مقاله جایگاه معلم همگام با روز در تحقق تربیت متعالی دراندیشه های شهید مطهری

بخشی از مقاله

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی»جایگاه معلم همگام با روز در تحقق تربیت متعالی در اندیشه های شهید مطهری« است.مفهوم تربیت از دیرباز مورد توجه اندیشه ورزان بسیاری قرار گرفته، چرا که امر بسیار مهمی است؛ تا آنجا که آدمی با تربیت صحیح می تواند به سرحد کمال که غایت تربیت متعالی است، برسد و معلمان در این مهم جایگاه بی بدیلی دارند. شهید مطهری به عنوان اسوه ی معلمی در خصوص مسائل مربوط به تربیت، افکار و بیانات ارزشمندی دارند. دراین نوشتار ضمن تلاش برای احیای اندیشه های استاد، به تبیین نقش معلم همگام با روزدر تحقق تربیت متعالیپرداختیم.

در گردآوری اطلاعاتاز روش اسنادی- کتابخانه ای و فیش برداری از منابع متعدد بهره بردیم؛ با بررسی نظرات شاگردان استاد، این نتیجه حاصل شد که درس ایشان همواره نو و متناسب با مقتضیات زمان بودهو تا آخرین روزهای عمر خویش، بر این عقیده بودند که» علم زمان ندارد« و جدیدترین دستاوردهای علم روانشناسی آموزش و پرورش را در کلاس خود به کار می بستند. لذا معلمان نیز باید با سرمشق قرار دادن ایشان و با عنایت به اینکه مقتضیات هر زمان از نسل پیشین، پیچیده تر است، برای به روز کردن خود متناسب با پیشرفت های جدید اهتمام کافی ورزند تا با پاسخگویی به سوالات و احتیاجات فکری این نسل، آن ها را از انحرافات و گرایش های نابجای جامعه مصون بدارند و با منطق روز، زبان روز و افکار روز به هدایت آنان برای رسیدن به کمال بپردازند.

-1 مقدمه

تربیت، از ابتدایی ترین و اساسی ترین نیازهای زندگی بشری است و نه تنها لازمه ی جدایی ناپذیر زندگی، که متن آن می باشد و از گهواره تا گور جلوه ای از آن است.انسان به دلیل برخورداری از قوه ی تفکر و توانایی برای تشخیص درست خوبی ها از بدی ها، نیازمند تربیتی است که بتواند به او درگزینش مسیر درست از نادرست کمک کند تا آینده را در دو سویه ی تاریکی یا روشنایی تعیین نماید، در این باره نیاز به تربیت دارد.رسالت اصلی انبیا و اولیا، نیز تعلیم و تربیت بوده است.

- احمدزاده، - 14 :1389از دیدگاه شهید مطهری تربیت عبارت است از یک سلسله عوامل که موجودات زنده برای رشدشان به آن ها احتیاج دارند. مثلا یک گیاه برای رشد و نموش به آب و خاک احتیاج دارد، به نور و حرارت احتیاج دارد. یک حیوان احتیاج به غذا دارد و یک انسان تمام احتیاجات گیاه و حیوان را دارد، به علاوه یک سلسله احتیاجات انسانی که همه آن ها در کلمه»تعلیم و تربیت« جمع است.

- مطهری، - 12 : 1386 انسان را باید آن چنان که گل را پرورش می دهیم که استعدادهایش بروز کند پرورش دهیم و به اصطلاح، فلسفه تربیت همین است؛ یعنی تغییرات مطلوب ایجاد کردن، انسان را به صورت ماده قابل استفاده درآوردن برای جامعه مساوی است با پرورش دادن و کامل کردن همه ی جنبه های جسمی،فکری، ذوقی، هنری، فنی، اخلاقی، دینی انسان - مطهری،یادداشت های استاد مطهری - - 2 ، . - 172 : 1379 در نظام تعلیم و تربیت اسلامی، معلم رکن است و همو است که بار سنگین و پر مسئولیت انبیا و پیام آوران بزرگ الهی را به دوش می کشد - حسینی سردری،. - 249 : 1364معلمان پایه گذاران اندیشه های علمی و مبلغان ارزش های فرهنگی هستند.

