسلامی از آن برخوردار می گردند خود نشانه و دلیل دیگری بر سیاست کلی صلح جویانه اسلام بود و گواه صادق بر احترام و ارزشی است که اسلام برای انسانها و افکار و ایدئولوژی آنان قائل می باشد.
اقلیت های دینی طبق اصل سیزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در انجام مراسم دینی خود آزادند و در احوال شخصیه و تعلیمات دینی بر طبق آیین خود عمل می کنند. گرچه این اصل تنها گروههای زردشتی، کلیمی و مسیحی را شامل می شود.اما با عنایت به اینکه برپایه اصول اسلام افراد و گروههایی که مدعی پیروی از انبیاء بزرگ الهی هستند نیز مورد احترام می باشند - عبد زنجانی، بی تا بر این ساس می توان صابئین مندائی را که از پیروان حضرت یحیی - ع - هستند، در دایره شمول این قانون قرار داد.مندائیان بخشی از یک گروه دینی و ساکن در قلمرو جغرافیایی ایران هستند. در حدود %90 ا مندائیان ایران، در استان خوزستان بسر می برند. مردم خوزستان با زبان محلی خود به آنها، صبی می گویند.
این اصطلاح بیشتر از نام "صابئین" که در قرآن برای این گروه دینی به کار رفته، مایه گرفته شده است. از میزان دقیق تعداد جمعیت آنها، آمار دقیقی ارائه و ثبت نشده است. حتی مقامات روحانی جامعه مندائیان ایران از آمار دقیق و پراکندگی این گروه دینی در دنیا بی اطلاع هستند. - مصاحبه با: سالم چحیلی اشکندای مندائیان خوزستان - اما بر پایه آمارهای غیر رسمی، تعداد مندائیان ایران 6200 نفر و تعداد مندائیان عراق 5368 نفر، گزارش شده است.
شاید بتوان گفت که شناخت و آگاهی مردم کشور ما از این گروه دینی بسیار کم و در مواردی توأم با خطاست. متأسفانه تعداد زیادی از مردم خوزستان، حتی طیف بی شماری از نخبگان و تحصیل کردگان استان نیز، علیرغم ارتباط مداوم و روزمره با این گروه دینی، از تاریخ و اصول دینی مندائیان یا بی اطلاع بوده، و یا اطلاعات آنها خلاف واقع است.در عصر حاضر جامعه مندائیان خوزستان، آزادانه به فعالیت های اجتماعی، دینی و فرهنگی خود مشغول هستند و از هر نوع تعرض یا بی حرمتی که در سال های قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی، گرفتار آن شده بودند، مصون هستند.
جای بسی امید و خوشحالی است که در دهه های اخیر نویسندگان توانمندی از این مرز و بوم در معرفی تاریخ و اصول اعتقادی صابئین مندائی خوزستان دست به قلم شده اند و به تالیف کتاب دست یازیدند. از کتاب های مهمی که در این رابطه به رشته تحریر درآمده و نگارنده از آنها اطلاع یافته می توان موارد ذیل را مثال زد.
قوم از یاد رفته تالیف آقای برنجی نویسنده خود از گروه مندائیان است.تعمیدیان غریب تالیف مهرداد عربستانی الصابئه المندائیه فی ایران تالیف رؤوف سبهانی نشر بیروت .صابئین راستین تالیف عادل شیرالی. اصول الصابئه المندائیه تالیف عزیز سباهی نشر دمشق. تحقیق فی حکم الصابئه حضرت آیت االله سید علی حسینی خامنه ای صابئین مندائی امروزه جزئی از ساختار اجتماعی جامعه ایران در بعد انسانی و دینی تلقی می شوند و شناخت بیشتر و بهتر این گروه دینی اجتماعی هم در کیفیت تعامل با آنها و هم در افزایش ضریب هم گرایی ملی و استمرار آن می تواند موثر مواقع شود.
تاریخ
فلات ایران بستری مناسب بر ای حضور اقوام وجمعیت های مختلف در طول تاریخ بوده است. این سرزمین در سیر تاریخی اش، مهاجرت های فراوانی را به خود دیده است. برخی از این مهاجرت ها منتج به استقرار و ثبات در این سرزمین کهن گردید به گونه ای که امروزه کشور عزیز ما ایران در عین وحدت از کثرت گروه های نژادی برخوردار است. صابئین مندائی ازجمله اقوامی بودند که با داشتن نژاد و دیانتی متفاوت، از روزگاران قبل از اسلام،بخشی از ترکیب جمعیتی کشور را تشکیل می دادند.
گذشت زمان باعث گردید این گروه جمعیتی به عنوان عضوی ازاعضای جامعه اسلامی ایران تلقی شوند. گرچه حیات اجتماعی و دینی این جمعیت انسانی در پیوند با تاریخ ایران در یک سیر پرفراز و فرود توام با عسر و یسر طی گردید، اما این مجموعه به هم پیوسته ی فرازها و فرودها، تاریخ صابئین مندائی در ایران را رقم زده است. حضور مندائیان و پیوند آنها با تاریخ ایران دارای پیشینه ای حداقل دو هزار ساله است.
اینکه می گوئیم حداقل، به این دلیل است که بنا به سنت شفاهی صابئین مندائی، اولین دوره حضور آنها در قلمرو سیاسی اداری ایران به دوره حکومت سلسله اشکانی نسبت داده شده است - مصاحبه: چحیلی اشکندای مندائیان خوزستان - درباره خاستگاه اولیه صابئین مندائی، اقوال و روایات متفاوتی وجود دارد. مجموع این روایات را می توان به صورت ذیل خلاصه کرد:هند: صابئین مندائی خوزستان، دیانت خود را ام الادیان - مادر ادیان - می دانند.
زیرا حضرت آدم - ع - به عنوان اولین پیامبر، بدست ملکاهیبل زیوا - جبرئیل رسول سلام - تعمید شد واین اولین تعمید مقدس بوده است و از آنجا که تعمید یکی از ارکان و اصول مهم دین صابئین مندائی می باشد - همان - ، قدمت علت چنین اعتقادی این است که صابئین مندائی دیانت خود را از زمان حضرت آدم - ع - دانسته و ناظر ظهور ادیان پیامبران دیگر می دانند.
