بخشی از مقاله
چکیده
جنگ نرم گفتمانهای رقیب خارجی علیه جمهوری اسلامی ایران پس از پایان جنگ سخت و شکست گفتمانهای رقیب در جبهه سخت افزاری روی داد. اصطلاح تهاجم فرهنگی در نخستین سالهای پس از پایان جنگ توسط مقام معظم رهبری ارائه شد. این پژوهش تلاش دارد 33 سخنرانی ایشان را از 1368/3/19 تا 1395/5/19 با استفاده از خوانش گفتمانی لاکلا و موفه - 2002 - بررسی کند.
فرضیه پژوهشگران این است که »فرهنگ« دال مرکزی پادگفتمان تهاجم فرهنگی است. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد بومیسازی علوم انسانی پادگفتمان/ضدگفتمان تهاجم فرهنگی خواهد بود چرا که فرهنگ مصرفگرایی دال مرکزی تهاجم فرهنگی غیرهای خارجی علیه جمهوری اسلامی ایران است. بومیسازی علوم انسانی، به خصوص زبانشناسی همگانی، میتواند مباحث فرهنگی و علمی را با توجه به نیاز جامعه ایران ارائه و زمینه کاربردی کردن آنها را ارائه کند.
مقدمه
»فرهنگ« از واژههایی است که تعاریف مختلفی از آن در قرآن کریم آمده است. در آیه 137 سوره آل عمران فرهنگ معادل سنن معرفی شده است و در آیه 50 سوره مائده به سنتها و ارزشهای نظام جاهلیت، فرهنگ جاهلیت، حمله شده است. مقصود از تهاجم فرهنگی نیز همین تعبیر قرآن کریم از فرهنگ جاهلیت است. امروزه فرهنگ جاهلیت در قالب گفتمان مصرفگرایی، بهرهبرداری اقتصادی از انسان و تسخیر منابع زمینی سایر کشورها به صورت نرم تجلی یافته است. پژوهشگران تلاش دارند با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان بیانات مقام معظم رهبری را در موضوع تهاجم فرهنگی توصیف و علاوه بر پاسخ به فرضیه پژوهش، پیشنهادی را برای بومیسازی علوم انسانی به عنوان یکی از پادگفتمانهای تهاجم فرهنگی ارائه دهند.
سؤال پیش روی پژوهشگر این است که دالهای مرکزی1 گفتمان مقام معظم رهبری در خصوص تهاجم فرهنگی چه موضوعاتی را شامل میشوند. فرضیه پژوهشگر این است که رهبر معظم انقلاب با مطرح کردن دال »فرهنگ« در بیاناتشان فرهنگسازی را پادگفتمان تهاجم فرهنگی میدانند. پژوهشگران برای پاسخ به پرسش پژوهش و بررسی فرضیه مطرح شده 33 سخنرانی مقام معظم رهبری را از پایگاه اطﻻعرسانی ایشان به نشانی www.leader.ir استخراج و سپس با استفاده از رویکرد تحلیل گفتمان و خوانش لاکلا2 و موفه - 2002 - 3 سخنرانیهای معظم له را تحلیل کردند. ارائه پیشنهادی برای بومیسازی رشته زبانشناسی همگانی به عنوان مقابله با امپریالیسم زبانی و علمی از اهمیتهای پژوهش حاضر است.
در بخش مقدمه پژوهش حاضر به پیشینه تهاجم فرهنگی در قرآن کریم و طرح فرضیه و جامعه آماری میپردازیم. در زیربخش پیشینه پژوهش به معرفی نمونهای از پژوهشهای داخلی و خارجی رشته تحلیل گفتمان خواهیم پرداخت. در زیربخش چارچوب نظری رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و خوانش گفتمانی لاکلا و موفه - 2002 - معرفی خواهد شد. در بخش تحلیل بحث، روش پژوهش و یافتههای پژوهش معرفی میگردد. و در بخش انتهایی، یعنی بخش نتیجهگیری، به بررسی فرضیه پژوهش خواهیم پرداخت.