معلم حرف اول را در تربیت منابع انسانی می زند ودر جوامع پیشرفته،نیروی انسانی کارآمدی به عنوان مهم ترین عامل تحول شناخته شده است - سلطانیان،. - 16: 1392 بار ها شنیده ایم که تزکیه بر تعلیم و پرورش بر آموزش مقدم است. از این رو، نقش مربیگری معلم با نقش آموزشی او درآمیخته است. معلم چه بخواهد و چه نخواهد، چه بداند و چه نداند، نقش تربیتی را هم به عهده دارد - کامرانی،. - 20:1392 اهمیت شغل معلم نیز در ارتباط با تربیت و تهذیب شاگردان و انسان پروری اوست و در این بعد است که مورد تعظیم و تکریم می باشد. »کوشش انبیا و ایده ی بعثت در تمام قرن ها تربیت این موجود - انسان - است.

این موجودی که عصاره همه مخلوقات است و با اصلاح او، عالم اصلاح می شود و با فساد او به فساد کشیده می شود.کوشش انبیا از اول تاآخر این بوده است که این موجود را به صراط مستقیم دعوت کنند و راه ببرند. نه همان هدایت و گفتن تنها، بلکه راهنمایی و الگو بودن خودشان در اعمال و در افعال و در اقوال برای اینکه این موجود را به آن کمالی که لایق است، برسانند - « عطایی، . - 1390 درسند تحول بنیادین آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران - - 1389،نیز نقش معلم - مربی - به عنوان هدایت کننده و اسوه ای امین و بصیر در فرایند تعلیم و تربیت و موثرترین عنصر در تحقق ماموریت های نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی، آمده است.

معلم یعنی تفکر نو در ذهنی پیشرو، و این نه به دیروز مربوط است، نه به امروز، نه به فردا و نه حتی چندان به ابزار و فناوری. معلم پیشرو و تاثیرگذار دیروز، امروز و فردا، معلمی است با فکر نو که برای تحقق ایده هایش از تمامی امکانات و فناوری های روز بهره می گیرد و گاهی نیز، حتی بی نیاز از ابزار پیشرفته، طرحی نو درمی اندازد - ملکی، 1391نقل در پورمحمد،. - 26:1392 معلم باید به روز باشد. معلم امروز با معلومات کهنه نمی تواند سر کلاس حرف نو بزند. به طور کلی، ما در دوران خاصی قرار گرفته ایم که در آن ویژگی های جدیدی نسبت به گذشته در حال ظهور است.

پویایی در هر نظام تربیتی در این است که اصول، روش ها و کارکردهای خود را از حالت ایستا خارج کند و بتواند خواسته هایش را متناسب با دگرگونی های محیطی، شاداب و زنده نگه دارد - باقری، 1385 نقل در کامرانی، . - 1392 تحولات سریع عصر معاصر و پیدایش حجم گسترده ای از اطلاعات جدید، بالاخص یافته های نوینعلم روان شناسی درباره انسان و نیازهای او، اهمیت همگام شدن با پیشرفت علوم را برای موفقیت در عرصه های گوناگون به خصوص امر مقدس تعلیم و تربیت برجسته کرده است و با توجه به اینکه معلمان نقش کلیدی در تربیت نسل آینده کشور دارند، این مهم، برای آنان اهمیت بیشتری می یابد. استاد شهید مطهری نیز بر این باور بودند که علم یگانه چیزی است که در هر جای دنیا هست باید آن را تحصیل کرد.

علم مانند مال نیست که قابل غصب و سرقت باشد و یا تحصیلش مستلزم سلب از دیگری باشد، بلکه از نوع استضائه است. این چراغ هر جای عالم وجود دارد چراغ خود را به وسیله آن روشن گردانید. علم، توپ بازی نیست که گفته شود مال بچه ها و جوانان است، ورزش]قهرمانی[ نیست که گفته شود همین که سنین عمر از حدود سی و پنج سال گذشت باید با آن وداع کرد، علم زمان ندارد - مطهری،یادداشت های استاد مطهری - - 2،. - 1379

-2 معلم به روز در آیینه افکار مطهری

متفکر شهید، استاد مرتضی مطهری در خصوص مسائل مربوط به تعلیم و تربیت به روشنگری پرداخته است. بی شک آثار و تالیفات ارزنده ایشان نقش بسزایی در آگاهی و بیداری نسل حاضر داشته است، استاد گرانقدر در تمام آثار خود به بررسی مسائل عصر خویش پرداخته و جز به ضرورت کتاب یا مقاله ننوشته است - پهلوان، . - 1382بنیانگذار کبیر انقلاب، امام خمینی - ره - درباره ایشان می فرمایند: او با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسلامی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم و بی قلق و اضطراب به تعلیم و تربیت جامعه پرداخت.

