بخشی از مقاله
چکیده
استاد مطهری دو مفهوم»پیشرفت« و»تکامل را که در ارتباط با مفهوم توسعه هستند از یکدیگر تفکیک نموده است.»هر تکاملی پیشرفت هست، ولی هر پیشرفتی تکامل نیست.در مفهوم پیشرفت، هم سطحی مأخوذ است،ولی در مفهوم تکامل، تعالی مأخوذ است و لااقل در مفهوم پیشرفت شرطش ناهم سطحی نیست و اعم است.پس پیشرفت با مطلق حرکت است اعم از افقی و عمودی و یا خصوصی افقی است ولی تکامل،حرکت عمودی است - مطهری، ».« - 229: 1385وقتی که ما میگوییم تکامل اجتماعی، در مفهومش تعالی انسان از نظر اجتماعی است نه صرف پیشرفت. ای بسا چیزهایی که برای انسان و جامعه انسانی پیشرفت باشد، ولی برای جامعه انسانی تکامل و تعالی شمرده نشود؛ پس تکامل با پشرفتی و همچنین با توسعه تفاوت دارد.
- توسعه و پیشرفت تقریباً یک مفهوم دارند - - مطهری، . - 13 :1366 ایشان بر این باورند که برای ایجاد شاخصهای توسعه و استانداردهای زندگی شرایطی لازم است که او آن را تطور اجتماعی نام مینهد و در نتیجه تطور است که توسعه پدید میآید. از دیدگاه او، عوامل و موجبات این امور عبارتند از »علم، عقل، اخلاق، تربیت، دین و ایمان - «مطهری، . - 45 :1384 مطهری با طرح این سوال که»آیا اسلام چگونه جامعهای میخواهد؟« ویژگیهای یک جامعه مطلوب توسعه یافته را چنین تشریح میکند: استقلال به عنوان نخستین ویژگی جامعه توسعه یافته،علم به عنوان محور و موتور محرک توسعه، آزادی به عنوان ابزار و لوازم توسعه. در مقاله پیشرو تلاش میگردد هر یک از موارد مذکور براساس روش توصیفی تحلیل مورد بررسی و کاوش قرار گیرد.
.1 مقدمه:
توسعه واژهای است که به توضیح فرایند رشد ظرفیتهای یک دولت ملت میپردازد. وقتی از توسعه در سیاست بینالملل صحبت میشود، سطح خاصی از استاندردهای بین المللی مد نظر می باشد - اسکوبار،. - 1995 همچنین یکی از پرکاریردترین موارد استفاده از این اصطلاح، زمانی است که به مقایسه بین دولتهای توسعه یافته و توسعه نیافته، تحت توسعه و در حالتوسعه پرداخته میشود و نیز این مقایسه به آنچه که بین شمال و جنوب وجود دارد، اشاره دارد - آدامز؛. - 1993 این تفاوتها بر مبنای نابرابریهایی است که در جهان براساس سرمایه اقتصادی و سایرشاخصهای بهزیستی اقتصادی وجود دارد.
سطح توسعه یافتگی یک دولت بر مبنای رشد تولید ناخالص داخلی، میانگین درآمد سرانه، درصد جمعیت در زیر خط فقر،نرخ امید به زندگی، نرخ مرگ و میر کودکان و سطح سواد کودکان اندازهگیری میشود. با این مقدمه مقاله پیش رو تلاش دارد به بررسی این مفهوم در اندیشه استاد شهید مطهری پرداخته و با بهره گیری از روش توصیفی تبیینی، ویژگیهای جامعه توسعه یافته اسلامی را از نظر ایشان تشریح نماید.
2. توسعه، پیشرفت و تکامل از نظر شهید مطهری:
مطهری اصطلاح پیشرفت را مترادف با توسعه دانسته و دو مفهوم پیشرفت و تکامل را که در ارتباط با مفهوم توسعه هستند از یکدیگر نموده و می گوید: آیا» پیشرفت همان تکامل است و تکامل همان پیشرفت است؟ اتفاقاً اینها هم با یکدیگر تفاوت دارند، شما موارد استعمال را ببینید. ما درباره یک بیماری میگوییم این بیماری در حال پیشرفت است، ولی نمیگوییم در حال تکامل است. اگر سپاهی در سرزمینی بجنگد و قسمتی از سرزمین دشمن را تصرف کند، می-گوییم: فلان لشکر در حال پیشرفت است، ولی نمیگوییم در حال تکامل است، چرا؟ برای اینکه در مفهوم تکامل، تعالی خوابیده است، یعنی تکامل حرکت است، اما حرکت رو به بالا و عمودی. تکامل، حرکتی از سطحی بالاتر است، ولی پیشرفت در یک سطح افقی هم درست است.