پیش از وارد شدن به موضوع بحث لازم است توضیح مختصری از رویکرد نظری و واژگان تخصصی مطرح در پژوهش ارائه شود:
تحلیل گفتمان :
تحلیل گفتمان عبارت است از بررسی زبان در کاربرد واقعی آن با در نظر گرفتن همه ابعاد شناختی، اجتماعی- فرهنگی و بافت موقعیتی و همبافت. گفتمان، نظام معناییای است که امکان فهم و صحبت کردن درباره جهان و پدیدههای آن، اعم از اشیاء و موضوعات و عاملان یا کنشگران را امکانپذیر و در واقع آن را میسازد و متشکل از عناصر زبانی و فرازبانی است
قدرت :
در مبحث قدرت با دو دیدگاه فوکو1 و وبر 2 روبهرو هستیم. دیدگاه فوکو نسبت به قدرت چنین است که »قدرت همزمان همه اجتماع را به صورت یک کل یکپارچه در سیطره و سلطه خود میگیرد« اما وبر میگوید »احتمال این که در یک رابطه اجتماعی فردی در موقعیتی قرار گیرد که بتواند اراده خود را به رغم مقاومت اعمال کند، صرف نظر از این که چنین احتمالی بر چه مبنایی متکی است، قدرت نام دارد« - صحراگرد و شیروانی، . - 178 :1391
1؛.3 پیشینه پژوهش
آقاگلزاده و بهرامی خورشید - 2009 - در مقاله » زبان به عنوان یک عروسک خیمه شب بازی، بررسی سخنان مکگین و اوباما در مورد جنگ عراق«، به بررسی سخنرانیهای این دو نامزد انتخابات ایالات متحده آمریکا پرداختند. این پژوهش به روش تحلیلی- توصیفی و براساس چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف انجام شده است. پژوهشگران با بررسی سخنرانیهای این نامزدهای انتخابات به این نتیجه دست پیدا کردند که آنها از زبان برای برای علائق سیاسی و منافع اجتماعی خود استفاده می کنند. آقاگلزاده و بهرامی خورشید - 2009 - بیان کردند صاحبان قدرت با در دست داشتن زبان میتوانند از آن برای نشان دادن اندیشههای خود استفاده کنند و زبان همچون عروسک خیمه شب بازی در دست صاحبان قدرت است.
سارفو3 و آقایواکرامپا - 2013 - 4 در مقاله »زبان در جنگ: تحلیل گفتمان انتقادی سخنرانیهای بوش و اوباما درباره تروریسم« به بررسی سخنرانیهای این دو رئیس جمهور پرداختند. پژوهشگران دادههای خود را از میان شش سخنرانی بوش و اوباما استخراج کرده و به روش تحلیلی- کیفی، در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی وندایک مورد بررسی قرار دادند. سارفو و آقایواکرامپا - 2013 - در مقاله خود به دنبال بررسی این سؤال هستند که این دو رئیسجمهور در پروژه تروریسم و ضد ترورسیم از کدام عناصر زبانی استفاده کردهاند. بررسیهای پژوهش این پژوهشگران نشان میدهد که بیشترین عناصر زبانی مورد استفاده افعال و اسمها بودهاند. این پژوهشگران عقیده دارند از زبان میتوان برای ساخت یک ایدئولوژی یا یک قدرت برای برقراری ارتباط بین دو گروه از مردم استفاده کرد. به طور کلی میتوان نتیجه گرفت که سخنرانان به منظور دستیابی به یک هدف خاص از عبارت های زبانی مشخص برای تأثیرگذاری بر شنوندگان استفاده میکنند.
2؛.3 مبانی نظری پژوهش
چارچوب نظری پژوهش حاضر را تحلیل گفتمان و خوانش لاکلا و موفه - 2002 - تشکیل میدهد اما برای ورود به بحث لازم است مختصری در مورد زبانشناسی کاربردی توضیح داده شود چرا که پژوهش حاضر با استفاده از بُعد کاربردی رشته زبانشناسی به تحلیل بیانات مقام معظم رهبری پرداخته است.
زبانشناسی کاربردی شاخهای از زبانشناسی است که دل مشغولی اصلی آن کاربرد انواع و اقسام نظریههای زبانشناختی، یافتهها و روشهایی است که بتواند مشکلات زبانی را حل کند. کریستال - 29 :2003 - 5 بیان میکند که شاید بتوان مهمترین کاربرد زبانشناسی کاربردی را استفاده از آموزههای زبانشناختی در امر آموزش زبان خارجی دانست