آثار قلم و زبان او بی استثنا آموزنده و روان بخش است و مواعظ و نصایح او که از قلبی سرشار از ایمان و عقیدت نشات می گرفت، برای عارف و عامی سودمند و فرح زاست. شهید مطهری به عنوان معلمی توانا و عالیقدر، میتواند سرمشق تمامی معلمین قرار بگیرد.بدین منظور،ابتداجلوه های معلمی استاد را از زبان شاگردان و یارانشان بررسی می کنیم، باشد که از زندگی این معلم شهید، بیشترین بهره را ببریم:

حجت الاسلام فاکر یکی از شاگردان استاد مطهری می فرمایند: درس استاد به گونه ای بود که شاگرد وقتی پای درسش می نشست، تمامی وجود استاد را می پذیرفت. یکی از بزرگترین رموز آموزشی این است که شاگرد خود معلم را بپذیرد نه زبان و استدلالش را.اگر استدلال معلم را بپذیرد، در واقع معلم نقش ضبط صوت را دارد. معلم باید به گونه ای عمل کند که شاگرد، خود او را بپذیرد، وجود اورا که پذیرفت، تحت تاثیر اخلاق و رفتار معلم و از جمله، استدلالش قرار می گیرد. راه رسیدن به این مرتبه از معلمی هم دو چیز است :

الف- تسلط و پختگی علمی

ب- تقوی و وارستگی اخلاقی

از نظر علمی باید بگویم استاد مطهری قبل از آنکه مسئله ای را برای شاگرد مطرح کند، اول برای خودش پخته کرده بود، یعنی هرگز مسئله ای طرح نمی شد که برای خود ایشان کاملا روشن نشده باشد. به همین دلیل هیچ گاه در برابر پرسشی، ایشان دچار لکنت زبان نمی شد. - سازمان پژوهش و برنامه ربزی آموزشی، - 54:1378 حسین غفاری در مورد قدرت علمی استاد می فرمایند: در ارتباط با قدرت علمی استاد بد نیست در اینجا به یک خاطره اشاره کنم: یک روز- در سال های قبل از انقلاب- در منزل شان، خدمت ایشان بودم.

به مناسبتی مطالبی فرمودند از جمله اینکه:» افراد از نظر استعداد یادگرفتن و فراگیری مطالب علمی بر دو گونه اند، برخی در سنین جوانی از قدرت فوق العاده ای برخوردارند و تا چند سال می توانند به شدت بیاموزند ولی وقتی به اصطلاح پا به سن می گذارند دیگر گویی استعداد آن ها خشک می شود و فقط به هر آنچه که تا آن موقع آموخته اند اکتفا می کنند و به اصطلاح از کیسه می خورند،- ایشان می فرمودند- عموم افراد و دانشمندان از این صنف هستند« و به برخی از بزرگان مثال می زدند ولی درباره خودشان می فرمودند:» اما در مورد برخی، مطلب طور دیگری است یعنی همیشه دارای قدرت فراگیری هستند؛ و من از این دسته هستم.

من امروز بیشتر از گذشته در خودم آمادگی برای آموختن احساس می کنم - توجه می فرمایید که این سخنان مربوط به یکی دو سال قبل از شهادت استاد است - من امروز دلم می خواهد که دائما مطالعه کنم و بیاموزم و تدریس کنم و بیاموزانم - .« غلامعلی حداد عادل در توصیف ویژگی های تربیتی استاد مطهری می فرمایند:استاد مطهری به دلیل آنکه با دانش خودش واقعا زندگی می کرد و درخت دانش در عمق جان او ریشه دوانده بود، همیشه مانند یک باغبانی که به باغ خود رسیدگی می کند،به باغ ذهن خویش رسیدگی می کرد و آن را با طراوت و زنده نگاه می داشت و به این جهت درس ایشان همیشه نو بود. استاد مطهری سعی می کردند مطالعه را قطع نکنند.

اگر درسی را می خواستند مطرح کنند، به کتاب جدیدی که برخورد می کردند مطالعه می کردند.ایشان به مجلات مختلف رجوع می کردند. مخصوصا به اندیشه های معاصرین بسیار توجه داشتند و همین خصوصیت درس ایشان را نو می ساخت - سازمان پژوهش و برنامه ربزی آموزشی،. - 97:1378 ویژگی دیگری که به عقیده بنده از همه مهم تر است این بود که ایشان به موضوع بحث تسلط علمی داشتند یعنی مطلب را خوب فهمیده بودند. وظیفه معلمان ما این است که در درجه اول سعی کنند عالم باشند، البته هر عالمی معلم نیست. اما هیچ معلمی بدون علم، معلم خوبی نمی شود.مایه اصلی همان تسلط علمی بود که ایشان داشتند.