یک سپاهی که سرزمینی را اشغال کرده است، وقتی قسمت دیگری را بر متصرفات خودش اضافه می کند، می گوییم: پیشروی کرده است، یعنی در همان سطحی که بوده مقدار دیگری به قلمرو خودش افزوده است، چرا این جا نمی گوییم تکامل؟ برای این که در تکامل، تعالی خوابیده است. پس وقتی که ما می گوییم تکامل اجتماعی، در مفهومش تعالی انسان از نظر اجتماعی است نه صرف پیشرفت. ای بسا چیزهایی که برای انسان و جامعه انسانی پیشرفت باشد، ولی برای جامعه انسانی تکامل و تعالی شمرده نشود؛ این را می گویم برای این که معلوم شود که اگر بعضی از غ=علما در این که بتوان نام بعضی از مسایل را تکامل گذاشت تردید کرده اند، نظرشان خالی از نوعی دقت نیست. با این که نظر آنها را تایید نمی کنیم، ولی آنها متوجه نوعی دقت شده اند.
پس تکامل با پیشرفت و همچنین با توسعه تفاوت دارد - توسعه و پیشرفت تقریباً یک مفهوم دارند - - مطهری، - 13 :1366 او می گوید: »هر تکالیم پیشرفت هست، ولی هر پیشرفتی تکامل نیست. مثلاً، پیشرفت سربازان در جبهه جنگ، تکامل نامیده نمیشود، همچنان که پیشرفت بیماری از قبیل سل و سرطان تکامل بیماری شمرده نمی شود. در مفهوم پیشرفت، هم سطحی مأخوذ است، ولی در مفهوم تکامل، تعالی مأخوذ است و لااقل در مفهوم پیشرفت شرطش ناهم سطحی نیست و اعم است. پس پیشرفت یا مطلق حرکت است اعم از افقی و عمودی و با خصوص افقی است ولی تکامل، حرکت عمودی است - مطهری،. - 299 : 1385
مطهری اعتقاد دارد برای ایجاد شاخصهای توسعه و استانداردهای زندگی شرایطی لازم است که او آن را تطور اجتماعی نام مینهد. به نظر او از نتیجه تطور است که توسعه پدید می آید. مطهری در پاسخ به دو سوال »تطور و تکامل اجتماعی چیست؟، آیا هر تغییری تکامل است؟« اظهار می دارد: »خیر، ملاک تطور اجتماع این است که شرایطی فراهم شود که نیازمندیهای اولی اجتماعی از قبیل آسایش، رفاه، آزادی، عدالت، سلامت، امنیت و بالاخره سعادت فردی و اجتماعی تامین شود و نیازمندیهای ثانوی که علل و عوامل تامین این نیازمندیهاست نیز بهتر شود، از قبیل ثروت، صنعت، نظامات اجتماعی و غیره. از دیدگاه او، عوامل و موجبات این امور عبارتند از »علم، عقل، اخلاق، تربیت، دین و ایمان - «مطهری، . - 45 :1384 مطهری در مقام تبیین راه اصلاح اوضاع پیشروی جهان اسلام؛ آن را به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آنها در گذشته و حال منوط دانسته است:
»یافتن راه اصلاح اوضاع حاضر جهان اسلامی، بستگی زیادی دارد به پیدا کردن علل و موجبات انحطاط آنها که در گذشته وجود داشته است و یا اکنون نیز موجود است - مطهری، « - 4: 1390 و نیز میگوید: »امروز مسلمانان در مقایسه با بسیاری از ملل جهان و مقایسه با گذشته پر افتخار خودشان در حال انحطاط و تاخیر رقت باری بهسر می برند طبعاً این پرسش پیش می آید که چطور می شود امروز مسلمانان پیش از آن همه پیشروی و ترقی در علوم و معارف و صنایع و نظامات به قهقرا برگشتند؟ - مطهری، « - 7: 1390 مطهری ظهور یک نوع ادراکات، احساسات و آرمان های عالی را در جامعه، نشانه رشد فکری و عقلانی آن جامعه میداند که میتواند مقدمه و انگیزهای برای خروج از بحران عقب ماندگی و رهایی از سلطه خارجی و خلق دستاوردهای جدید بر بمنای حاجات و مطلوبات جدید در فرایند توسعه مستقل باشد - مطهری، - 212- 219: 1390
